علم امام معصوم از دیدگاه امامیه در پرتو آیات و روایات

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «علم امام معصوم از دیدگاه امامیه در پرتو آیات و روایات» پژوهشی از «خانم زینب جهان بینی» به بررسی علم امام معصوم و محدوده و چگونگی آن اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

موضوع امامت و جانشینی پیامبر گرامی اسلام (ص) در گذر تاریخ کلام اسلامی، مباحث پر دامنه‌ای را به خود اختصاص داده است و طرح مسائل مختلف پیرامون امام که از جمله مهم‌ترین آن علم امام و عصمت امام (ع) می‌باشد همواره در خور توجه دانشمندان بوده است. در مکتب تشیع امامت جزء اصول دین بوده و از نظر لزوم اعتقاد در ردیف توحید و نبوت و معاد قرار دارد و منصب امامت در امتداد وظایف خطیر رسالت پیامبر است. پس از درگذشت پیامبر (ص) امام معصوم وظایف ایشان را به عهده می‌گیرد و پر واضح است که قیام به چنان وظایفی علاوه بر عصمت و مصونیت از گناه و اشتباه، بدون علم وسیع و گسترده امکان پذیر نیست. علمی که اکثر دانشمندان شیعه معتقد بر فعلی بودن آن هستند. بدین معنا که امام در هر زمان همه چیز را می‌داند. دلایل عقلی که بر این نظر اقامه شده عبارت است از نافع‌تر بودن آن بر اداره امت، کامل‌تر بودن آن در رسالت و امامت، تمام‌تر بودن نعمت خدا با عطای علم بالفعل به امام چون نیکوترین نحوه علم است، رساتر بودن علم بالفعل به دلالت بر وجود پروردگار، محفوظ بودن صاحب علم از فریب خوردن و...

همچنین آیات قرآن کریم مانند آفتابی است که از پس پرده جهل ما می‌تابد و علم گسترده پیامبر و امام را برای ما روشن می‌کند. از جمله آیات موید علم غیب امام، آیات علم غیب به طور اجمال مانند آیات 26-27 سوره جن و 179 آل عمران است و از جمله آیات علم غیب تحت عنوان کلی، می‌توان به آیات تعلیم اسماء، آیات شهادت بر اعمال، آیات امامت باطنی و عصمت و آیات شب قدر اشاره کرد.

علاوه بر دلالت عقل و آیات قران کریم، روایات و احادیث فراوانی نیز وجود دارد که به طور واضح و روشن به علم پیامبر و امام (ع) از نوع فعلی تصریح کرده‌اند. چند طایفه از این روایات که هر طیف خود شامل گروه گسترده‌ای از روایات و احادیث است شامل:خزانه دار بودن امام برای علم نامحدود خدا، آگاهی آن‌ها به آنچه در آسمان و زمین است راسخ در علم و عالم به تأویل بودن ائمه، کانون و سرچشمه علم و کلید حکمت بودن آن‌ها، شاهد و گواه بر اعمال مردم بودن و... روایاتی نیز وجود دارد که ائمه خبر از آینده داده‌اند و یا پرده از مجهولات علمی مختلف برداشته‌اند که تمام این روایات و اخبار نشان دهنده آگاهی وسیع و احاطه بی نهایت و حیرت انگیز ائمه بر تمام علوم و دانش‌هاست.

اهداف و فواید تحقیق:

1- آشنایی با نقش محوری علم امام به عنوان یکی از مهم‌ترین صفات امام که تأثیر بی بدیلی در هدایت انسان‌ها و ارائه طریق ایصال طالب به مطلوب دارد.

2- شناخت محدوده علم امام با استناد به آیات قرآن.

 3- چگونگی علم امام از دیدگاه روایات اهل بیت عصمت و طهارت.

فرضیه‌های تحقیق:

1- علم امام، لدنی است.

2- تفاوت علم خدا با علم امام در این است که علم خدا ذاتی است ولی علم امام عرضی است.

3- در قرآن آیاتی وجود دارد که بعضی به طور صریح و بعضی به طور اجمالی، ائمه معصومین را آگاهان به غیب معرفی می‌کند.

4- در احادیث اهل بیت، روایاتی وجود دارد که علم لدنی و غیبی ائمه را تایید می‌کند.

