فقه‌الاداره روشی برای تولید دانش مدیریت اسلامی است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمدحسن جعفری، عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره)، عصر امروز در نشست تخصصی نقد و بررسی فقه‌الاداره، به نقد ادبی برخی از اندیشمندان دینی به فقه‌الاداره اشاره کرد و تنوع تخصص و دغدغه افراد در حوزه مدیریت اسلامی را در نحوه نگاه و رویکرد متفاوت تحقیقی آنان دانست.
وی با بیان این‌که مراد از رویکرد، جهت‌گیری کلی و جنبه غالب تحقیق انجام شده است و روش استناد یک رویکرد به یک کار تحقیقی و جنبه اثباتی آن موضوع، بحث حاضر نیست، به تبیین رویکرد فقهی و ویژگی‌های فقه از جهت ارتباط با مدیریت اسلامی پرداخت.
عضو هیأت مدیره انجمن علمی مدیریت اسلامی با اشاره به این‌که اگر رویکرد فقهی به مدیریت اسلامی محقق شود، براساس تقریباً همه مبانی، مدیریت اسلامی قابل تصور است، گفت: فقه ناظر به عمل و کاربردی بوده و با بخش‌های زیادی از مدیریت هم افق، مسأله‌محور و جزء نگر است.
وی با بیان این‌که فقه‌الاداره پاسخ‌گوی تک تک مسائل است، اما وقتی می‌گوییم وضعیت موجود فقه نظام‌ساز نیست به این معنا است که یک مجموعه مرتبط معرفتی که اجزا و قواعد ارتباط آنها مشخص باشد را ارائه نمی‌دهد، ابراز داشت: فقه مبتنی بر اصول و مبانی، محکم و متقن است و پشتوانه نظری و روشی قوی دارد.
حجت‌الاسلام جعفری در ادامه به تعریف اجمالی رویکرد فقهی به مدیریت اسلامی پرداخت و گفت: سؤال‌ها و موضوعات مدیریتی که همان افعال سازمانی هستند، بر اساس روش اجتهاد فقهی پاسخ داده شده و مجموعه پاسخ‌ها منجر به تولید نظریه و سپس نظام مدیریت اسلامی می‌شود.
وی با بیان این‌که فقه‌الاداره در حقیقت روشی برای تولید دانش مدیریت اسلامی است، موضوع فقه‌الاداره را فعل سازمانی و متعلقات آن عنوان کرد و افزود: محمول فقه‌الاداره، احکام وضعی و تکلیفی فعل سازمانی و متعلقات آن و روش فقه‌الاداره روش فقه جواهری و فقه سنتی است.
عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با اشاره به اهداف فقه‌الاداره، افزایش غنای قواعد علم مدیریت در پرتو احکام شرع با تکیه بر فقه پویای جواهری، کشف نظام اداری اسلام، ایجاد زمینه‌ای برای پیدایی و برپایی مدیریت صالحه و جامعه فاضله را از جمله این اهداف برشمرد.
وی با اشاره به مبانی رویکرد فقهی، گفت: موضوعات و مسائل مدیریتی از جنس سؤال درباره فعل سازمانی است و فعل سازمانی جنبه‌ای از افعال مکلفین است و همانند سایر افعال عاری از حکم نیست به طوری‌که حکم افعال سازمانی براساس قواعد اصول و فقه قابل استنباط است.
حجت‌الاسلام جعفری به بیان مفهوم فقه در رویکرد فقهی پرداخت و ابراز داشت: فقه دانش حکم‌شناسی شرعی است با این توضیح که حکم مختص به حوزه خاص در مقابل اخلاق و عقاید نمی‌شود و رفتارهای اخلاقی و اعتقادی را هم شامل می‌شود؛ اما شامل مباحث غیررفتاری دین نیست.
وی تصریح کرد: فقه شامل حوزه بینش مانند وجوب شناخت خدا، ارزش مانند وجوب وفای به عهد و روش مانند وجوب نماز می‌شود که این مجموعه با هم می‌تواند تولید نظام کند؛ یعنی این نوع نگاه، نظام‌ساز است.
