یادداشت؛
تربیت کارگزاران تراز انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خامنه‌ای (۳)
کارگزاران به عنوان بازوان اجرایی نظام اسلامی، نقشی تعیین کننده‌ای در پیشبرد اهداف کلان کشور و تحقق آرمان های انقلاب اسلامی ایفا می کنند. این یادداشت به مولفه های طراحی سامانه تربیت کارگزاران تراز انقلاب اسلامی پرداخته است.
به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، تربیت کارگزاران شایسته و متعهد از ارکان اساسی تحقق اهداف حکومت اسلامی است، به‌ویژه در نظام جمهوری اسلامی ایران که بر پایه ارزش‌های دینی و انقلابی استوار است. لذا نظام اسلامی نیازمند طراحی سامانه‌ای جامع برای پرورش کارگزارانی است که هم‌زمان از کارآمدی مدیریتی و پایبندی عمیق به ارزش‌های اسلامی برخوردار باشند. در این یادداشت به دو مولفه دیگر می پردازیم که در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرند.
نظام ارزیابی و نظارت
سومین مؤلفه مهم، نظام ارزیابی و نظارت است که نقش کلیدی در تضمین کیفیت فرآیند تربیت کارگزاران ایفا می کند. این نظام باید به گونه ای طراحی شود که بتواند به صورت مستمر و همه جانبه عملکرد کارآموزان را مورد سنجش قرار دهد. این نظارت را می توان در سه سطح اساسی، نظارت آشکار،نظارت پنهان و نظارت مردمی دسته بندی کرد. (1) استفاده از روش های متنوع ارزیابی مانند ارزیابی 360 درجه، آزمون های عملی، پروژه های گروهی، و نظارت های میدانی میتواند تصویر جامعی از توانمندی ها و نقاط ضعف افراد ارائه دهد. همچنین، ایجاد بانک اطلاعاتی دقیق از عملکرد کارآموزان در طول دوره تربیت، امکان رصد پیشرفت آنها و ارائه بازخوردهای اصلاحی را فراهم می سازد.
این مساله در سیره اهل بیت علیهم السلام نسبت به کارگزاران نیز به وضوح به چشم میخورد. امام علی (ع) در نامه به مالک اشتر نگرانی خود را از به قدرت رسیدن افراد نالایق ابراز می‌کند و تأکید می‌نماید که حکومت ودیعه‌ای الهی است که باید به شایستگان سپرده شود. ایشان در عمل نیز نظارت دقیقی بر کارگزاران داشتند، چنانکه با حارث همدانی که از بیت‌المال سوءاستفاده کرده بود برخورد قاطعانه‌ای نمودند و اموال را بازپس گرفتند. همچنین امام حسن (ع) با تعیین ناظرانی مانند عبدالله بن عباس بر عملکرد کارگزاران نظارت می‌کردند. ائمه (ع) حتی به جزئیات رفتار کارگزاران توجه داشتند و مواردی مانند معاشرت با ثروتمندان یا کوچک‌ترین تخلفات مالی را پیگیری می‌کردند، چنانکه امام صادق (ع) و امام جواد (ع) با وکلای خائن برخورد شدیدی داشتند. این سیره نشان‌دهنده اهمیت والای امانتداری، تقوا و پاسخگویی در نظام کارگزاری اسلامی است که رهبران معصوم (ع) به آن عمل می‌کردند. (2)
رهبر معظم انقلاب رعایت این مسئله را در بدو تشکیل دولت سازندگی و پایان جنگ تحمیلی به مسئولان گوشزد کرده و آن را حیاتی و رکن مدیریت کشور دانسته و فرمودند : «در نظام اسلامی، چیزی که به شدّت با آن مقابله میشود، رسوخ فساد است. در نظام اسلامی، با اعتقاد بد و نادرست، اینطور مقابله نمیشود که با عمل غیر صحیح و عمل غیراخلاقی و خدای ناکرده رسوخ فساد مبارزه میشود. چیزی که امروز، در دوران بازسازی، مسؤولین کشور، همکاران دولت، مدیران درجه دو و سه در دستگاههای دولتی، تا پایین‌ترین رده‌ها، باید با دقّت مراقب باشند، این است که در این دوران بدانند خطر رسوخ و نفوذ فساد، جدّی و فلج کننده است. واقعاً فلج کننده است!» (3)
امام خامنه ای در دولت های دیگر نیز بر این مسئله تاکید کرده اند. از جمله دولت آقای احمدی نژاد که ایشان به صراحت توصیه های امیرالمومنین به مالک اشتر را الگو قرار داده و مسئولین عالی را به اهتمام به نظارت بر کارگزاران توصیه فرمودند.
