توکل از دیدگاه اندیشمندان اخلاق اسلامی

حجت‌ الاسلام والمسلمین محمدجواد جنگی کارشناس دینی و استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا در آذربایجان شرقی، درباره مفهوم و مراتب توکل با اشاره به سخنان علمای برجسته اخلاق اظهار داشت: آیت‌الله جوادی آملی همواره تأکید داشتند که «اجتهاد در اخلاق از اجتهاد در فقه دشوارتر است»، چراکه فقه به ظاهر عمل می‌پردازد، اما اخلاق با باطن انسان سروکار دارد و رسیدن به حقیقت توکل، از دشوارترین مراتب اخلاقی است.

وی با اشاره به نگاه عمیق آیت‌الله مصباح یزدی(ره) به مفهوم توکل افزود: در روابط عادی، وکیل از موکل پایین‌تر است، چون موکل هر زمان بخواهد می‌تواند وکیل را عزل کند؛ اما در رابطه انسان با خداوند چنین نیست، زیرا ما از خود چیزی نداریم تا بخواهیم اختیار آن را به خدا بسپاریم؛ اساساً کار از آغاز در دست خداست.

حجت‌الاسلام جنگی ادامه داد: توکل حقیقی یعنی باور به اینکه همه امور در ید قدرت الهی است این دانستن صرفاً ذهنی نیست، بلکه در عالم و در وجود انسان اثر می‌گذارد؛ و آنان که توکل ندارند، از این معرفت غافل‌اند و گمان می‌کنند امور به خودیِ خود پیش می‌رود.

وی با استناد به آیه قرآن کریم «هذا من فضل ربی» (نمل/۴۰) گفت: پیام این آیه آن است که هر نعمتی از جانب خداست و هیچ‌کس از خود چیزی ندارد خداوند نعمت می‌دهد تا انسان بداند منشأ همه خیرها اوست و در امتحان الهی، شکر و توکل خود را نشان دهد.

وی در ادامه افزود: در نگاه قرآن، توکل همواره با عمل و تلاش همراه است؛ زیرا دانستنِ اینکه همه چیز در دست خداست، نباید انسان را به سکون و بی‌عملی بکشاند همان‌طور که شاعر گفته است: تکیه بر تقوا و دانش نیست، کار / جز به توفیق خدا، مؤثر مدار.

حجت‌الاسلام جنگی تصریح کرد: توکل علمی است که به «حال» و «عمل» منتهی می‌شود؛ وقتی انسان به علم توحیدی دست یافت، حال معنوی توکل در او پدید می‌آید و در رفتار و کوشش او نمود پیدا می‌کند.

وی در پایان با اشاره به دیدگاه آیت‌الله حائری شیرازی گفت: دنیا همانند آموزشگاه رانندگی است؛ انسان باید بیاموزد چگونه در مسیر زندگی حرکت کند، اما بداند که هدایت اصلی از سوی قدرتی برتر است گاهی خداوند امور را از راه اسباب طبیعی انجام می‌دهد و گاهی بی‌واسطه؛ اما در هر دو حال، توکل عامل رشد انسان و تقویت رابطه قلبی او با خداست.