نقش تقوای سیاسی در تصمیم گیری و سیاستگذاری

بی‌تردید یکی از عوامل تاثیرگذار در سیاست‌گذاری‌های یک جامعه، اخلاق و تقوا می‌باشد که وجود یا عدم آن در سیاست‌گذاری‌های یک کشور می‌تواند منجر به مشکلات و ناهنجاری‌های فراوانی شود. به منظور بررسی نقش تقوا در حوزه تصمیم‌سازی گفتگویی را با حسین احمدی سفیدان پژوهشگر پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی انجام دادیم که در ادامه خواهد آمد.

تقوا چه نقشی در سیاستگذاری دارد؟

اگر به تحلیل قرآن از تقوا و فواید و آثار آن توجه شود معلوم می شود که تقوا تا چه اندازه در سیاستگذاری می تواند تأثیرگذار و مفید باشد؛ زیرا بسیاری از مشکلات جوامع بشری به سبب آن است که مسئولان و رهبران اجتماعی و سیاسی که نقش اصلی درتصمیم گیری و سیاستگذاری ایفا می کنند از تقوا برخوردار نمی باشند. تقوا به عنوان عامل مدیریت، قانون مداری، مهار و کنترل درونی، وجدان بیدار انسانی، تشویق کننده به نیکوکاری و منش و خوی سالم و اخلاقی و ترغیب کننده به سوی هنجارها و بسیاری از امور و مسایل دیگر، مهم ترین عامل در حوزه خط مشی گذاری سیاسی است که می بایست مورد توجه قرار گیرد.

به نظر شما مشکل اصلی در حوزه تصمیم گیری سیاسی چیست؟

با نگاهی کوتاه به وضعیت جوامع بشری می توان دریافت که علت بسیاری از مشکلات در حوزه تصمیم گیری سیاسی و اجتماعی، فقدان تقواست. تقوای سیاسی نیاز اساسی جوامع بشری است و می توان آن را آب زندگی جوامع دانست، زیرا با فقدان تقوای سیاسی است که مسئولان در مسیر سوءاستفاده از قدرت و مکنتی قرار می گیرند که از سوی مردم به عنوان امانت در اختیار ایشان نهاده شده است.

اگر زمامدار با تقوا باشد کفایت می کند؟

تقوای سیاسی حالتی یک سویه ندارد. به عبارت دیگر، وجود صرف این ویژگی در سیاستمدار کمال جامعه را در پی نخواهد داشت، بلکه مردم جامعه نیز باید فرهنگ و درک استفاده از زمامدار باتقوا را داشته باشند. در غیر این صورت، زمامداری که در حد اعلای رشد و کمال تقوای سیاسی باشد، به زجر و شکنجه و دلشکستگی دچار می گردد. همانگونه که مولای متقیان از مردم بی وفای کوفه چنین ضربه ای را متحمل گردید. از سوی دیگر، اختلال در تقوای سیاسی سیاستمدار نیز بدون تردید اثر خود را در جامعه بر جای می نهد و از رشد و کمال و هماهنگی مردم آن می کاهد. در مجموع میتوان باور داشت که تقوای سیاسی و فردی، از عناصر تأثیرگذار در سیره سیاسی امام علی(ع) به شمار می آید.