ایشان می فرمایند :«من همیشه به مدیران میگویم، در گذشته هم گفتهام، الان هم به آقای دکتر احمدینژاد و به شماها میگویم؛ دائم مأموران و منتخبان خودتان را زیر نظر داشته باشید؛ دائم نگاه کنید و از اینها غافل نشوید. دیده‌اید که نگهبان‌ها در شب نورافکن‌هایی را دائم میچرخانند و گوشه‌ها را نگاه میکنند؛ شما هم همین‌طور باید به‌طور دائم امور را زیر نظر داشته باشید و نگاه کنید؛ بنابراین از کار کارگزارانتان غفلت نکنید. «ثم تفقد اعمالهم»؛ یعنی از کارهای اینها جستجو کن، ببین کار انجام میدهند یا نه؛ درست انجام میدهند یا نه؛ آیا تخلفی در کارهایشان وجود دارد یا خیر. «و ابعث العیون من اهل الصدق و الوفاء علیهم»؛ کسانی را که چشم و گوش تو هستند، بگمار تا کارهای اینها را نگاه کنند. «فأن تعاهدک فیالسّر لامورهم حدوة لهم علی استعمال الامانة و الرفق بالرعیة»؛ این موجب میشود که اینها بتوانند امانت را بیشتر حفظ کنند. بعد میفرمایند: «فانّ احد منهم بسط یده الی خیانة اجتمعت بها علیه عندک اخبار عیونک»؛ اگر ثابت شد که کسی خیانت کرده - نه این‌که تا گزارشی رسید، فوراً به آن ترتیب اثر بدهید؛ نه، همه متفق باشند؛ یعنی معلوم باشد و گزارش‌های متواتر و مسلّمی برسد که این شخص خیانت کرده - آن‌وقت «اکتفیت بذلک شاهداً فبسطت علیه العقوبة فی بدنه و اخذته بما اصاب من عمله»؛ دیگر باید مجازات شود. البته مجازات انواع و اقسامی دارد، شکل‌های گوناگونی دارد، اقتضائات گوناگونی دارد؛ هر طور که اقتضای مجازات است، عمل شود.» (4)
نظام انگیزشی و تشویقی
مؤلفه چهارم، نظام انگیزشی و تشویقی است که نقش تعیین کننده‌ای در حفظ انگیزه و ارتقای کیفیت کارگزاران دارد. در مدیریت اسلامی برای انتخاب افراد جهت واگذاری مسؤولیت نهایت دقت و حساسیت صورت می‌گیرد و پس از انتخاب فرد از امنیت شغلی برخوردار است؛ هر چند این امنیت تا زمانی خواهد بود که فرد در حیطه مسؤولیت خویش تخلف نکند و از آنچه شرع قانون و مقررات تعیین نموده اند تخطی ننماید. در مقابل، اگر در راستای شرع و قانون حرکت کند از بهترین تشویق ها و پاداشها نیز بهره مند خواهد بود؛ چنانچه امام علی ها و ضمن توصیه های لازم به مالک اشتر در انتخاب قاضی فرمود: پس از انتخاب ، قاضی هر چه بیشتر در قضاوت‌های او بیندیش و آنقدر به او ببخش که نیازهای او برطرف گردد و به مردم نیازمند نباشد و از نظر مقام و منزلت آنقدر او را گرامی دار که نزدیکان تو، به نفوذ در او طمع نکنند تا از توطئه آنان در نزد تو در امان باشد (نهج البلاغه، نامه ۵۳). (5)
امام خامنه‌ای در بیاناتی خطاب به فرماندهان سپاه پاسداران، سیره امیر المومنین علیه السلام در این بخش را اینگونه تبیین می کنند:« تشویق و تنبیه را باید جدی گرفت. شماها فرمانده هستید؛ نسبت به زیردستانتان اینگونه برخورد کنید. امیر المؤمنین، مرد شاعر مخلص خودش یعنی «حسان بن ثابت» را که معاویه‌‌ییها از او می‌‌خواستند به طرف آنها برود و او نمی‌‌رفت، به خاطر گناهی که کرده بود، خواباند و شلاق زد. گفت: یا امیر المؤمنین! من را که این‌‌قدر به شما خدمت کرده‌‌ام، این‌‌قدر شعر برایت گفتهام، این‌‌قدر از شما دفاع کرده‌‌ام، می‌‌زنی؟! حد اقل معنای حرکت و نگاه امیر المؤمنین این بود که بله، آن به جای خود، این هم به جای خود. اگر کار خوبی کردیم، ثواب ما را خدا باید بدهد. برطبق این ارزش، در دنیا اگر مقابلی وجود دارد، بایستی آن مقابل به ما داده بشود. اگر کار بدی هم کردیم، نبایستی بگویند چون فلانی آدم خوبی است، این کار بد او بدون مجازات بماند. این دقتها، بنیه‌‌ی سپاه را قوی خواهد کرد. وقتی اینطور برخوردها نشد، درون سپاه، خودش را میخورد.» (6)
این نظام باید ترکیبی از مشوق های مادی و معنوی را شامل شود. در بعد مادی، طراحی نظام پرداخت مبتنی بر شایستگی، اعطای تسهیلات رفاهی، و امکان پیشرفت شغلی میتواند مؤثر باشد. در بعد معنوی، استفاده از روش هایی مانند تقدیر عمومی، اعطای نشان های تشویقی، و ایجاد فرصت های خدمتی ویژه میتواند روحیه خودباوری و مسئولیت پذیری را در کارگزاران تقویت کند. البته بایستی در این بخش بیشترین دقت لازم بکارگرفته شود و تنها افراد بر اساس معیار های معین و بدون دخالت افراد ذی نفوذ از تشویق ها بهره مند گردند.
