الگوی آرامش در روان­شناسی دین و اخلاق اسلامی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «الگوی آرامش در روان­شناسی دین و اخلاق اسلامی» پژوهشی از «مرتضی حبیبی سی سرا» به بررسی مفهوم آرامش و راهکارهای نیل به آن در روان شناسی دین و اخلاق اسلامی اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

آرامش به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌ها، و گم‌شده بشر دنیای امروز است. به راستی راه حل تنش زدایی و آرامش یابی را در کدامین صحیفه الهی و یا بشری می‌توان جستجو نمود؟ چه رهیافت‌های تبیینی پیرامون ماهیت آرامش وجود دارد؟ راهکارهای عملی پیش رو در راستای نیل به آرامش کدامند؟ و ... به نظر می‌رسد دانش اخلاق اسلامی و علم روان شناسی دین بیش از سایر عرصه‌های دانش در صدد پاسخ گویی به این سوالات برآمده باشند. اما ضمن وجود همسانی و هم پوشانی در برخی موارد، در هر سه حوزه تبیین مفهومی، بر شماری عوامل تنش آفرین و آرامش بخش و تکنیک‌های نیل به آرامش، بین آن دو تفاوت‌های قابل توجهی نیز دیده می‌شود. منشأ عمده این تفاوت‌ها را در نوع نگاه جهان شناختی و انسان شناختی دو دیدگاه باید جستجو نمود، که یکی رویکردی زمینی اندیش و دیگری رویه‌ای آسمانی نگر را می‌پیمایند. به هر روی نوشتار حاضر که در چهار فصل ـ کلیات، روان­شناسی دین، اخلاق اسلامی و فصل مقایسه و ارائه الگو تدوین یافته ـ با تبیین ماهیت موضوع، عوامل بسترساز و راهکارهای دست یابی به آرامش در هر دو دیدگاه، با روشی توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مقایسه‌ای دو دیدگاه اقدام نموده و سرانجام الگویی جدید با نگاه هم­دلانه به هر دو ساحت دانش ارائه می‌دهد.

ضرورت پژوهش:

با توجه به اهمیت مسأله آرامش و نیاز بشر امروز که انواع تنیدگی‌های روحی و روانی، اضطراب‌ها، نگرانی‌ها و غیره گریبان او را می‌فشرد، همچنین عرضه انواع راهکارهای سقیم و غیر قابل توجیه عقلانی برای دست یابی به آرامش، وجود یک روش و مسیر درست و قابل دفاع و توجیه عقلانی برای این امر ضروری می‌نماید. روشی که با ترازوی عقل و وحی قابل توزین باشد تا بشود با توجه به پشتوانه محکم آن به آن اعتماد و اتکال کرد و با خاطری آسوده، از آن‌ها در مسیر دست یابی به آرامش بهره برد.

چیستی و ماهیت آرامش:

1ـ از نگاه روان شناسی: از منظر روان شناسی بین مفهوم آرامش و اضطراب و تنش ـ عدم آرامش ـ چنان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد که فهم یکی بدون فهم دیگری تقریباً غیر ممکن می‌نماید. چرا که تنش به معنی عدم وجود آرامش، و آرامش به معنای عدم وجود تنش مضر خواهد بود.

2ـ از نگاه اخلاق اسلامی: در اخلاق اسلامی واژه‌هایی چون سکینت، ثبات، تعادل، طمأنینه، تؤده و غیره معادل مفهوم آرامش تلقی گردیده‌اند. ماهیت آرامش از دیدگاه اخلاق اسلامی آن چیزی است که انسان واجد آن در حالت تعادل قرار می‌گیرد به صورتی که هر گونه فعلی که برداشت خلاف اخلاق از آن می‌شود از او سر نزند.

