نگاهی به ابعاد جریان‌ساز هجرت حضرت معصومه به قم
دهه کرامت؛ ده روز از سال قمری و شمسی که در ذیل آن واژه‌ای با بار معنایی وزین بر آن فرمانداری و فرمانبری می‌کند.
«قم» نیز اسمی است که شهری را به جای ساختار ظاهری شهری به فرهنگی اصیل و تمدنی پر افتخار تبدیل کرده است.
قم واژه‌ای که مدون اطلس فرهنگی جهان اسلام است؛ بنابراین نگریستن به قم به معنای یک شهر نوعی ساده پنداری سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است.
قم امروزه در جهان اسلام سیستم نظم جهانی در حقیقت تعریف کننده ساختار نظم نوین جهانی است؛ این است که باید به این فکر کرد که چه موضوعی قدرت نفوذ قم این پایگاه فرهنگی، سیاسی و علمی اسلام را در این حد افزایش داده است.
قلب تپنده شهر قم بقعه‌ای مبارک است که خاک آن بانویی را در آغوش گرفته که از قول امام معصوم قم را به حرم اهل بیت(ع) تبدیل کرده است.
حضرت معصومه(س) بزرگ بانویی که تاریخ در ذیل فعالیت‌های جهادگونه ایشان کمتر قلم زده شده است برای بررسی دقیق‌تر این زندگی باشکوه خبرنگار خبرگزاری رسا با بانوی مجتهده معصومه گل گیری به گفت‌و گو نشسته تا بخشی از دَیْن خود را نسبت به کریمه اهل بیت ادا نماید؛ شاید که موجب رضایت حضرت حق تعالی گردد.
رسا ـ هجرت در مبانی و سیره عملی حضرت معصومه(س) چه جایگاهی دارد؟
خداوند متعال به پیامبر اکرم(ص) فرمود « و رجز فهجر» در این آیه قرآن منظور هجرت فقط هجرت مکانی نیست در ذیل این آیه یک هجرت درونی نیز به پیامبر اکرم(ص) دستور داده شده است.
خداوند متعال در این آیه شریفه در حقیقت می‌فرماید ای پیامبر از پلیدی پرهیز کن چرا که پلیدی انواعی دارد.
در نگاه علمی یکی از انواع پلیدی‌های موجود سیاهی و پلیدی اعتقادی است و باید در نظر داشته باشیم که کسی که رسالت و پیامبری در مسیر زندگی او است و مردم را هدایت می کند اولین گام دعوت و هدایت را از خودسازی شروع می‌کند و هجرت از هر نوع شرک و بدی را آغاز می‌کند.
این آیه قرآن نوعی هشدار به پیامبر اکرم(ص) است که در مسیر رسالت او مشکلات و سختی‌های زیاد در راه است و یکی از این مشکلات هجرت است بنابراین پیامبر اکرم(ص) باید بداند که اصل در رسالت و بعثت او همین نقطه یعنی هجرت است.
این است که مسأله هجرت در بنیان اسلام و تعالیم قرآن بسیار مؤثر است و این آیه قرآن در حقیقت هجرت از بدی‌هایی است که مردم آن زمان به صورت فراگیر به آن مبتلا بوده‌اند.
بنابراین هجرت فاصله درونی از پلیدی است و بایددر چنین شرایطی مردم به استقبال هجرت درونی رفته تا پیرو حقیقی راه پیامبر اکرم(ص) باشند.
این‌گونه شد که 13 سال پیامبر اکرم(ص) این آیه شریفه را در مکه جامه عمل پوشانید و اولین سخن ایشان به دستور خداوند پس از این 13 سال ندای توحید را سر دادند و این بود که جریان توحید حقیقی در زمین شکل گرفت.
بعد از آن مردم را به توحید دعوت کردند و فرمودند لا الله الا الله را بگویید تا رستگار شوید و تا این کلمه را نگویید رستگار نخواهید شد و منظور در اینجا اقرار زبانی نیست بلکه منظور بیان عمیق و با تمام وجود این شعار توحیدی است که پیامبر(ص) در مدت 23 سال همین کار را انجام دادند و به نشر توحید و معارف دینی و دوری از پلیدی روی آوردند.
