تشابه اسمی فرزندان حضرت علی(ع) با نام‌های خلفا
خبرگزاری رسا ـ یکی از شبهات معروف و مشهور وهابیان در مجلات، روزنامه‌ها، اینترنت و ماهواره‌ها علیه شیعیان و پیروان اهل بیت(ع)، تشابه اسمی تعدادی از فرزندان حضرت علی(ع) با اسامی خلفای سه گانه است.
اهل سنت و وهابیان با توجه به مستندات قطعی و مسلم تاریخی و روایی، چاره‌ای جز پذیرش اختلافات موجود میان خلفا، خصوصا حضرت علی(ع) با سایر خلفا ندارند. پس در مقام پاسخگویی به افکار عمومی، دست به شبهه پراکنی زده و با نادیده گرفتن روایات و مستندات قطعی موجود در منابع مهم و اصلی خود، تشابه اسمی تعدادی از فرزندان حضرت علی(ع) با اسامی خلفا را دلیلی بر وجود روابط صمیمانه و دوستانه میان حضرت علی(ع) با سایر خلفا معرفی می‌کنند.
هدف اصلی وهابیان از اثبات روابط خوب و صمیمانه میان حضرت علی(ع) با ابوبکر، عمر و عثمان، انکار ماجرای مسلم و قطعی تهاجم به خانه دخت نبی مکرم اسلام حضرت فاطمه زهرا(س) و آتش زدن منزل آن حضرت و کتک زدن ایشان و بیعت گرفتن اجباری از حضرت علی(ع) می باشد.
چندی قبل حوزه علمیه «دار العلوم» زاهدان، در شماره سوم فصلنامه ندای اسلام، اقدام به چاپ مقاله‌ای با عنوان «حضرت فاطمه زهرا(س) از ولادت تا افسانه شهادت» نمود.
نویسنده مقاله در بخشی از مقاله چنین ادعا می‌کند: «برخی آگاهانه یا نا آگاهانه شهادت حضرت فاطمه[س] را عنوان می‌نمایند تا از این رهگذر، مظلومیت اهل بیت پیامبر(ص) را به اثبات برسانند. در صورتی که بررسی روابط دوستانه حضرت علی(ع) و حضرت عمر و نامگذاری تعدادی از فرزندان خویش به نام‌های ابوبکر، عمر و عثمان... بیانگر خلاف این ادعا است».[1]
شواهدی بر عدم وجود روابط صمیمانه!
ماجرای روابط سرد حضرت علی(ع) با خلیفه اول و دوم، واقعیتی است که به هیچ وجه قابل انکار نیست و تلاش برای اثبات روابط دوستانه میان حضرت علی(ع) با خلیفه اول و دوم، آب در هاون کوبیدن است. جهت آگاهی خوانندگان عزیز از این واقعیت تاریخی چند مستند و مدرک تاریخی و روایی را به عنوان شاهد ذکر می‌کنیم.
شاهد اول
محمد بن اسماعیل بخاری به نقل از عایشه می‌نویسد: حضرت علی(ع) از ملاقات با عمر بن خطاب امتناع می‌ورزید و از حضور عمر بن خطاب در جلسه ناراحت بود.[3] چرا حضرت علی(ع) از ملاقات و رویارویی با عمر بن خطاب امتناع می ورزید و از حضور وی ناراحت بود؟
شاهد دوم
عمر بن خطاب در مسیر حرکت به شام، خطاب به عبدالله بن عباس پسر عموی حضرت علی(ع) می‌گوید: من از پسر عمویت(حضرت علی علیه السلام) گله دارم؛ زیرا از او خواستم تا همراه ما به شام بیاید، اما نپذیرفت. پسر عمویت پیوسته و همیشه از من ناراحت است. به نظر تو علت ناراحتی او چیست؟[4]
موارد ذکر شده تنها بخشی از مستندات و مدارکی است که دورنمایی از روابط حضرت علی(ع) با ابوبکر و عمر را بیان می‌کند. حال با توجه به این مستندات و شواهد تاریخی و روایی، آیا باز هم می‌توان هم‌چنان ادعای وجود روابط صمیمانه و دوستانه میان حضرت علی(ع) با ابوبکر و عمر نمود؟
حقیقت ماجرا
اما در رابطه با تشابه اسمی فرزندان حضرت علی(ع) با نام‌های خلفا، باید گفت: در منابع تاریخی در شمار فرزندان حضرت علی(ع) سه تن به نام‌های «عمر بن علی»، «ابوبکر بن علی» و «عثمان بن علی» ذکر شده است.
