دو سلاح مؤمن برای نجات از عذاب الهی

فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی؛ «إِلَهِی لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ وَ لا تَمْکُرْ بِی فِی حِیلَتِکَ مِنْ أَیْنَ لِیَ الْخَیْرُ یَا رَبِّ وَ لا یُوجَدُ إِلا مِنْ عِنْدِکَ وَ مِنْ أَیْنَ لِیَ النَّجَاةُ وَ لا تُسْتَطَاعُ إِلا بِکَ لا الَّذِی أَحْسَنَ اسْتَغْنَى عَنْ عَوْنِکَ وَ رَحْمَتِکَ؛ خدایا مرا به کیفرت ادب منما، و با نقشه‏اى با من نیرنگ مکن، پروردگارا از کجا برایم خیرى هست،درحالى‏که جز نزد تو یافت نمى‏شود، و از کجا برایم نجاتى است،درحالى‏که جز به تو فراهم نمى‏گردد و نه آن‏که نیکى کرد از کمک و رحمتت‏بى‏نیاز شد.«

آیت الله محمدحسین احمدی فقیه یزدی، استاد خارج فقه حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا با اشاره به فرازی از دعای پرفیض ابوحمزه ثمالی، با ارائه تعریفی از مکر به بررسی چگونگی مکر و حیله خداوند در برابر اعمال انسان‌ها پرداخت و گفت: مکر رفتارهای سری و با تدبیر مشخص و نتیجه‌بخش را گویند.

وی افزود: این تدبیرهای سری در برخی مواقع ممکن است به راه خیر و به درستی مصرف شود و گاهی به سمت شرّ به بهره‌برداری برسد که هر دو عنوان را مکر گویند؛ اگر دقت کنیم می‌بینیم مکر یک حالات خاصی دارد و این حالات خاص در جاهای مختلف استفاده می‌شود.

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم با اشاره به موارد صحیح استفاده از مکر که به آن مکر درست نیز گفته می‌شود، اظهار کرد: این نوع مکر در مواقعی استفاده می‌شود که نفعی برای انسان حاصل کند، اما مکری که به عنوان عقوبت و جزای عمل است، جز ضرر برای انسان حاصلی ندارد.

وی گفت: حضرت امام سجاد‌(ع) دعا را با عبارت «لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ» آغاز می‌کنند که نشان می‌دهد مکری که منظور شده، از مکرهایی است که به واسطه اعمال بد انسان حاصل می‌شود و نتیجه این اعمال بد است، بنابراین حضرت دعا را با «وَ لا تَمْکُرْ بِی فِی حِیلَتِکَ» ادامه می‌دهند.

آیت‌الله فقیه یزدی در ادامه از حیله به معنای چاره‌اندیشی نام برد و افزود: وقتی راهی برای انسان باقی نمی‌ماند و نمی‌تواند کاری انجام دهد، در مقابل آن چاره اندیشی می‌کند، چنانچه در بحث ربا این مطلب را داریم که می‌گوییم «حیل ربا» و چاره‌اندیشی می‌کنیم که از ربا دور شویم.

وی با بیان اینکه خداوند برای افرادی که لیاقت انسان بودن و لیاقت رحمت‌های الهی را ندارند، چاره می‌کند، ابراز کرد: خداوند در قالب مکر چاره می‌کند تا این افراد به نتیجه اعمال خود برسند؛ فرد چندان خصوصیات این مکر را متوجه نمی‌شود و یک دفعه با آثار اعمال بدی که انجام می‌داده، روبه‌رو می‌شود و این خطر بزرگی است که انسان به طور ناخودآگاه به آن دچار شود.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: اینجا امام سجاد‌(ع) از خدا می‌خواهند که دچار مکر و حیله ذات باریتعالی و مجازاتی که نتیجه عمل بد انسان و بازگشت آن به مکر و حیله است، نشوند که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید «ومکروا و مکرالله والله خیر الماکرین.»

وی دور زدن احکام دینی که در اصطلاح به آن کلاه شرعی گفته می‌شود را نوعی مکر بی‌جا و بی‌مورد که مطابق واقع نیست عنوان و اظهار کرد: نتیجه این مکر بی‌جا، مکر و حیله از سوی خداوند است که وقتی مکر الهی سراغ ما بیاید دیگر همه راه‌های بسته می‌شود و در حقیقت وقتی گرفتار آنچه که حیله پروردگار است شدیم، قهرا دستگیری نخواهیم داشت.