در مبانی اعتقادی اسلام بدترین نوع پلیدی مسأله شرک و دروی از خداوند متعال است و وقتی این «فهجر» کاملاً نهادینه شد باید روری سطح زمین هم کار انجام دهند یعنی از هجرت درونی به هجرت مکانی مبادرت ورزند که هجرت از مکه به مدینه همین نوع هجرت مکانی بود و به مبدأ تاریخ اسلام تبدیل شد.
هجرت در مبانی توحید خیلی بنیادین است و لا الله الله که دنبال آن رستگاری و مبنای اصلی توحید است هر دو رویکردی جهادی دارند بنابراین برای رسیدن به این نقطه هجرت درونی اعتقادی و هجرت برونی و زمینی لازم است و شکل آن باید به همین‌گونه باشد و حفظ شود یعنی حتی اگر بعد از هجرت درونی هجرت مکانی انجام نشود هجرت و رسالت دینی نا تمام مانده است این است که در مبانی اسلامی هر دو نوع هجرت ضروری است و سکون و عدم انجام آن بسیار خطرناک است و منجر به سقوط و تباهی انسان می شود.
هجرت بایدی عملی است که سیری روی زمین به صورت عملی و اجرایی محسوس که از نقطه از جهان به نقطه‌ای دیگر است که اگر انجام نشود موجب نگون بختی و تباهی انسان است.
قرآن کریم این دستورات را دارد و می فرماید که در قیامت به انسان‌هایی که از هجرت سر باز زده‌اند خطاب می‌شود که برای حفظ دین چرا هجرت نکردید؛ می‌گویند چون تحت تأثیر محیط محل زندگی خود بودیم که قرآن خطاب به آن‌ها گفته می‌شود که زمین وسیع بود و چرا به خاطر دینی داری مهاجرت نکردید.
به بهانه فساد محیطی نمی‌توان دست از دینداری برداشت و هجرت برونی و ظاهری برای هجرت باطنی و درونی لازم است و هجرت روی زمین راباید انجام داد و در زمین هجرت کرد و در یک فضای وسیع‌تر که قرآن بر آن تأکید دارد باید حرکت کنیم و این هجرت بوده است که در رگ و نهاد برنامه اسلام و قانون دین ما هجرت یک جریان دایمی مانند خون حرکت کرده و حیات بشر در سایه این گردش و سیر تآمین می شود.
در سوره نساء آیه خداوند متعال به پیامبر اکرم(ص) فرمود « و رجز فهجر» منظور هجرت مکانی نیست منظور یک حرکت درونی است بنابراین کسی که قرار است همچون پیامبر(ص) شود باید هجرت درونی و هجرت از شرک و پلیدی را آغاز کند و آغاز و نقطه بعث او از همین جا شروع کند و از پلیدی پرهیز کند و این در مبانی اسلام نوعی هجرت درونی است و هجرت از پلیدی انواع مختلفی دارد و هجرت از پلیدی و هجرت درونی پایه و اساس اسلام است.
رسا ـ آیا هجرت سبکی از زندگی قرآنی در عصر حاضر می‌تواند تلقی شود؟
در سوره نساء آیه 100 آمده که قرآن یک برنامه کلی برای هجرت ادامه می‌دهد اگر کسی از خانه خود به دلیل تنگنا ناچار به ترک خانه و وطن شود اگر در میان راه مرگ او را در برگفته اجر او با خداست و مانند کسی که به مقصد رسیده است پاداش داده می شود.
همچنین در سوره انفال آیه 74 آمده است مؤمن حقیقی کسی است که ایمان آورد بلافاصله هجرت کرده یعنی ابتدا هجرت درونی و بعد اگر لازم شد هجرت مکانی انجام داده و در راه خدا جهاد کند.
در آیه 72 همین سوره آمده کسی که به قصد هجرت رسیده است خداوند متعال به پیامبر اکرم(ص) فرمود« و رجز فهجر »منظور هجرت مکانی نیست منظور یک حرکت درونی است بنابراین کسی که قرار است پیامبر(ص) شود باید هجرت درونی و هجرت از شرک و پلیدی را آغاز کند و آغاز و نقطه بعث او از همین جا شروع کند ر از پلیدی پرهیز کن و نوعی هجرت درونی است و هجرت از پلیدی انواع مختلفی دارد و هجرت از پلیدی و هجرت درونی پایه و اساس اسلام است.