علم امام و نوع آن از نظر عقل:

اگر از امامان ما، بیاناتی بر فعلی بودن علمشان به ما نرسیده بود باز هم دلیل عقلی اکتفا می‌کرد که بر خداوند حکیم لازم است که حجتی بین خود و خلقش قرار دهد که مبلغ احکام او و مبین نظام الهی باشد و آن حجت باید دارای تمام اوصاف کمال و پاک از همه خصایص موجب نقصان باشد و نباید به گونه‌ای باشد که در معرض اهانت و انتقاد و خرده گیری قرار گیرد بلکه باید ظاهر و باطنش از همه نقص‌ها به دور باشد تا صلاحیت حجت بودن داشته و کسی را یارای احتجاج بر او و برتری در فضل و علم نسبت به او نباشد.

علم امام از دیدگاه آیات قرآن کریم:

1- آیات علم غیب به طور اجمال:

برخی از این آیات درباره شخص پیامبر است از قبیل آیات 26 و 27 سوره جن-آیه 179 سوره آل عمران و آیات 77 تا 79 سوره واقعه.

2- آیات علم غیب تحت عنوان کلی:

الف) آیات تعلیم اسماء: گفته شد که قسمتی از آیات قران کریم تحت یک عنوان کلی، علم به غیب را به پیامبران و ائمه نسبت می‌دهد. از میان این گروه، آیات تعلیم اسماء وسیع ترین و پردامنه ترین علم غیب را به اثبات می‌رساند مانند آیات 30 و 31 سوره بقره.

ب) آیات شهادت بر اعمال: از این آیات استفاده می‌شود که علاوه بر خدا و ملائکه و اعضا و جوارح، انسان‌هایی نیز مانند پیامبران و امامان، شاهد و ناظر بر اعمال مردمند که از اعمال و نیات قلبی آنان آگاهند.

آیات شهادت پیامبر (ص) بر اعمال: برخی از این آیات عبارتند از: آیه 8 سوره فتح- آیه 41 سوره نساء- آیه 45 سوره احزاب- آیه 15 سوره مزمل.

آگاهی امامان بر اعمال: این‌گونه آیات اگر چه صراحت درباره ائمه ندارد ولی با در نظر داشتن قراین و شواهدی می‌توان بر آن‌ها تطبیق کرد. اینک مختصری از این آیات: آیه 84 سوره نحل- آیه 89 سوره نحل- آیه 125 سوره بقره- آیه 78 سوره حج- آیه 46 سوره قصص- آیه 41 سوره نساء.

ج) آیات امامت باطنی و عصمت:

از راه‌های دیگری که برای اثبات علم غیب درباره امام می‌توان شمرد مسأله عصمت و هدایت باطنی امام است. لازمه عصمت همه جانبه در امام یعنی مصون بودن در ناحیه گفتار و رفتار و اندیشه، برخورداری از علم غیب است. اینک قسمتی از این آیات: آیه 124 سوره بقره- آیه 24 سوره سجده- آیه 71 سوره اسراء- آیه 12 سوره یس.

علم امام از دیدگاه روایات:

با تحقیق و بررسی در کتب روایی، می‌توان به احادیثی دست یافت که به طور واضح و روشن به علم بالفعل پیامبر و ائمه معصومین تصریح کرده‌اند. چند طایفه از این روایات که هر دسته خود شامل گروه گسترده‌ای از روایات و احادیث می‌شود شامل:

1- امامان، خزانه دار علم نامحدود خدا و حجج او بر خلقند.

2- امامان آگاهان، به آن چه در آسمان و زمین است، می‌باشند.

3- امامان راسخین در علم هستند و علم به تأویل دارند.

4- ائمه وارثان علم پیامبرانند.

5- امامان، گواهان و شاهدان بر اعمال مردمند.

نتیجه گیری:

در این نوشتار روشن شد که درباره نوع علم امام (ع) اختلافاتی بین دانشمندان وجود دارد. برخی علم امام را علم بالفعل به تمام حقایق می‌دانند بدین معنا که امام در هر زمان، همه چیز را می‌داند. برخلاف عده‌ای که معتقدند علم امام، علمی ارادی است نه فعلی به گونه‌ای که امام هر گاه اراده کند چیزی را بداند آن را می‌داند نه اینکه همه چیز را در هر زمان بداند.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «علم امام معصوم از دیدگاه امامیه در پرتو آیات و روایات» پژوهش پایانی «زینب جهان بینی»، برای اخذ مدرک سطح 2 مدرسه علمیه معصومیه (س) قم است که در سال 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام  مهدی زندیه» است. /9193/پ201/ن