تأملی در تأثیر شبکه‌های مجازی بر ازدواج

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، ازدواج قراردادى رسمى براى پذیرش یک تعهد متقابل به منظور تشکیل زندگى خانوادگى است تا طرفین ازدواج در سایه آن، در خط سیر معین و شناخته‌شده‏اى از زندگى قرار گیرند. واقعیت این است که ورود شبکه‌های مجازی به جوامع در حال توسعه‌ای چون ایران در کنار تمام محاسن و نوآوری‌هایی که به دنبال داشته، دارای جوانب منفی و آثار سویی نیز بر فرهنگ کشورمان بوده است.

شاید بتوان تغییراتی در شیوه ازدواج جوانان را یکی از تبعات ورود این فناوری به ایران دانست که به «ازدواج‌های اینترنتی» موسوم شده‌اند. یکی از عمده‌ترین آسیب‌های ازدواج و آثار شبکه‌های مجازی در امر ازدواج، بی‌اعتمادی در بین زوج‌ها است آن هم در حالی که احکام اسلامی‌ همواره بر این ضرورت تأکید دارند که تشکیل خانواده باید با درایت و آگاهی صورت گیرد.

به سبب گسترش دامنه تأثیر رسانه‌های جمعی، بسیاری عصر کنونی را عصر انقلاب اطلاعات و ارتباطات نامیده‌اند. عصری که در واقع می‌توان گفت وسایل ارتباط جمعی پیچیده‌ترین ابزار القای اندیشه‌ها و کارآمدترین سلا‌ح‌ها برای تسخیر آرام جوامع هستند. در چند دهه اخیر با توجه به سرعت سرسام آور پیشرفت و رشد تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات، هر روزه بر پیچیدگی و کارآمدی این ابزار و وسایل در جهان افزوده می‌شود. گستردگی و پیچیدگی جامعه انسانی در عصر کنونی، وجود رسانه‌های جمعی در صحنه مناسبات اجتماعی انسان‌ها را امری اجتنا‌ب‌ناپذیر کرده است.

اینترنت از همان روزهای اولیه شکل‌گیری، ابزاری برای برقراری ارتباطات بین فردی و بین گروهی بود. اما طی یک دهه گذشته شاهد رشد شکل جدیدی از تعاملات مجازی در قالب سایت‌هایی بوده‌ایم که به نام شبکه اجتماعی مجازی شکل گرفته‌اند. این سایت‌ها با فراهم آوردن امکاناتی چون قابلیت ساخت پروفایل شخصی، توانایی ارسال پیام خصوصی و کامنت، اضافه کردن افراد به لیست دوستان و... توانسته‌اند شرایط ارتباط ارزان و سریع را برای میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان به وجود آورند.

با توجه به این امکانات نوین، به نظر می‌رسد شبکه‌های اجتماعی مجازی در حال تغییر ماهیت روابط اجتماعی هستند. رشد روزافزون تعداد کاربران این سایت ها به حدی رسیده که در بین هزاران شبکه اجتماعی مجازی تنها سایت فیس بوک در ماه اوت امسال یک میلیارد کاربر فعال داشته و چندی قبل نیز مارک زوکربرگ، مالک این سایت اعلام کرد که بازدید روزانه آن به بیش از 1.5 میلیارد افزایش یافته است! محبوبیت بالای این سایت در کشورهای مختلف جهان باعث شده که امکانات آن امروزه به 75 زبان زنده دنیا ارائه شود.

اگر چه به دلیل فیلتر شدن این سایت در ایران آمار دقیقی از تعداد اعضای ایرانی آن موجود نیست، اما بر اساس تخمین‌های صورت گرفته و بر اساس اشتراکات فرهنگی و اقتصادی مردم خاورمیانه، به صورت میانگین می‌توان گفت 12.5 میلیون نفر ایرانی عضو این شبکه اجتماعی هستند.

در سال‌های اخیر استفاده از اینترنت به بخش مهمی از زندگی انسان‌ها به ویژه نسل جوان تبدیل شده است. اینترنت با داشتن ویژگی‌های منحصر به فردی چون دسترسی آسان، گمنامی کاربران، سهولت استفاده و هزینه پایین به یکی از عمومی‌ترین رسانه‌های جهان بدل شده است. پیشرفت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات و به طور کلی اینترنت و مظاهر عینی آن در قالب ابزارها و شیوه‌های نوین ارتباطی تحول عمیقی در سطوح مختلف زندگی اجتماعی و فعالیت‌های روزمره افراد جامعه ایجاد کرده است.

علاوه بر این امروزه روش‌های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته است. پست الکترونیک، پیام‌های کوتاه، چت‌روم ها، وبلاگ‌ها، شبکه های مجازی و...، روش‌هایی برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی شده‌اند. روزانه نزدیک به یک میلیارد نفر در سراسر دنیا از طریق اینترنت با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند! به طوری‌که می‌توان گفت استفاده از وسایل ارتباط جمعی جزء لاینفک زندگی شده است.