اگر کسانی از مسلمانان مهاجرت نکنند و مهاجرت را به عنوان یک اصل به خاطر عرق و علاقه به وطن ترک وطن را نپذیرند و بخواهند به این بهانه از برنامه مهاجرت که یک برنامه و اصل توحیدی است سرباز زنند قرآن کریم در وصف این‌ها می‌فرماید این‌ها دوستان شما نبوده همراه و همگام شما نبوده و در ولایت مداری با شما نبوده و مطرود بوده و شما با ایشان پیوندی ندارند تا اینکه تصمیم به هجرت یگیرند و این موضوع خط سیر هجرت در حفظ و نشر دین و انجام وظیفه مسلمانان برای مسلمان ماندن نقش اساسی و اصلی دارد.
رسا ـ حضرت معصومه(س) از این نگاه سبک زندگی قرآنی چگونه شخصیتی بودند؟
حضرت معصومه(س) یک مسلمان وظیفه شناس عارف و دارای بصیرت بسیار بالایی بودند و ابعاد هجرت حضرت معصومه(س) بسیار زیاد بود و ایشان به مقام عصمت رسیده بودند.
امام جواد(ع) به ایشان لقب عصمت و معصومه دادند پس ایشان هجرت درونی را به کمال رسانده بودند که امام موسی کاظم(ع) فرمودند« ابوها به فداها »و امام جواد(ع) تعبیر معصومه دارند و امام رضا(ع) برای ایشان در مدینه نامه‌ای نوشتند و آدرس دقیقی هم به غلام خود داده ومی فرمایند نامه را فقط به خود حضرت معصومه(س) بده و در هیچ مقصدی به خاطر وجود خطر جاسوسان توقف نکن و پس از اینکه این نامه به حضرت معصومه(س) رسید ایشان بدون هیچ وقفه‌ای عازم ایران شده و به ایران هجرت کردند.
حضرت معصومه(س) یک جمعیت برگزیده ای را برای این سفر و هجرت انتخاب کرده و بلافاصله به سمت بغداد و از آنجا به طرف ایران حرکت می‌کنند و نکته مهم این است که امام رضا(ع) در حرکت خود به سمت ایران به طرف بغداد و بصره و پس از آن به طرف اهواز، مرو و توس حرکت کردند.
ولی حضرت معصومه(س) با این سبک حرکت نکرده و این نشان می‌دهد که انتخابشان آگاهانه بوده مسیر خود را آگاهانه انتخاب کردند و از شهادت خود خبر داشتند.
حضرت به سمت بغداد می‌آیند و پس از آن مسیر خود را مانند امام رضا(ع) انتخاب نکرده و به ساوه آمدند و بعد از آن نقل شده است که حضرت را یک زن بهودی مسموم کرد.
این بود که حضرت معصومه(س) در مسیر ساوه می‌پرسند چه مقدار تا قم مانده که البته این موضوع نشان از این است که ایشان از شهادت خود با خبر بوده و می دانستند باید آینده فرهنگی و ایدئولوژیک قم از سوی ایشان انتخاب شود.
در این حرکت که کاملاً آگاهانه و انتخابی است حرکت تبلیغی تمام عیار و مهمی در تاریخ شکل گرفته است؛پس اولین گام تبلیغی ایشان این است که به دستور ولی خدا و در مسیر ولایت حرکت می‌کند و حرکت کاملاً تبلیغی و تبیینی داشته‌اند و به مردم می‌فرمایند ما به سوی امام خود می رویم .
همه مردان دلاور همراه حضرت در ساوه و در درگیری بزرگی که آنجا از سوی ماموران حکومتی شکل گرفت به شهادت رسیدند.
حضرت معصومه(س) در این هجرت جهادگونه که با هدف آگاهی بخشی به امر ولایت از مدینه حرکت کرده و در تبیین اهداف این هجرت همواره ولایت مدار بودن را تا پای جان و شهادت به همراهان خود آموختند.
همچنین وقتی ایشان به سوی قم حرکت می کنند همه مسایل بازگو می‌شود چرا که ایشان در 17 روزی که در قم و در بیت النور به عبادت پرداختند به سؤالات زنان نیز پاسخ دادند.