درصورت رعایت تقوای سیاسی توسط مسئولان چه تاثیراتی در جامعه خواهد داشت؟

اگردر جامعه ای، تقوای سیاسی در میان مسئولان رعایت شود، مردم جامعه نیز در مسایل دیگر، تقوای اجتماعی را درپیش می گیرند و جامعه به سوی امنیت و آرامش سوق داده می شود. «آری، (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه کنید، و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید، پروزدگارتان شما را به پنج هزار نفر از فرشتگان نشاندار، مدد خواهد داد.(آل عمران،125) ولی این (یاری فرشتگان) را خداوند فقط برای بشارت، و اطمینان خاطر شما قرار داده؛ وگرنه ، پیروزی تنها از جانب خداوند توانای حکیم است.(آل عمران،126)» و «به یقین، پرهیزکاران در باغهای (سرسبز) بهشتی و در کنار چشمه ها هستند.(حجرات،45) (فرشتگان به آنها می گویند) داخل این باغها شوید با (نهایت) سلامت و امنیت.(حجرات،46)» هر چند که در این آیات از آرامش و امنیت و آسایش اخروی و ابدی سخن به میان آمده است ولی نمی توان این نکته لطیف را از یاد برد که خداوند آرامش و آسایش ابدی را نتیجه طبیعی تقوا برشمرده است؛ بنابراین به طور طبیعی اگر کسی در دنیا در پی امنیت و آرامش و یا آسایش است می بایست تقوا را مراعات کند. این مطلب در آیات دیگر به خوبی بیان شده است؛ «و اگر اهل شهرها و آبادی ها، ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند، به یقین برکات آسمان و زمین را بر آنها می گشودیم؛ ولی (آنها حق را) تکذیب کردند؛ ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.»(اعراف96) بهره مندی جوامع بشری از توسعه و برکات فراوان و گوناگون آسمانی و زمینی و نیز مادی و معنوی را در گرو تقوای جوامع برمی شمارد و آن را برایند طبیعی تقوا معرفی می کند. بر این اساس می توان گفت که اصولا دست یابی به تمدن و آسایش و آرامش در دنیا نیز تنها از مسیر تقوا، شدنی است، در غیر این صورت نمی توان سخنی از آسایش و آرامش به میان آورد، هر چند که به نظر می رسد کسانی به دور از این عنصر توانسته اند به آن دست یافته باشند ولی اگر دقت شود معلوم می شود که یا توهمی بیش نبوده و یا آن که آنان به نوعی تقوای اجتماعی و سیاسی را مراعات می کنند که به این آرامش و آسایش نسبی دست یافته اند، زیرا خداوند هرگز اجر و پاداش کسی را تباه و ضایع نمی سازد و اگر جامعه ای تقوای سیاسی و اجتماعی را رعایت کند حتی اگر کافر باشد از برکات همین تقوا و آثار آن در دنیا برخوردار می شود.

در مقابل، در هر جامعه ای که تقوای سیاسی و اجتماعی مانند پرهیز از ظلم و تجاوزگری به حقوق دیگران، دامن زدن به اغتشاشات و قانون گریزی و تقویت نابه هنجاری ها و ترک امر به معروف و نهی از منکر مراعات نشود، آن جامعه نمی تواند رنگ آسایش و آرامش را به خود ببیند و هرج ومرج، همه ارکان آن را دربرمی گیرد و جامعه از درون دچار فروپاشی می شود.

اگر مسئولان و تصمیم گیران جامعه در رعایت تقوا کوتاهی کنند چه اتفاقی خواهد افتاد؟

اگر مسئولان سیاسی و اجتماعی تصمیم گیر، به مردم دروغ بگویند تا مقام و منصب خویش را حفظ کنند، به سبب آن که از تقوا دور شده و آن را به کناری نهاده اند، بی اعتمادی اجتماعی را دامن زده اند که نتیجه طبیعی آن واگرایی اجتماعی و فرار سرمایه ها از آن جامعه خواهد بود.

بنابراین، آنچه که ما به‌عنوان تقوای سیاسی مورد اشاره قرار داده‌ایم، در واقع به رعایت اصول و موازین اخلاقی و قواعد و ارزش‌های انسانی برمی‌گردد که یک سیاستگذار مسلمان در عرصه عمل به آن توجه دارد. هر شخص که به نوعی با حوزه قدرت در عرصه سیاست مرتبط است با در نظر گرفتن وسوسه‌ها و چالش‌هایی که این حوزه ممکن است برای او داشته باشد نیازمند درجه‌ای از تقوا و پرهیزگاری است تا از سقوط در دره تباهی مصون باشد. بر همین مبنا می‌توان با الگو گرفتن از سیره ائمه اطهار خصوصا مولای متقیان حضرت علی )ع) چهارچوب نهادینه کردن سیاست اخلاقی و ایجاد تقوای سیاسی را در میان مسئولین با توجه به مقتضیات امروز ترسیم کرد.

مهم ترین و بزرگ ترین مرکز آزمون های الهی، امور اجتماعی و سیاسی به ویژه حوزه سیاستگذاری و تصمیم گیری است. در این حوزه است که مردم حقیقت خود را آشکار می کنند و تنها کسانی که در خودسازی و تزکیه نفس کوشیده اند می توانند با تقوای سیاسی و اجتماعی از آزمون ها سربلند بیرون آیند در این میان آزمون های اجتماعی برای همگان مهم ترین آزمون ها می باشد؛ زیرا در تعامل با دیگری است که هرکسی خود واقعی و حقیقی خویشتن را نشان می دهد. در این موارد است که شخص بازتاب می دهد تا چه اندازه توانسته است در خودسازی و تزکیه نفس موفق باشد و از تقوای الهی برخوردارگردد.

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی