نماز جمعه؛ تجسم وحدت و بندگی

محکم و استوار، دست در دست هم، یک دل و یک هدف، همه مالامال از عشق به تو، در یک صف دوش در دوش به عبادت تو ایستاده اند، در مبارک روزِ جمعه، در پاک ترین روز، با پاک ترین صورت، چشم ها بر زمین و دل ها رو به آسمان، چشم ها آسمانی و دل ها خدایی، همه با هم در صف بندگی تو، تو را می خوانند، بدان امید که عطر رضایت و اجابت برصفوفشان بیفکنی.

نماز جمعه تحفه الهی به مردم شریف ایران، یادگار امام راحل(ره)، ثمره خون هزاران شهید، بویژه شهدای محراب، و دژ مستحکم نظام جمهوری اسلامی است. نمازجمعه منشا برکات فراوان خداوند بزرگ بر بندگان صالح است. پیوند معنوی با خداوند سبحان، وحدت و یکدلی، آگاهی از معارف اسلامی و رویدادهای اجتماعی و سیاسی، جلب همکاری برای حل مشکلات مسلمانان و ... گوشه ای از آثار بی شمار این فریضه مهم است.

خداوند در سوره مبارکه جمعه، اهل ایمان را مورد خطاب قرار داده و می فرماید: « یا أیّها ألذینَ آمَنوا إذا نودیَ لِصَلوه مِن یَومِ الجُمعَه فَإسعَوا إلی ذِکرِ الله » (1) آن هنگام که منادی نماز در روز جمعه شما را برای شرکت در نماز جمعه فرا می‌‌خواند، به نماز بشتابید. «و ذَروا البَیعَ ذلکُم خَیرٌ لًکم» (2) داد و ستد را رها نمایید که شرکت در نماز جمعه برای شما بهتر است. «وَ إذا رَأو تِجارَتً أو لَهواً إنفَضّوا إلیها و تَرَکوکَ قائِماً قُل ما عِندَللهِ خَیرٌ» (3) تجارت و معاملات سود آور، همچنین سرگرمی‌های بیهوده، نباید شما را از نماز بازداشته و موجب شود که جماعت نمازگزار و خطیب جمعه را رها و تنها گذارید. پیامبر اکرم (ص) به کسی که قادر به انجام حج مستحبی نبود، فرمودند:« شرکت در نماز جمعه، به منزله ی حج مساکین است» (4)

اولین نماز جمعه پیامبر(ص)

رسول خدا(ص) ظهر دوشنبه دوازدهم ربیع الاول به مدینه وارد شد. چهار روز در «قبا» ماند و مسجد قبا را بنیان نهاد. سپس روز جمعه به سوی مدینه حرکت کرد. فاصله قبا تا مدینه بسیار کم بود. پیامبر هنگام نماز جمعه به محله «بنی سالم » رسید، مراسم نماز جمعه را در آنجا بر پا داشت و بدین ترتیب اولین خطبه حضرت در مدینه تحقق یافت.

نماز جمعه در ایران

این فریضه الهی قبل از انقلاب اسلامی در دوره صفویان، که نخستین حکومت مستقل و منظم شیعی بود رایج شد که انتقاد دولت عثمانی به جهت اقامه نشدن نماز جمعه در کشور و توجه جدی فقیه بزرگ مرحوم محقق کرکی به نماز جمعه از بیشترین دلایل رونق ظاهری نماز جمعه در کشور ایران بود. شاهان صفوی خود اقدام به نصب امام جمعه می کردند. در همین دوره نهضت رساله نویسی درباره نماز جمعه آغاز شد و محقق کرکی، در دهه سوم قرن دهم هجری اولین رساله را در این رابطه به قلم در آورد.

پس از صفویان، نماز جمعه اهمیت خود را از دست داد و این روند ادامه داشت تا اینکه در دوره پهلوی نه تنها نماز جمعه به فراموشی سپرده شد، بلکه با آن به مخالفت برخاستند. با ظهور انقلاب اسلامی ایران این سنت دیرپای محمدی احیا و جایگاه ویژه خود را پیدا کرد و اولین نماز جمعه پس از سالها در ایران به امامت آیه الله طالقانی در تهران اقامه شد.