آیت‌الله احمدی فقیه یزدی با بیان اینکه هیچ خیری به انسان نمی‌رسد جز از ناحیه خداوند متعال، متذکر شد: اگر دچار عقوبت‌های رسیده از ناحیه پروردگار شویم، دیگر هیچ خیری غیر از لطف خدا نصیب ما نخواهد شد و اینجا درمی‌یابیم که همه خیر و برکات‌ها از ناحیه خداوند است و اگر بنا باشد ما به عقوبت و مکر الهی گرفتار شویم، پس کجا خیر به ما برسد.

وی عظمت پروردگار را در این بخش از سخنان خود یادآور شد و افزود: انسان اگر بخواهد نجات پیدا کند و دنبال رستگاری برود، این رستگاری غیر از جانب خدا برای او حاصل نمی‌شود و اینجا است که حضرت امام سجاد‌(ع) در دعا می‌فرمایند «مِنْ أَیْنَ لِیَ النَّجَاةُ» یعنی اگر دچار مکر و حیله پروردگار شدم، هیچ کجا خیری به من نمی‌رسد و دیگر نجاتی ندارم.

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم گفت: هیچ راه نجاتی به جز از طریق خداوند متعال نیست و کلمه استطاعتی که در «وَ لا تُسْتَطَاعُ إِلا بِکَ» آورده شده توان است؛ استطاعت یعنی در وجود انسان قدرتی حاصل شود که بتواند کاری را انجام و نتیجه‌ای را بروز دهد، همانطور که می‌گوییم استطاعت حج یعنی کسی که بتواند از نظر مالی و جانی به حج برود.

وی با بیان اینکه استطاعت حقیقی از استطاعت به ترجمه لفظی، بالاتر است، گفت: وقتی هیچ کمکی برای انسان نباشد و همه توانش را از دست بدهد، درمی‌یابد که هرچه نیرو دارد از ناحیه خداوند است؛ اینجا حضرت با صراحت می‌فرماید «وَ لا تُسْتَطَاعُ إِلا بِکَ» یعنی اصلا توانی ندارم به جز از ناحیه حق و با این بیان از خدا می‌خواهد که آن استطاعت‌ها را عنایت کند.

آیت‌الله احمدی فقیه یزدی ادامه داد: تمام خواسته‌های استطاعت باید از جانب خدا باشد، اما انسان یک سلاحی دارد و آن خواستن است، یعنی از خدا می‌خواهد که این استطاعت را در او ایجاد کند که درباره مؤمن فرموده‌اند هیچ سلاحی ندارد جز سلاح البکاء و سلاح الدعا که اگر خداوند اجازه به دعا نداده بود این توبه و عنابه را در محضر باریتعالی نداشت.

وی با اشاره به این فراز دعای پرفیض ابوحمزه ثمالی که امام سجاد‌(ع) می‌فرماید «لا الَّذِی أَحْسَنَ اسْتَغْنَى عَنْ عَوْنِکَ»، گفت: خداوند نیکویی‌ها و خوبی‌ها را به انسان می‌دهد که اگر نیکویی در استغنا هست تنها به واسطه کمک خداوند است؛ انسان زمانی مستغنی می‌شود که از دیگران خواسته‌ای نداشته باشیم و این استغنای نیکو و مورد تأکید است.

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم افزود: اینجای دعا که می‌رسد امام سجاد‌(ع) می‌فرمایند اگر عنایت خداوند متعال نباشد آن استغنای نیکو به ما نمی‌رسد؛ در نتیجه‌ نیکویی استغنا زمانی است که خداوند کمک کند و به واسطه کمک خداوند آن نیکوترین استغنا حاصل ‌شود که انسان تنها از یاری و لطف خداوند متعال مستغنی می‌شود.

وی با بیان این‌که هیچ استغنای نیکویی برای انسان حاصل نمی‌شود جز به محبت و عنایت خداوند متعال، در پایان به عنوان نتیجه بحث گفت: همه خیرها از جانب خداوند متعال است، این خیر از جای دیگر غیر از عنایت خدا به ما نمی‌رسد و اگر این خیر به ما نرسد و عقوبت پروردگار پیش آید دیگر نجاتی نیست./920/ت301/ن