الف) عمر بن علی
عمر بن علی بن ابی طالب(ع) فرزند حضرت علی(ع) از یکی از همسرانش به نام صهباء(ام حبیب) بنت ربیعه از قبیله بنی تغلب می‌باشد. درباره این تشابه اسمی می‌توان چنین گفت:
1. «عمر» یکی از نام‌های رایج و متداول میان اعراب در صدر اسلام بوده و منحصر در عمر بن خطاب نبوده است. با مراجعه به کتاب‌های رجال و تراجم به این مطلب پی خواهیم برد. چنان که ابن حجر عسقلانیِ شافعی، نام 22 نفر از صحابه پیامبر اکرم(ص) را که «عمر» نام داشتهاند، ذکر می‌کند که عمر بن ابی سلمه مخزومی ربیب پیامبر اکرم(ص) و یکی از یاران خوب و با وفای حضرت علی(ع)، یکی از این صحابه می‌باشد.
2. بر اساس مستندات و مدارک موجود، حضرت علی(ع) در نامگذاری این فرزند، هیچ دخالتی نداشته و جناب عمر بن خطاب با توجه به موقعیت و مقامی که در اختیار داشت، در نامگذاری این فرزند حضرت علی(ع) دخل و تصرف داشته و او را به نام خودش «عمر» نامید. احمد بن یحیی بلاذری در این باره می‌نویسد: عمر بن خطاب فرزند حضرت علی(ع) را عمر نامید.[5]
تاریخ از دخل و تصرف‌های جناب خلیفه دوم نمونه‌ها و موارد دیگری را نیز ثبت کرده است. احمد بن یحیی بلاذری درباره عبدالله بن قیس بن نقب می‌نویسد: اسم قبلی عبدالله بن قیس بن نقب «خیاط» بود. عمر بن خطاب نام او را به «عبدالله» تغییر داد.[6]
«ابن اثیر جزری شافعی» متوفای630 هجری قمری در شرح حال «عبدالرحمن بن حارث مخزومی» به مورد دیگری از تصرف کردن جناب خلیفه دوم اشاره کرده و می‌نویسد: عبدالرحمن بن حارث در دامان عمر بن خطاب بزرگ شد. اسم قبلی عبدالرحمن «ابراهیم» بود. عمر بن خطاب اسم او را تغییر داده و نام «عبدالرحمن» را برای او انتخاب کرد.[7]
«ابن سعد بصری» متوفای 230 هجری قمری به مورد دیگری از این قسم کار‌های جناب خلیفه دوم در این حوزه اشاره کرده و می‌نویسد: اسم پدر مسروق «اجدع» بود. عمر بن خطاب اسم او را تغییر داد و نام «عبدالرحمن» را برای او برگزید.[8]
«ابن قتیبه دینوری» درباره «هرمزان» می‌نویسد: هنگامی که هرمزان اسلام آورد، عمر بن خطاب اسم او را تغییر داد و نام «عرفطه» را برای او برگزید.[9]
«متقی هندی» مورد دیگری از تغییر نام دادن دیگران توسط خلیفه دوم را این‌گونه بیان می‌کند: عمر بن خطاب نام «طحیل بن رباح» برادر «بلال بن رباح» را به «خالد بن رباح» تغییر داد.[10]
«ابن سعد و ابن حجر عسقلانی شافعی» به مورد دیگری از تغییر نام‌ها توسط خلیفه دوم اشاره کرده و می‌نویسند: نام قبلی «کثیر بن صلت»، «قلیل بن صلت» بود. عمر بن خطاب نام او را تغییر داده و به جای «قلیل» او را «کثیر» نامید.[11]
حال با توجه به مطالب ذکر شده و با در نظر گرفتن این مطلب که حضرت علی(ع) در نامگذاری فرزندشان به نام «عمر» هیچ دخالتی نداشته و این نام از سوی خلیفه وقت انتخاب شده است، آیا باز هم این نامگذاری دلیل وجود روابط صمیمانه میان حضرت علی(ع) و عمر بن خطاب است؟
سؤالی که شاید به ذهن برخی خوانندگان عزیز برسد، این است که: چرا حضرت علی(ع) با این کار خلیفه مقابله نکرده‌اند؟ در پاسخ به این سؤال نیز باید گفت: رفتار شناسی خلیفه دوم نشان می‌دهد که عمر بن خطاب فردی خشن، بداخلاق و تندخو بود و صحابه جرأت مخالفت با اعمال و رفتار او را نداشتند. صدور فرمان ترور و کشتن سعد بن عباده به دلیل بیعت نکردن با ابوبکر، زدن خواهر و داماد خود، زدن اقوام خالد بن ولید، زدن جارودِ عامری بزرگ و رئیس قبیله ربیعه، زدن ابی بن کعب، بزرگِ انصار و آتش زدن قصر سعد بن ابی وقاص، یکی از عشره مبشره، نمونه‌هایی از برخورد و رفتار خشن و تند عمر بن خطاب با صحابه پیامبر اکرم(ص) می‌باشد.[12]
رفتار خشن و تند عمر بن خطاب با صحابه و عموم مسلمانان، آن قدر مشهور و معروف است که در تاریخ چنین معروف شده که شلاق عمر بن خطاب از شمشیر حجاج بن یوسف ثقفی خطرناک‌تر و ترسناک‌تر بود.[13]
علاوه بر رفتار خشن و اخلاق تند عمر بن خطاب، شاید مصالح دیگری نیز وجود داشته است که حضرت علی(ع) به خاطر رعایت آن مصالح با این کار خلیفه دوم مخالفت نکرده است و شاید آن حضرت مخالفت کرده‌اند، ولی تاریخ آن را ثبت نکرده و یا این‌که ما بی‌اطلاع هستیم.