نماز جمعه در آیینه روایات

نماز جمعه همانند سایر عبادات جمعه دارای آثار بی شمار و فضلیت های بسیاری است که پیامبر اکرم در این رابطه فرموده اند: هر کس از روی ایمان و به خاطر رضای خدا، به نماز جمعه رود، برنامه عملش را از سر گرفته است؛ چرا که خود حضرت فرموده «نماز جمعه کفاره گناهان میان این جمعه و جمعه قبل و سه روز پیش از آن است.»

اصحاب پیامبر(ص) از روز پنجشنبه خود را برای نماز جمعه آماده می کردند و امام باقر(ع) در این رابطه فرموده اند: به خدا سوگند، به من خبر رسیده است که اصحاب پیامبر(ص) از روز پنجشنبه برای انجام اعمال و مراسم جمعه آماده می شدند؛(5) چرا که جمعه برای مسلمانان کوتاه و مغتنم است. در حدیث دیگری امام صادق(ع) از رسول خدا(ص) روایت کرد که فرمود: چگونه خواهید بود هنگامی که فردی از شما پنجشنبه شب برای مراسم جمعه آماده شود؟ چنانکه قوم یهود جمعه شب خویش را برای مراسم مذهبی شنبه مهیا می کردند.

در بخشی دیگر از رویات وارده به پاداش اخروی این فریضه الهی اشاره شده است که در این رابطه پیامبر اکرم(ص) فرمود: «سه چیز است که اگر امتم فضیلت و ثوابش را بدانند بر سرکسب ثواب آن به منازعه برخاسته، به قرعه کشی می پردازند: اذان، رفتن به سوی نمازجمعه و صف اول جماعت.» (6) و در روایتی دیگر از پیامبر آمده: الا اخبرکم باهل الجنه؟ من لایشغله عن الجمعه حر شدید و لابرد شدید و لاردغ. پیامبر(ص) فرمود: شما را از اهل بهشت آگاه نسازم؟ اهل بهشت کسی است که گرما و سرمای شدید و گل او را از شرکت در نماز جمعه باز نمی دارد.(7)

بی اعتنایی به نماز جمعه و عواقب آن
 
با توجه به اهمیت نماز جمعه در آیات و روایات معصومین به طور حتم عدم توجه به این فریضه الهی دارای عقوبت های دنیوی و اخروی بسیاری است که در همین رابطه حضرت رسول(ص) فرموده اند: «من ترک ثلاث جمعات من غیر عذر کتب من المنافقین.» هر کس بدون عذر سه نماز جمعه را ترک کند، از منافقان شمرده می شود(8) چرا که ترک این فریضه الهی از روی بی توجهی نشان از بی اعتنایی انسان به انجام فرائض دینی و نشان از رخنه شیطان در درون او دارد.

مقدمات نماز جمعه

در روایات اهل بیت(علیهم السلام) برای نماز جمعه مقدمات بسیاری ذکرشده است؛ که غسل جمعه، کوتاه کردن ناخن و شانه زدن به ریش، استعمال عطر، زدن مسواک، پوشیدن بهترین و پاکیزه ترین لباس ها از مهمترین این اعمال  هستند. در این رابطه پیامبر اکرم(ص) فرمود: «هر کس روز جمعه غسل کرده، مسواک زند، از عطری که دارد استعمال کند، بهترین جامه اش را بپوشد، به مصلای نماز جمعه برود و هنگام گذشتن از صف نمازگزاران، پا بر دوش آنها نگذارد و سپس به خطبه گوش دهد، این عمل او کفاره گناهانی است که در فاصله میان آن جمعه تا جمعه دیگر و نیز سه روز پس از آن از وی سر زده است؛ زیرا خداوند تعالی می فرماید: هر کس کار نیکی انجام دهد ده برابر پاداش دریافت می کند.

حضور به موقع در نماز جمعه

نمازگزار باید توجه داشته باشد که خطبه های نماز جمعه بخشی از نماز است و در واقع به جای دو رکعت از نماز ظهر است. بنابراین، کسی نماز جمعه کامل را به جای می آورد و مشمول آثار و برکات آن می شود که از ابتدا و بلکه قبل از خطبه ها در مصلی حاضر باشد./9464/ی703/ر


1)اشاره به سوره جمعه، آیه 9
2)سوره جمعه قسمت دوم آیه 9
3)سوره جمعه آیه 11
4)بحارالانوار، جلد 89، صفحه199
5)من لایحضره فقیه، ج 1ص 416
6)بحارالانوار، ج 84 ص 156
7)کنزالعمال، ج 7 ح 21085
8)کنزالعمال، حدیث 21123