تلاش برای به دست آوردن القاب و عناوین دنیاطلبی است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حضرت آیت‌الله عبدالله جوادی آملی در ادامه تفسیر آیات نخستین سوره مبارکه فاطر پیش از ظهر امروز در مسجد اعظم گفت: در پایان آیه اول قدرت مطلقه ذات اقدس اله را ذکر کرد و در آیه دوم اثر این قدرت را ذکر کرد، یعنی این که به غیر از خداوند کسی نمی‌تواند امساک و ارسال کند، گاه می‌دهد و گاه چیزی را نمی‌دهد، این امساک و ارسال همیشه زیر پوشش رحمت مطلقه الهی هستند.
وی با اشاره به آیه « مَا یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحْمَةٍ فَلَا مُمْسِکَ لَهَا وَمَا یُمْسِکْ فَلَا مُرْسِلَ لَهُ مِن بَعْدِهِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ»، افزود: رحمت مطلقه الهی تعطیل‌بردار نیست، این که بگوییم خدا بود و معطل بود، اگر کسی توانست در عدم محض فاصله بین خالق و خلقش را تصور کند، او آزاد است، اما این مطلب فرض ندارد، در عدم محض نمی‌توانیم بگوییم خدا بود و یک مدتی صبر کرد، یا بگوییم فعلا مصلحت داشت یا مفسده داشت که خلق کند، فرض ندارد که خداوند تعطیل محض باشد، بنابراین تعطیل عالم از فیض خداوند فرض ندارد، همان طور که فیض خداوند ابدی است و کسی که وارد بهشت شد تا ابد و برای ابد می‌ماند، می‌توان گفت که ارواح انبیا و ارواح اولیا ازلی بالعرض هستند که به ازلی بالذات متصل هستند.
رحمت خدا پیش از غضب او حرکت می‌کند
مفسر برجسته قرآن کریم خاطرنشان کرد: ذات اقدس اله اگر بدهد جود انجام داده است و اگر ندهد هم جود انجام داده است، زیرا آن جا که نداده و نبخشیده است، مصلحت و حکمت است، تدبیر و افاضه عالم با رحمت رحمانیه اوست که این رحمت گاه اقتضا می‌کند امساک فیض را و گاه نیز اقتضا می‌کند، ارسال فیض را، و هیچ وقت فرض ندارد که خداوند تعطیل است و از فیض دست برداشته باشد، آن جا که رحمت رحیمیه است، ارسال است، لذا رحمت رحمانیه تعطیل بردار نیست، رحمت خداوند پیش از غضب او محقق می‌شود و سازماندهی می‌کند، هر جا خداوند خواست غضب کند، پیشاپیش رحمت الهی می‌رود و نقشه آن را می‌کشد.
وی ادامه داد: در سوره مبارکه رحمن جهنم را یکی از نعمت‌های خداوند دانست، نظامی که جهنم نداشته باشد، نظام ناقصی است، این همه ظلم و ترور و آدم‌کشی هست، آن وقت نظام عذاب وجود نداشته باشد، وقتی انسان جهنم تنها را می‌بیند، می‌بیند که جای عذاب است، اما وقتی در نقشه عالم جهنم را می‌بیند، با خود می‌گوید که چه جای خوبی است، در کل عالم جهنم جای خوبی است و آن کس که جهنم و بهشت را در جای خود قرار داد کسی است که رحمت او از غضبش پیشی گرفته است، رحمت مطلقه تعطیل‌بردار نیست.
حامد بودن حد میان انسانیت و حیوانیت است
حضرت آیت‌الله جوادی آملی خاطرنشان کرد: اگر یک پدر و مادری به فرزند خود که از او وسیله نقلیه همچون موتور درخواست می‌کند، اگر ندهد، رحمت است و اگر بدهد، جزو عذاب است، همان رحمت مطلقه خداوند گاه عطا می‌کند و گاه عطا نمی‌کند، کسی که عذاب می‌شود در رحمت رحیمیه قرار ندارد بلکه در برابر رحمت رحیمیه قرار دارد و زیرمجموعه رحمت رحمانیه خداوند است.