در این مراجعات آگاهی بخشی، تبلیغ و بیان احکام در نتاریخ نقل شده است و مردم به مقام حضرت پس از شهادت ایشان در همان مدت 17 روز کاملا آگاه بودند.
نکته مهم این جریان تاریخی این است که تکریم حضرت معصومه(س) که از سوی مردم قم صورت گرفت و جایگاه حضرت معصومه(س) را هیچکدام از امام زادگان همراه حضرت معصومه(س) نداشتند.
همچنین از امام صادق(ع) و رسول خدا(ص) در اخباری مربوط به قم به مردم قم رسیده بود موجب شده بود که کسانی در قم منتظر بودند تا حضرت معصومه(س) را پس از شهادت به خاک بسپارند تا قم همان قمی شود که در شب معراج به رسول خدا(ص) وعده داده شده بود.
در جریان معراج حضرت رسول اکرم(ص) آمده است که حضرت یک قبه‌ای را در آسمان چهارم دیدند که با اسبترق سبز همان حریر امروزی پوشیده شده بود و رسول خدا(ص) ار جبرئیل پرسیدند این قبه چیست که جلب توجه می‌کند جبرئیل در پاسخ گفت این بارگاه یکی از دختران شما در شهر قم است و مشخص شد که حضرت معصومه(س) به خاطر شایستگی توانست رسالتی که رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) به ایشان سپرده بودند را با هجرت به قم محقق کنند.
حضرت از هجرت خود که همراه با شهادت است خبر داشتند و جهاد و هجرت هر دو به یکباره نصیب این بانوی بزرگوار شد؛هجرت حضرت معصومه(س) یک هجرت پایدار بوده و یک هجرت مقطعی نیست چراکه یک بانوی در مدینه چگونه می‌شود که از قم با این اهداف و موقعیت تبدیل می شود.
پس از ورود حضرت معصومه(س) قم یک شهر مهاجر پذیر بوده است و حضرت معصومه(س) فرزند پیامبر(ص) فرستاده ایشان و یک مؤمن بصیر بود و حرم حضرت معصومه(س) یک آینه وهمانند یک آهن ربا؛ انسان ربا است و محور وجود حضرت معصومه(س) محل گردهمایی انسان‌های متعالی و وارسته شده است.
این هجرت پویا است و در حقیقت هنوز هم ایستا نشده است و این حرکت در طول تاریخ ایستا نخواهد شد و در حرکت خواهد ماند و امام زمان(عج) در زمان ظهور قم و حرم حضرت معصومه(س) را به عنوان مرکز و کانون تبلیغات خود انتخاب می‌کنند. و این موضوع می‌تواند جایگاه زن و رسالتش را در جهان اسلام نشان داده و تبیین کند که در ساحت اسلام و ولایت یک زن می‌تواند به کجا برسد و قرار گرفتن این بارگاه در مرکز جهان اسلام و اسلام خواهان مشت محکمی است بردهان کسانی که نقش زن را در اسلام زیر سؤال می‌برند و از تمام دنیا طواف علمی و بصیرتی بر گرد این بارگاه صورت می‌گیرد هر روز این گنبد و بارگاه ندا می‌دهد عالم را به تفکر دعوت کرده تا از غرض ورزی و تفکر مریض رها شوند.
هجرت از جهاد بالاتر است و حضرت معصومه(س) هجرتی جهاد گونه داشتند که در قرآن آمده گاهی چاره‌ای به جز هجرت جهاد گونه وجود ندارد و امر به معروف هم یکی از جلوه‌های جهاد است و جهاد جلوه‌ای از ابعاد هجرت بوده و هجرت بالاتر بوده و نماز روزه امر به معروف و نهی از منکر و همه را در خود دارد و عمر کوتاه حضرت معصومه(س) ظریفتی از حقایق اسلام را نشان می‌دهد و کریمه اهل بیت که لقب گرفتند شایسته ایشان است زیرا واژه کرامت از واژه‌های کلیدی در اسلام بوده که قابل ترجمه در سایر فرهنگ‌ها نیست و همچنین کریمه مجموعه‌ای از خصال نیکو بوده که هجرت، ولایت مداری و شهادت طلبی بخشی از خصال ایشان بوده و ایشان به این جایگاه بالا می‌رسند که کریمه اهل بیت(ع) لقب می‌گیرند چراکه عمر و جوانی خود را در راه اسلام فدا کردند و از شهادت یاران و غربت و شهادت خود و در اتفاقات پس از آن برای جهان اسلام و قم رخ می‌دهد را آگاه بوده اند.