ب) عثمان بن علی
یکی دیگر از فرزندان حضرت علی(ع) که با نام یکی از خلفا مشابهت دارد، عثمان بن علی می‌باشد. درباره هم‌نامی این فرزند حضرت علی(ع) با نام خلیفه سوم(عثمان) باید گفت:
1. با مراجعه به کتاب‌های تراجم و رجال و انساب مشاهده خواهیم کرد که عثمان یکی از نام‌های متداول و رایج میان اعراب است. ابن حجر عسقلانی شافعی در کتاب معروف خود «الاصابه فی تمییز الصحابه» که درباره صحابه پیامبر اکرم(ص) و شرح حال آنان نوشته است، نام 26 نفر از صحابه پیامبر(ص) را که عثمان نام داشتهاند، ذکر کرده است.
2. مستندات و مدارک معتبر تاریخی نشان می‌دهد که حضرت علی(ع) فرزندشان را به نام عثمان بن مظعون صحابی معروف و مشهور پیامبر(ص) نامیده است و هیچ ارتباطی میان نامگذاری این فرزند حضرت علی(ع) به نام عثمان، با خلیفه سوم «عثمان بن عفان» وجود ندارد.
ابوالفرج اصفهانی به نقل از حضرت علی(ع) می‌نویسد: فرزندم را به نام برادرم عثمان بن مظعون، عثمان می‌نامم.[14] ابوالحسن محمد بن ابی جعفر عبیدلی درباره مجاهدان جنگ بدر می‌نویسد: یکی از کسانی که در جنگ بدر حضور داشت، عثمان بن مظعون است که حضرت علی(ع) فرزندش را به خاطر نام او، عثمان گذاشت.[15]
ابوبکر بن علی
مورخین یکی دیگر از فرزندان حضرت علی(ع) را «ابوبکر بن علی» معرفی کرده‌اند. ابوبکر کنیه این فرزند حضرت علی(ع) می‌باشد و در نام ایشان میان مورخین اختلاف است. برخی نام او را «عبدالله» و عده‌ای «محمد» معرفی کرده و در برخی منابع «عبدالرحمن» معرفی شده است. عده‌ای نیز هم‌چون ابوالفرج اصفهانی از نام ایشان اظهار بی‌اطلاعی کرده و نامی را برای ایشان ذکر نکرده‌اند.[16]
در مورد این تشابه اسمی نیز باید گفت:
1. ابوبکر نام فرزند حضرت علی(ع) نبوده، بلکه کنیه فرزند آن حضرت است و بر اساس رسومات و عادات اعراب، کنیه‌ها به مناسبت‌های مختلف و از طرف افراد دیگری غیر از پدر و مادر نیز انتخاب می‌شوند.
2. کنیه «ابوبکر» یکی از کنیه‌های معروف و مشهور میان اعراب است و در صدر اسلام نیز افراد دیگری با این کنیه وجود داشتهاند و هیچ مستند و دلیلی نداریم که حضرت علی(ع) به خاطر کنیه خلیفه اول، این کنیه را برای فرزندشان انتخاب کرده باشند.
بنابراین حتی بدون در نظر گرفتن مستندات و مدارکی که از وجود روابط سرد میان حضرت علی(ع) و ابوبکر حکایت می‌کند، این تشابه اسمی نیز هیچ دلیلی بر وجود روابط صمیمانه میان حضرت علی(ع) و ابوبکر نیست.
توجه و دقت در مطالب و مستندات نقل شده، حقیقت ماجرا را نشان داده و بطلان ادعای وهابیان را اثبات می‌کند.