آرامش در آیات و روایات:

1ـ سکینت: به معنی آرامش و اطمینان خاطری است که هرگونه شک و تردید و وحشت را از انسان زایل می‌کند. «هُوَ الَّذی أَنْزَلَ السَّکینَةَ فی‏ قُلُوبِ الْمُؤْمِنینَ لِیَزْدادُوا إیماناً مَعَ إیمانِهِمْ وَ لِلَّهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللَّهُ عَلیماً حَکیما؛ اوست آن کس که در دلهاى مؤمنان آرامش را فرو فرستاد تا ایمانى بر ایمان خود بیفزایند؛ و سپاهیان آسمان­ها و زمین از آنِ خداست، و خدا همواره داناى سنجیده‏کار است» (فتح/4)؛ «ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَکینَتَهُ عَلى‏ رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ؛ آن­گاه خدا آرامش خود را بر فرستاده خود و بر مؤمنان فرود آورد». (توبه/26)

2ـ اطمینان: به معنای سکون و آرامش نفس بعد از ناراحتی و اضطراب است. «فالِقُ الْإِصْباحِ وَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً ذلِکَ تَقْدیرُ الْعَزیزِ الْعَلیم؛ [هموست که‏] شکافنده صبح است، و شب را براى آرامش و خورشید و ماه را وسیله حساب قرار داده، این اندازه‏گیرىِ آن تواناى داناست» (انعام/96)

3ـ أمن: به معنی طمأنینه نفس و از بین رفتن ترس و همچنین آرامش قلبی است. «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهیمَ مُصَلًّىً؛ و چون خانه [کعبه‏] را براى مردم محل اجتماع و [جاى‏] امنى قرار دادیم، [و فرمودیم:] در مقام ابراهیم، نمازگاهى براى خود اختیار کنید» (بقره/125)

مهارت‌های عملی کنترل فشار روانی و نیل به آرامش:

الف) راهکارهای ناصحیح و زودگذر:

1ـ مصرف قرص و کشیدن سیگار

2ـ الکل

3ـ مصرف برخی اغذیه: مصرف برخی از مواد غذایی که دارای قند بالا هستند به منظور دست یابی به آرامش ـ مخصوصاً قبل از خواب ـ قابل دفاع و توجیه علمی نیست.

4ـ اعتیاد معنوی: منظور از معنویت ناسالم در اینجا، هر معنویتی است که بر خیال بافی، کنار گزاردن و نفی مسئولیت شخصی مبتنی باشد.

ب) راهکارهای صحیح و دارای ثبات:

1ـ تاکید بر درون و قوی ساختن خود

2ـ مثبت اندیشی (نگاه خوش بینانه)

3ـ اعتقادات: داشتن اعتقادات درست و برخوردار از پشتوانه‌های محکم می‌تواند در نحوه تفسیر و تحلیل اشخاص از مسایل پیش رو تأثیر گذار باشد.

4ـ معنویت سالم

5ـ اصلاح رویکرد مقابله: اینکه شخص به اصلاح رفتار خود در برابر محرک‌ها، اقدام ورزد.

6ـ تفکر ماورایی و آرامش عضلات

7ـ آینده نگری

8ـ خواب

9ـ دعا

آثار آرامش:

1ـ ازدیاد ایمان و مایه رستگاری: در روایتی از پیامبر آمده است:رستگار شد هر کس که دلش را برای ایمان خالص گردانید و قلبش را پاک و سالم ساخت و زبانش را راست‌گو و روانش را با آرامش و اخلاقش را درست و گوشش را شنوا و چشمش را بینا کرد.

2ـ نشانه نیکی و صلاح: پیامبر (ص) می‌فرماید:نیکی و صلاح به نیکویی لباس و هیأت نیست بلکه به آرامش و وقار است.

3ـ بسترساز تفکر درست

4ـ مقدمه کسب موفقیت

5ـ نیل به امور متعالی

نتیجه گیری:

بنابراین می‌توان گفت که راهکارهای اساسی در مدل تلفیقی برای نیل به آرامش در سه حوزه زیر قابل تبیین است:

1ـ حوزه شناختی: این حوزه به شناخت فرد درباره خود و جهان پیرامون وی بستگی دارد.

2ـ حوزه رفتاری: منظور از این حوزه، آن دسته از راه حل‌های عملی و تمرینی است که بیشتر به جسم انسان مربوط می‌شود.

3ـ حوزه عاطفی: این حوزه در واقع کوششی است در راستای تنظیم عواطف و جلوگیری از غلبه هیجانات.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «الگوی آرامش در روان­شناسی دین و اخلاق اسلامی» پژوهش پایانی «مرتضی حبیبی سی سرا»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در تابستان 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام دکتر قلی زاده» و استاد مشاور آن «حجت الاسلام دکتر فعالی» است. /9193/پ201/ن