حضرت معصومه(س) به خوبی از رسالت خود آگاه بودند و قم را به مرکز علم و اسلام تبدیل کرده‌اند و علما هر چه در جوار حرم درس بخوانند بازهم حضرت معصومه(س) از آن‌ها عالم تر است و همه عالمان که توفیق داشتند در کنار این بانوی بزرگوار زندگی کرده و درس بخوانند تأثیرات جدی در تاریخ و عصر معاصر داشته‌اند.
ازآیت الله طباطبایی روایت است که روزه‌ی ماه مبارک رمضان خود را با عبادت و بوسیدن حرم حضرت فاطمه معصومه(س) افطار می‌کردند و هر چه علم علما بالاتر بروند می‌فهمند چون حضرت علم لدنی داشتند آن‌ها تحت اشراف علمی حضرت معصومه(س) هستند و شهری در دنیا مانند قم به برکت وجود حضرت فاطمه معصومه(س) وجود دارد.
رسا ـ چرا از زندگی حضرت معصومه(س) مطالب زیادی در مستندات تاریخی وجود ندارد؟
تاریخ، شرایط خفقان، تقیه و همه این موارد موجب شد که اخبار این بانوی بزرگوار در مدینه به ما نرسد و وقتی امام کاظم(ع) در زندان بودند حضرت معصومه(س) حتی به سؤالات شیعیان قم پاسخ می دادند.
نور حضرت زهرا(س) سرریز و بسیار تلالؤ است و حضرت معصومه(س) نور خداست و نور خدا را نمی‌توان خاموش کنند بنابراین ما حدس می زنیم و برآورد می‌کنیم که حضرت کلاس‌هایی آموزشی زیادی داشتند که خود این موضوع نشان از اوج علمی آن حضرت است.
در تاریخ اسلام همان‌طور که حضرت زینب(س) در جریان سازی عاشورا نقش آفرین بودند؛ حضرت معصومه(س) نیز این‌چنین نقشی را در تمدن سازی اسلام در جریان تبعید امام رضا(ع) به توس داشته‌اند.
امروزه نیز تبلیغ جهانی حضرت معصومه(س) برای اسلام بسیار وسیع است چراکه حضرت در هجرت خود به زنان و مردان مسلمان می‌آموزد هرکس می‌خواهد در این جریان تاریخی همراه ما بیاید باید بصیر و عالم باشد و محجبه بودن نیز از ابتدایی ترین این مهم است.
و زیارت این بانو پیوند دهنده با حضرت رسول اکرم(ص) و حضرت آدم(ع) بوده چرا که در زیارت نامه حضرت از سلام به حضرت آدم(ع)با تمام پیروان و ائمه(ع) همراه و هم پیوند داده می‌شود.
حرکت حضرت معصوم(س) تاریخ ساز بوده و اشان چراغ فروزانی هستند که نور اسلام را در طول تاریخ زنده نگه داشته و هر کس می‌خواهد حضرت معصومه(س) را زیارت کند باید به حق معرفت بوده و خود را همرنگ حضرت معصومه(س) کند و امام جواد(ع) برای عارف شدن انسان با آموزش خود در حقیقت آدرس حرم حضرت معصومه(س) و پیروی از هدف ایشان را به انسان نشان می‌دهد.
هجرت حضرت معصومه(س) همانند خون جاری در رگ‌های اسلام است و به تعبیر قرآن در جهان اسلام این هجرت خون را در قلب اسلام به جریان درآورد و مانند یک چشمه فرزوان همه مردان وزنان حقیقت و فضیلت طلب را جذب خود کرده است.
با هجرت حضرت معصومه(س) پایگاه معرفت علمی و دینی در قم بر پا شده است و همه باید از این بانو بزرگوار حتی فقط از زیارت نامه ایشان درس بگیرند./921/گ 403/س
گفتوگو از: محمد جعفری