گزارشی از فعالیت های گروه روانشناسی در همایش یکصدمین سال تأسیس حوزه

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، به بهانه همایش یکصدمین سال تأسیس حوزه علمیه قم، سلسله مطالب و مصاحبه هایی با فرهیختگان حوزه و دانشگاه با هدف تبیین و آگاهی طلاب جوان و آحاد جامعه منتشر می شود.

گزارش مختصری از گروه روانشناسی در همایش یکصدمین سال تأسیس حوزه علمیه قم به روایت حجت الاسلام رفیعی هنر

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض سلام و احترام دارم خدمت سروران معظم.

همان‌گونه که مستحضرید، دانش روان‌شناسی در جهان امروز رشد چشمگیری داشته است. امروزه حدود ۶۰ گرایش علمی برای این رشته شناسایی و تدوین شده و روان‌شناسی هم در عرصه نظریه‌پردازی و هم در حوزه‌های کاربردی، از ظرفیت‌های بسیار گسترده‌ای برخوردار است.

یکی از مسائل مهم و اثرگذار در حوزه روان‌شناسی، تعامل این دانش با دین بوده است. در این میان، حوزه علمیه به‌عنوان یکی از نهادهای دینی اصیل، همواره زمینه‌ای مناسب برای ورود به این عرصه فراهم کرده است.

روان‌شناسی به‌عنوان دانشی نو، ناظر به شناخت روان، درک حالات روحی و روانی انسان، و تحلیل ویژگی‌های نفس آدمی است؛ و این موضوع، از دیرباز مورد توجه اهل دین و عالمان دینی قرار داشته است.

ورود روان‌شناسی به ایران از دهه ۱۳۱۰ شمسی آغاز شد، و جالب آنکه بررسی اسناد تاریخی نشان می‌دهد که از همان سال‌های ابتدایی، برخی اندیشمندان حوزه علمیه قم توجه جدی به این دانش داشته‌اند. برخلاف مواجهه بعضی از نهادهای دینی در دیگر ادیان با روان‌شناسی، نوع مواجهه حوزه علمیه قم با این علم، مواجهه‌ای فهیمانه، علمی و متعهدانه بوده است.

می‌توان گفت، فرایند ورود روان‌شناسی به حوزه علمیه قم در این صد سال گذشته، فرایندی سه‌مرحله‌ای بوده است: "پذیرش"، "پالایش" و "پیدایش". ابتدا، اندیشمندان حوزه با بهره‌گیری از روش‌های اسنادی به تحلیل مباحث روان‌شناسی پرداختند. سپس وارد مرحله مطالعات میدانی و آزمایشگاهی شدند و تلاش کردند از رهگذر پژوهش‌های میدانی، مفاهیم این دانش را با مبانی دینی تطبیق دهند.

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت‌های حوزه علمیه در این زمینه، بیشتر فردی و پراکنده بود. اما با تأسیس مجلاتی چون مکتب اسلام، نامه علم، فروغ علم، مجله کتابخانه مسجد اعظم و مکتب تشیع، اندیشمندان حوزه فرصت یافتند تا دیدگاه‌های خود را در قالب مقالات علمی منتشر کنند. برخی نیز تدریس دروس روان‌شناسی با رویکرد اسلامی را آغاز کردند و نتایج این تدریس‌ها را به‌صورت کتاب منتشر نمودند.

اما نقطه عطف اصلی، پس از انقلاب اسلامی و به‌ویژه از سال ۱۳۶۰ شکل گرفت؛ زمانی که حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) فرمان «انقلاب فرهنگی» و فرهنگی‌سازی دانشگاه‌ها را صادر کردند. در این راستا، حوزه علمیه قم با ابتکار مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی (رحمة‌الله‌علیه)، طرح تعامل حوزه و دانشگاه را در دستور کار قرار داد.

بر اساس این اندیشه، گروه‌های علمی مشترکی میان اساتید حوزه و دانشگاه شکل گرفت و همکاری‌هایی عمیق و فنی در حوزه روان‌شناسی و علوم انسانی اسلامی آغاز شد. در طول ۴۵ سال گذشته، تحولات قابل توجهی در حوزه روان‌شناسی دینی به وقوع پیوسته است.

امروزه، ۱۱ مرکز علمی و پژوهشی در حوزه علمیه به‌طور تخصصی در زمینه روان‌شناسی فعالیت دارند. ۵ مجله علمی‌پژوهشی در حوزه روان‌شناسی اسلامی منتشر می‌شود و تاکنون بیش از ۱۰۰۰ نفر در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در این رشته از مؤسساتی مانند مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی و مراکز دیگر فارغ‌التحصیل شده‌اند.

در این سال‌ها، بیش از ۷۰ مقیاس سنجش روان‌شناختی و حدود ۵۰ پروتکل آموزشی و درمانی طراحی و تدوین شده و مراکز خدمات روان‌شناسی نیز در حوزه شکل گرفته‌اند. پایان‌نامه‌ها و رساله‌های متعدد کارشناسی‌ارشد و دکتری در این حوزه نگاشته شده و بخش قابل‌توجهی از آن‌ها نیز دارای پشتوانه مطالعات آزمایشی‌اند، نه صرفاً پژوهش‌های اسنادی.

در حال حاضر، روان‌شناسی در حوزه علمیه از جایگاه علمی قابل قبولی برخوردار است و حتی برخی از فعالیت‌های آن وارد فاز همکاری‌های علمی بین‌المللی شده است. اینک این آمادگی وجود دارد که مدل‌ها و نظریه‌های برگرفته از این جریان علمی بومی‌شده، در سطوح ملی و بین‌المللی عرضه و معرفی شوند.

در همین راستا، در کمیته تخصصی حاضر نیز مقالاتی تدوین شده است که تلاش کرده‌اند بخشی از این محصولات علمی را معرفی کنند؛ از جمله معرفی مقیاس‌ها، پروتکل‌های روان‌شناختی و نیز بررسی سیر تطور روان‌شناسی در حوزه علمیه قم.