وی با اشاره به آیه ««یَا أَیُّهَا النَّاسُ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ» ابراز کرد: آیات آغازین سوره مبارکه فاطر پس از گفتن حکمت‌های نظری به حکمت‌های عملی می‌پردازد، می‌فرماید که خالق و رازق اوست و به یاد نعمت او باشید، این فرق می‌کند با جایی که می‌فرماید من را یاد کنید تا شما را یاد کنم که این بیان ویژه اوحدی از اهل ایمان است، در بیان نورانی امام سجاد در دعای اول صحیفه سجادیه که اگر کسی حمد نکند از حد انسانیت خارج می‌کند و به حد حیوانیت می‌رسد، باید توجه کرد که حیوان هم حمد می‌کند و جماد هم حمد می‌کند، بر اساس آیات قرآن این مطلب اثبات می‌شود، اما حمد انسانی در موضع خود تحقق می‌یابد.
مؤلف کتاب مفاتیح‌الحیاة با اشاره به آیه «وَإِن یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِکَ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ» خاطرنشان کرد: خداوند در این آیه می‌فرماید و اگر تو را تکذیب کنند قطعا پیش از تو هم فرستادگانى تکذیب شدند، خداوند در جای جای قرآن کریم پیامبر اکرم را به الگوگیری و تأسی از سیره سایر انبیا ترغیب و تشویق کرد،اصل دین را خداوند نازل کرد و آن را به انبیا آموخت و انبیا به این مطلب عمل کردند و برنامه انبیا عمل به اصل دین است، خداوند فرمود به هدایت انبیا اقتدا کن، نه این که به خود انبیا اقتدا کن، بلکه به روش و سیره آنان اقتدا کن.
تعبیر شیطان انسانی تمثیل و تشبیه نیست
وی با اشاره به آیه «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ» خاطرنشان کرد: مسائل حق و باطل مکتب‌ها هم باید تکلیفش مشخص شود، یک روزی باید بیاید که تکلیف این هفتاد و دو ملت مشخص شود، فرمود قیامت حق است و دو چیز شما را از قیامت بازمی‌دارد، یکی این سرگرمی دنیای زیبا و با زرق و برق و دیگر آن شیطان که در تلاش و کوشش برای فریب شماست، مهم‌ترین ابزار شیطان همین دنیا است، اما از شبهات علمی هم استفاده می‌کند، شبهه علمی از سنخ شهوت و غضب نیست که انسان را با دنیا فریب بدهد، آن راه دیگری است.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی با قرائت آیه «إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّمَا یَدْعُو حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِیرِ» بیان کرد: فرمود آن کس که فریبکار است، شما را فریب ندهد، در حقیقتشیطان دشمن شماست شما نیز او را دشمن گیرید او فقط دار و دسته خود را مىخواند تا آنها از یاران آتش باشند، یک نوع مغالطه است که فقط آن را انبیا آوردند و جای دیگر نیست و آن این است که شیطان در انسان نفوذ می‌کند و انسان را شستشوی هویتی می‌دهد و کل درون انسان را از انسانیت پاک می‌کند و انسان انسان‌نما می‌شود و شیطان در درون او قرار دارد، این «شیاطین الانس» که در قرآن آمده است، تشبیه نیست، امام علی(ع) در خطبه هفتم نهج‌البلاغه به این مطلب اشاره می‌کند.
حضور قلب نداشتن در نماز به دلیل نفوذ شیطان در دل انسان است
وی به بیان ترجمه و شرح این فراز از خطبه هفتم « اتَّخَذُوا الشَّیْطَانَ لِأَمْرِهِمْ مِلَاکاً وَ اتَّخَذَهُمْ لَهُ أَشْرَاکاً فَبَاضَ وَ فَرَّخَ فِی صُدُورِهِمْ وَ دَبَّ وَ دَرَجَ فِی حُجُورِهِمْ فَنَظَرَ بِأَعْیُنِهِمْ وَ نَطَقَ بِأَلْسِنَتِهِمْ فَرَکِبَ بِهِمُ الزَّلَلَ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الْخَطَلَ فِعْلَ مَنْ قَدْ شَرِکَهُ الشَّیْطَانُ فِی سُلْطَانِهِ وَ نَطَقَ بِالْبَاطِلِ عَلَی لِسَانِه» نهج‌البلاغه پرداخت و گفت: برخی از پیروان شیطان به وسوسه درونی گوش می‌دهند و یک تعامل متقابلی بین شیطان و مردم ایجاد می‌شود، شیطان هم آنان را دام و حبل خود قرار داد و آن مردم هم پیرو شیطان هستند، سعی کرد که هنگام باز شدن قلب آنان وارد درون دل آنان شد و در دل آنان لانه کرد و در آنجا تخم گذاشت و این تخم‌ها را می‌پروراند که جوجه می‌شود.