جمع بندی
با مرور زندگی سیاسی اجتماعی افراد موثر در انقلاب اسلامی به این مهم دست می یابیم که بسیاری از بخش های مختلف این چرخه تحت نظر یک عالم ربانی و آگاه به زمان صورت می‌گرفته است؛ مانند امامین انقلاب و شهید مدنی و دیگر علمای مجاهد. که امروز جای خالی آن به شدت حس می شود و غفلت از آن باعث شده تا افراد در نظام بروکراسی اداری درگیر شوند؛ در حالی که مسائل نظام اسلامی مبتنی بر شبکه ولایت حل می شود. لذا تربیت افراد تحت نظر شبکه ولایت از مهم ترین ارکان و لوازم تربیت کارگزار تراز انقلاب اسلامی است.
در کل طراحی و استقرار سامانه مطلوب برای تربیت کارگزاران تراز حکومت اسلامی، فرایندی پیچیده و چندبعدی است که نیازمند عزم ملی و برنامه ریزی راهبردی است. این سامانه باید بر پایه مبانی نظری مستحکم اسلامی استوار باشد و در عین حال از تجربیات موفق مدیریتی در عرصه های مختلف بهره گیرد. ترکیب هوشمندانه سنت و تجدد در طراحی این سامانه، میتواند الگویی بدیع و اثرگذار را ارائه دهد که هم پاسخگوی نیازهای داخلی باشد و هم قابلیت الگوبرداری برای دیگر جوامع اسلامی را دارا باشد.
برای تحقق این هدف، لازم است نهادهای علمی، اجرایی و نظارتی کشور با همکاری و هماهنگی کامل عمل کنند. دانشگاهها و مراکز علمی باید به تولید دانش بومی در این زمینه بپردازند. دستگاههای اجرایی میبایست زمینه به کارگیری عملی این دانش را فراهم آورند. نهادهای نظارتی نیز باید بر حسن اجرای برنامه ها نظارت دقیق داشته باشند. تنها با چنین رویکرد جامع و یکپارچها ی میتوان به تربیت نسلی از کارگزاران شایسته نائل آمد که هم توانمند و کارآمد باشند و هم متعهد و ارزشمدار.
تجربه چند دهه گذشته نشان داده است که هرگاه به بعد تربیتی و اخلاقی کارگزاران توجه ویژه شده، نتایج مطلوبتری در عرصه مدیریت کشور حاصل گردیده است. بنابراین، سرمایهگذاری در این حوزه نه تنها هزینه نیست، بلکه سرمایه گذاری هوشمندانه ای برای آینده کشور محسوب میشود. امید است با طراحی و اجرای سامانه جامع تربیت کارگزاران تراز اسلامی، شاهد تحول اساسی در نظام مدیریت کشور باشیم و گام بلندی در جهت تحقق آرمان های متعالی انقلاب اسلامی برداریم.
(1) نظارت بر کارگزاران در حکومت علوى، 1379، علی اصغر الهامی نیا، فصلنامه علمی پژوهشی حکومت اسلامی.
(2) شاخص های کارگزاران و نظارت بر آن از منظر ائمه(ع)، 1401، سید‌محمد‌الحسینی، فصلنامه علمی پژوهشی سیاست متعالیه
(3) بیانات در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری (۱۳۷۲/۵/۱۲)
(4) بیانات در دیدار اعضای هیأت دولت (۱۳۸۴/۰۷/۱۷)
(5) نظام تشویق و تنبیه کارگزاران حکومتی در اسلام، 1390، عباسعلی کدخدایی، فصلنامه علمی پژوهشی حکومت اسلامی.
(6) بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان سپاه (۱۳۷۰/۰۶/۲۷)
ارسال نظرات