چکیده مطالب: اهل سنت و وهابیان با نادیده گرفتن و چشم پوشی بر تمامی حقائق مسلم تاریخی موجود در منابع اصلی و مهم خود، صرف تشابه اسمی موجود در تعدادی از فرزندان حضرت علی(ع) با اسامی خلفا را دلیلی بر وجود روابط صمیمانه میان حضرت علی(ع) با سایر خلفا دانسته‌اند و با استفاده از این موضوع، در صدد پاک کردن صورت مسائل مهم تاریخی که هرگز از یاد و اندیشه شیعیان خارج نمی‌شود، تلاش می‌کنند.
حجت الاسلام حسن بلقان آبادی؛
محقق و پژوهشگر حوزوی؛
/925/م11/ر
. مجله ندای اسلام، شماره 3، ص 68.
[2] . «ثم توفی ابوبکر و انا ولی رسول الله و ولی ابی بکر، فرایتمانی کاذبا آثما غادرا خائنا». صحیح مسلم: ج 5، ص 152، کتاب الجهاد و السیر، باب حکم الفیء.
[3] . «کراهیه لمحضر عمر». صحیح بخاری: ج 5، ص 83، کتاب المغازی، باب غزوه خیبر.
[4] . «اشکو الیک ابن عمک، سالته ان یخرج معی فلم یفعل و لم ازل اراه واجدا، فیم تظن موجدته». شرح نهج البلاغه: ج 12، ص 78، نکت من کلام عمر و سیرته و اخلاقه.
[5] . «و کان عمر بن خطاب سمی عمر بن علی باسمه». انساب الاشراف: ج 2، ص 192، ولده و تعدادهم و اسمائهم.
[6] . «و من بنی نقب: عبدالله بن قیس بن نقب و کان اسمه خیاط، فسماه عمر بن الخطاب عبدالله». انساب الاشراف: ج 13، ص 33، نسب بنی عمرو بن تیم.
[7] . «و نشا عبدالرحمن فی حجر عمر و کان اسمه ابراهیم، فغیر عمر اسمه لما غیر اسماء من تسمی بالانبیاء و سماه عبدالرحمن». اسد الغابه فی معرفه الصحابه: ج 3، ص 284، شرح حال عبدالرحمن بن حارث.
[8] . «کان اسم ابی مسروق الاجدع، فسماه عمر عبدالرحمن». الطبقات الکبری: ج 6، ص 76، شرح حال مسروق بن الاجدع.
[9] . «لما اسلم الهرمزان سماه عمر بن الخطاب عرفطه». المعارف: ص 421، نوادر فی المعارف.
[10] . «فقال: من انت؟ قال: انا طحیل بن رباح. قال: بل انت خالد بن رباح». کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال: ج 9، ص 573، حدیث ش 27479.
[11] . «کان اسم کثیر بن الصلت قلیلا، فسماه عمر کثیرا». الاصابه فی تمییز الصحابه: ج 5، ص 472، شرح حال کثیر بن صلت، ش 7494 و الطبقات الکبری: ج 5، ص 14، شرح حال کثیر بن صلت.
[12] . انساب الاشراف: ج 2، ص 263 و ص 272، امر السقیفه و العقد الفرید: ج 4، ص 260 و الطبقات الکبری: ج 3، ص 267 و ج 5، ص 62 و المصنف عبدالرزاق: ج 3، ص 557، کتاب الجنائز، باب الصبر و البکاء، ح 6681 و تاریخ المدینه: ج 2، ص 690 و المصنف ابن ابی شیبه: ج 6، ص 213، کتاب الادب، باب 153، ح 3.
[13] . «دره عمر اهیب من سیف الحجاج» و «کانت درته اهیب من سیوف الملوک». الطبقات الکبری: ج 3، ص 282، ذکر استخلاف عمر و انساب الاشراف: ج 10، ص 322، الاداره زمن عمر و ربیع الابرار: ج 3، ص 13، باب العز و الشرف و شرح نهج البلاغه: ج 1، ص 181، طرف من اخبار عمر بن الخطاب و ج 12، ص 75، نکت من کلام عمر و سیرته و اخلاقه.
[14] . «انما سمیته باسم اخی عثمان بن مظعون». مقاتل الطالبیین: ص 55، عثمان بن علی.
[15] . «منهم عثمان بن مظعون الذی سمی امیرالمومنین علی بن ابی طالب ابنه باسمه». تهذیب الانساب: ص 27.
[16] . مقاتل الطالبیین: ص 56.
ارسال نظرات