عضو هیأت مدیریت انجمن علمی مدیریت اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود به نقد و بررسی فقه‌الاداره پرداخت و گفت: فقه‌الاداره رویکرد نسبتاً جدیدی است که می‌تواند افق‌های تازه‌ای را در مدیریت اسلامی بگشاید و مسائلی را که تاکنون در این حوزه بحث نشده، بررسی کند.
وی اظهار داشت: رویکرد فقهی جزءنگر و مسأله‌محور است، در حد کلیات باقی نمی‌ماند و موضوعات مدیریتی را بسط و گسترش می‌دهد؛ از این‌رو قابل رقابت با مباحث جزئی مطرح در مدیریت است.
حجت‌الاسلام جعفری با بیان این‌که رویکرد فقهی ناظر به عمل و کاربرد است و مفید بودن خود را در میدان عمل و حیطه کاربرد نشان می‌دهد، گفت: این رویکرد از ذخیره عظیم مبانی کلامی و اصولی موجود حوزه که در طول قرون متمادی تلاش زیادی برای تولید و تنقیح آنها صورت گرفته به خوبی استفاده می‌کند.
وی تصریح کرد: رویکرد فقهی به دنبال استناد به شارع و کسب حجیت است؛ بنابراین با روح تعبد فطرت انسان سازگار بوده و اگر بتواند مدون شود و علم مدیریت را ایجاد کند، قطعاً علمی که تولید می‌شود علمی اسلامی است؛ چراکه خود فقه علمی اسلامی است.
این استاد حوزه علمیه قم با اشاره به محدودیت‌های فقه‌الاداره، آن را نیازمند مباحث و روش‌هایی برای تکمیل شدن دانست و گفت: علم مدیریت رایج محدود در موضوعات و مسائل جزئی نیست و بخش عظیمی از آن مربوط به مسائل نظری و مبانی تئوریک است.
وی با بیان این‌که محدود شدن در مسائل عملی و نپرداختن به جنبه‌های نظری قدرت رقابت مدیریت اسلامی با مدیریت رایج را کاهش می‌دهد، اذعان داشت: فقه‌الاداره بدون فلسفه‌الاداره یعنی نظریه‌های مدیریت اسلامی و اصول فقه‌الاداره یعنی روش تحقیق در مدیریت اسلامی کامل نیست.
حجت‌الاسلام جعفری خاطرنشان کرد: البته این سخن به معنای کنار گذاشتن فقه‌الاداره و پرداختن تمام وقت به فلسفه‌الاداره و اصول‌الاداره نیست؛ بلکه باید دو کار به صورت موازی و ناظر به هم پیش رود.
وی ادامه داد: منقح نشدن مبانی نظری و تئوریک در این رویکرد سبب می‌شود نتایج ایجاد شده از قوت و انسجام علمی کافی برخوردار نباشد؛ بنابراین اتکا به روش تحقیق و مبانی روش‌شناختی فقه موجود، برای استنباط موضوعات مدیریتی که عموما در تحلیل دقیق موضوعات جدیدی هستند، صحیح نیست.
عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با بیان این‌که در مباحث فقهی چه در بحث نگاه به موضوع و چه در بحث برداشت از ادله، نگاه فردی حاکم است، گفت: هر چند در روش فقهی برخی فقها، توجه به مسائل اجتماعی دیده می‌شود، اما این توجه روشمند و دارای قواعد مشخص نیست.
وی در پایان به نتیجه‌گیری و جمع‌بندی رویکرد فقه‌الاداره پرداخت و گفت: رویکرد فقهی به مدیریت اسلامی رویکردی مفید، لازم و تأثیرگذار در دانش مدیریت اسلامی است و بدون آن امکان تحقق مدیریت اسلامی وجود ندارد.
حجت‌الاسلام جعفری رویکرد فقهی را از دو جهت نیازمند تکمیل دانست و بر اضافه شدن مبانی نظری و تئوریک متناسب با رویکرد فقهی، تصحیح نگاه به موضوعات مدیریتی و به دنبال آن تکمیل قواعد استنباط فقهی متناسب با نوع نگاه جدید به موضوعات تأکید کرد. /920/پ201/ع