استاد درس خارج حوزه علمیه ابراز کرد: این که انسان می‌بیند در نماز هی خاطرات می‌آید و می‌رود مانند جوجه‌هایی که در یک اتاق رهاشده‌اند به همین دلیل است، این جوجه‌ها در درون دل او رفت و آمد فراوان دارد و از راه چشم و گوش و دست و پا در محدوده هویت انسان جست و خیز می‌کنند و هنگامی که فرد می‌بیند با نگاه شیطانی می‌بیند و با زبان شیطانی سخن می‌گوید، این مطالب تشبیه نیست، این که در نهج‌البلاغه امام علی(ع) در جایی می‌گوید شیطان از زبان تو سخن گفت، تشبیه و تمثیل نیست، این یک مغالطه اخلاقی است.
وی خاطرنشان کرد: یک فرد که فریب شیطان را در این موضوع می‌خورد واقعا دچار مغالطه می‌شود و واقعا حیوان و ابلیس است، مغالطه دیگر این است که مجاز را واقعیت می‌دانیم یا بالعرض را بالاصالة می‌دانیم، این که من باید جلو بیفتم نه شما، من باید این لقب را پیدا کنم نه شما، این دنیا است، ما خیال می‌کنیم درس و بحث و زندگی ما برای این است که به این عناوین برسیم، به ما بگویند عظمی یا بگویند کذا، این‌ها دنیاست، ما خیال می‌کنیم این‌ها واقعیت دارد و ما این مجاز را حقیقت می‌پنداریم، مانند این که یک انسان حکیم وقتی به این بازی بازی‌گران نگاه می‌کند، می‌گوید بازی چیز خوبی است اما تمام عمر را برای بازی صرف کردن بازی را حقیقت پنداشتن است.
شیطان تنها دشمن دوستی‌ناپذیر انسان است
حضرت آیت‌الله جوادی آملی با انتقاد از این نکته که برای برخی ورزش کردن که همان بازی است، اصل شده است، بیان کرد: ورزش که اصل نیست، برای تأمین سلامتی و نشاط است، انسان اگر یک مجاز را حقیقت بداند، دچار این مغالطه شده است، در قرآن کریم می‌فرماید اول و وسط و آخر دنیا بازی است، بدانید که «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَتَکَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ»، یعنی این که بدانید در هر مرحله از زندگی یعنی نوجوانی، جوانی، میانسالی و شیخوخیت و کهن‌سالی یک جور بازی دارد، انسان در دوران کهن‌سالی نمی‌تواند خوب غذا بخورد و نمی‌تواند خوب در جامعه برود، بلکه می‌گوید این مقدار مال دارم، دوران شیخوخیت هم که می‌گوید من باید جلو بیفتم و این لقب مال من است، دوران نوجوانی و جوانی هم انسان مشغول خوردن و شهوات است، اول و وسط و آخر بازی است.
وی ادامه داد: دنیا با انسان بد نکرد، بیمارستان، تیمارستان، قبرستان، آسایشگاه و آرامشگاه را به انسان نشان داد، بلکه انسان خود فریب دنیا را می‌خورد، دنیا فقط مدرسه و دبیرستان و پارک را به انسان نشان نداد، او انسان را فریب نداد بلکه انسان فریب شیطان را خورد، شیطان دشمن انسان است و یک دشمن تک‌بعدی است، انسان یک سری دشمن‌ها دارد که برخی از آنان قابل مصالحه هستند، انسان می‌تواند گرگ‌ها و پلنگ‌ها و شیرها را رام خود کند، اما تنها دشمن دوستی‌ناپذیر شیطان است، فرمود که با شیطان چه کار می‌خواهی بکنی، او این طور نیست که اگر با او صلح بکنی کاری نداشته باشد، خیلی‌ها هستند که با مار و عقرب زندگی می‌کنند اما با شیطان نمی‌شود زندگی کرد، تنها دشمن سوگند یادکرده ما شیطان است، اگر نرم و آرام شویم او بیشتر حمله می‌کند، هدف شیطان این است که «إِنَّمَا یَدْعُو حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِیرِ» تا انسان را جهنمی کند./914/پ201/ج