ایران و جذب سالانه ۲ میلیون گردشگر سلامت؛ چه چالش‌هایی پیش‌رو داریم؟

گردشگری سلامت به‌عنوان یکی از بخش‌های نوین و سودآور صنعت گردشگری، در سال‌های اخیر رشد چشمگیری در سطح جهانی داشته است.

طبق گزارش‌های بین‌المللی، بازار جهانی گردشگری سلامت در سال 2022 به ارزش 97.3 میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2032 این رقم به 273.7 میلیارد دلار افزایش یابد. کشورهای آسیایی، به‌ویژه در جنوب شرق آسیا، سهم قابل‌توجهی از این بازار را به خود اختصاص داده‌اند. برای مثال، در سال 2024، بخش گردشگری تندرستی با سهم 72 درصدی، بزرگ‌ترین بخش بازار بوده و انتظار می‌رود تا سال 2034 به 162 میلیارد دلار برسد.

در این میان، ایران با دارا بودن زیرساخت‌های مناسب درمانی، هزینه‌های رقابتی و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی، پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران سلامت دارد. با این حال، به‌نظر می‌رسد که این ظرفیت به‌طور کامل مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.

مسلم شجاعی، مدیرکل بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث‌فرهنگی، اخیراً اعلام کرد که در سال گذشته، ایران میزبان حدود یک میلیون تا یک میلیون و 200 هزار گردشگر سلامت بوده است.

وی افزود: در بین همه محصولات گردشگری کشور، یکی از مزیت‌های رقابتی ما در جهان مربوط به گردشگری سلامت است. مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد در شرایط بی‌ثباتی و حتی جنگ، دو محصول گردشگری سلامت و زیارت کمتر آسیب می‌بینند و بنابراین این ظرفیت باید مورد توجه قرار گیرد.

در مقایسه با کشورهای رقیب، آمار ایران در جذب گردشگران سلامت قابل‌توجه است، اما همچنان فاصله زیادی با کشورهای پیشرفته دارد. برای مثال، در سال 2024، امارات متحده عربی با جذب 674 هزار گردشگر سلامت و درآمدی معادل 5.4 میلیارد دلار، یکی از مقاصد اصلی گردشگران سلامت در منطقه بود. ترکیه نیز با ارائه خدمات درمانی با کیفیت و هزینه‌های مناسب، مقصد محبوبی برای گردشگران سلامت از کشورهای مختلف است.

در همین راستا، وزیر میراث‌فرهنگی ایران اخیراً اعلام کرد که هدف‌گذاری جذب سالانه 2 میلیون گردشگر سلامت در برنامه هفتم توسعه کشور قرار دارد.

وی افزود: «گردشگری سلامت از ظرفیت‌های سودآور ایران به شمار می‌رود و با توجه به زیرساخت‌های موجود، می‌توانیم در این حوزه پیشرفت چشمگیری داشته باشیم.»

در رابطه با شرایط تحقق این هدف، دکتر حسن راشکی فعال حوزه گردشگری و مدیرعامل شرکت گردشگری سلامت تریتا و رئیس سابق اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت به تسنیم می‌گوید:  صنعت گردشگری سلامت در جهان با گردش مالی بیش از 120 میلیارد دلار یکی از بخش‌های پیشرو و پررونق گردشگری محسوب می‌شود. بسیاری از کشورهای در حال توسعه مانند هند، ترکیه، مکزیک و کره جنوبی، بیشترین درآمد خود را از این حوزه کسب می‌کنند. 

وی افزود: در مقابل، ایران هنوز نتوانسته از ظرفیت‌های بالقوه خود بهره‌برداری کند. بر اساس برآوردهای کارشناسان، با شرایط فعلی، کشور قادر است سالانه 5 تا 6 میلیارد دلار از گردشگری سلامت درآمد کسب کند، در حالی که بیشترین درآمد فعلی ایران در این بخش به حدود 500 میلیون دلار می‌رسد؛ رقمی که فاصله قابل توجهی با ظرفیت واقعی دارد.

 به گفته وی، دلیل اصلی این ضعف، نبود استراتژی مشخص و هماهنگ میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی است. نهادهای حاکمیتی هر یک خود را متولی این حوزه می‌دانند اما نه اعتقاد جدی به پتانسیل‌های اقتصادی گردشگری سلامت دارند و نه برنامه‌ریزی مدون برای رسیدن به اهداف آن تدوین کرده‌اند. در بخش خصوصی نیز، اتاق بازرگانی با ساختار بروکراتیک خود تفاوت چندانی با نهادهای دولتی ندارد و این مسئله مانع برنامه‌ریزی جامع و بهره‌برداری از فرصت‌ها شده است.

راشکی تاکید کرد: با این حال، ایران در برخی حوزه‌های درمانی، کیفیت بالاتری نسبت به کشورهای پیشرفته و حتی هند دارد. پیوند اعضا، درمان ناباروری و جراحی‌های زیبایی سه رکن اصلی گردشگری سلامت در جهان هستند که ایران در آن‌ها برتری نسبی دارد. اما این توانمندی‌ها هنوز به درآمدزایی قابل توجه تبدیل نشده‌اند.

وی با اشاره به کشورهای هم‌سطح ایران گفت: نمونه موفق کشورهای هم‌سطح، مانند ترکیه، نشان می‌دهد که حمایت حاکمیتی از بخش خصوصی و برنامه‌ریزی کلان می‌تواند به رشد این صنعت منجر شود. ترکیه با تدوین استراتژی‌های مشخص و پشتیبانی دولت، بازار گردشگری سلامت خود را گسترش داده و بخش خصوصی را در تعامل با نهادهای داخلی و خارجی هدایت می‌کند.

این فعال حوزه گردشگری تاکید کرد: در ایران اما نگرش‌ها کوتاه‌مدت و محدود است. وزارت بهداشت، با درگیر بودن در مسائل روزمره، امکان برنامه‌ریزی استراتژیک ندارد. این در حالی است که صنعت گردشگری سلامت می‌تواند سالانه 1 تا 2 میلیارد دلار ارزآوری ایجاد کند؛ رقمی دو تا سه برابر بودجه سالانه وزارت بهداشت. با این حال، ساختار وزارتخانه تنها شامل یک دبیرخانه کوچک با دو کارشناس است و هیچ اعتماد و فرصت واقعی به بخش خصوصی داده نمی‌شود.

راشکی خاطرنشان کرد: علاوه بر این، نبود برنامه‌ریزی مدون برای بازاریابی و تبلیغات، از جمله استفاده از فضای مجازی و اینفلوئنسرهای کشورهای هدف، فرصت رشد گردشگری سلامت را محدود کرده است. حتی سفرهای رسمی مانند سفر رئیس‌جمهور به تاجیکستان، یکی از بازارهای هدف، بدون هماهنگی و برنامه‌ریزی مشخص برای بهره‌برداری از ظرفیت گردشگری سلامت انجام می‌شود.

وی در پایان گفت: اگر ایران بتواند نهادهای دولتی و بخش خصوصی را هماهنگ کند، استراتژی تبلیغاتی مناسب تدوین کند و اعتماد واقعی به بخش خصوصی بدهد، این صنعت می‌تواند به یکی از منابع اصلی درآمد ارزی کشور تبدیل شود،فاصله ایران با کشورهای پیشرو در گردشگری سلامت را به سرعت کاهش دهد و هدف جذب 2 میلیون گردشگر سلامت نیز در دسترس خواهد بود.