دنیای جدید نیز شیوه نوینی را برای زندگی می‌طلبد و از همین رو زندگی نسل جدید با نسل گذشته متفاوت شده است. یکی از تبعات این تغییر را در گرایش جوانان به سبک‌های جدید آشنایی با جنس مخالف جهت ازدواج می‌توان در چند سال اخیر مشاهده کرد که به ازدواج اینترنتی(E-Marriage) مرسوم شده است.

شکل‌گیری شبکه‌های گوناگون اجتماعی آنلاین شیوه‌های ارتباطی و اطلاع‌رسانی جدیدی به عرصه گسترده ارتباطات اجتماعی معرفی کرده است. سایت‌های شبکه‌های اجتماعی از محبو‌ب‌ترین مقاصد سال‌های اخیر شده‌اند. در این بین اینترنت با همه منافع و فواید، ضرر و زیان هایی نیز دارد که از آن جمله می‌توان به هتک حیثیت افراد از طریق حضور در چت‌روم‌ها، مونتاژ عکس و تصاویر افراد مشهور با تصاویر ناپسندانه و وقیحانه، فرستادن پیام‌های الکترونیک حاوی تهدید برای ترساندن افراد مشهور و... اشاره داشت.

با توجه به اینکه رشد و پیشرفت فناوری، سنت تاریخ است، نه می‌توان مانع آن شد و نه می‌توان دگرگونی‌های برآمده از آن را به آسانی نادیده گرفت. عصری که میلیاردها نفر با استفاده‌ خلاقانه از رسانه‌های اجتماعی و با اتصال به شبکه‌ای جهان گستر، زندگی‌شان را تغییر داد‌ه‌اند. در این بین موضوعی که ضرورت و اهمیت بیشتری دارد، تأثیر شبکه‌های مجازی در امر ازدواج است که تعداد آن هر روز نسبت به گذشته بیشتر می‌شود؛ لذا ضرورت توجه به تأثیر آن بر جامعه و ازدواج‌های اینترنتی از موضوعات مهمی است که در این نوشتار به آن پرداخته شده است.

رسانه‌های اجتماعی مجازی

رسانه اجتماعی امکانی را فراهم می‌کند که افراد در آن به صورت بر خط به تبادل نظر، محتوا، محتوا، فکر و ارتباطات می‌پردازند و این نوع رسانه از آن رو با رسانه رایج تفاوت دارد که هر کسی می‌تواند در رسانه اجتماعی اثر خلق کند، نظر بدهد و به محتوای آن بیفزاید. رسانه اجتماعی می‌تواند به شکل متن، صدا، تصویر و ایماژ باشد.

فیسبوک

سایت اینترنتی فیسبوک از مهمترین شبکه‌های اجتماعی آنلاین امروز است. این سایت از چهارم فوریه 2004 میلادی آغاز به کار کرد و طبق اعلام خودش توانست تنها ظرف مدت هفت سال، بیش از 800 میلیون کاربر را به عضویت خود در بیاورد. 50 درصد این تعداد، یعنی 400 میلیون کاربر روزانه به فیسبوک وصل می‌شود و هر کاربر در آن به طور متوسط حدود 130 دوست دارد.

در ایران نیز فیسبوک به رغم محدودیت، کاربران فراوانی دارد. با گشتی ساده در این شبکه‌ اجتماعی به نام‌ها، انجمن‌ها و صفحه‌های آشنا و گاه بزرگ فراوانی بر می‌خوریم. از جنبش‌های اجتماعی و سیاسی فراوانی که در دو سه سال اخیر از این شبکه‌ اجتماعی برای اطلاع‌رسانی و تبلیغ استفاده کرده‌اند که بگذریم، شاید نمونه‌های کوچکی مثل کتاب‌های جیبی «پ ن پ» یا برنامه‌های رادیویی با همین نام، به خوبی نشانگر عمق نفوذ این شبکه اجتماعی در کاربران ایرانی و حتی تأثیری باشد که بر فرهنگ کلامی و گاه رفتاری شان می‌گذارد.

ویژگی‌ها و کارکردهای مختلف شبکه‌های اجتماعی

1- تغییر شکل ارتباطات: یکی از ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی تغییر شکل ارتباطات گفتمانی است. در پایان دهه اول از قرن بیست و یکم شبکه‌های اجتماعی نظیر فیسبوک و توئیتر دورنمای تعامل اجتماعی و راه‌های برقراری ارتباط بین انسان‌ها را تغییر داده‌اند. به گفته متخصصان ارتباطات، شبکه‌های اجتماعی بیش از پیش رابطه‌های چهره به چهره را کاهش می‌دهند و در مقابل به گسترش روابط مجازی و دیجیتالی کمک می‌کنند.

2- عدم کنترل و سانسور: رسانه‌های جدید موجب گسترش سریع اطلاعات و اخبار در سراسر دنیا شد‌ه‌اند و دیگر هیچ حکومتی توان مهار و منحصر کردن اطلاعات را ندارد. رسانه‌های اجتماعی جدید و امواج الکترونیکی بر خلاف رسانه‌های سنتی لمسی، قابل سانسور، سوزاندن یا کنترل نیستند.

3- تبادل اطلاعات و ایجاد پیوند: فناوری اطلاعات نوین موجب شده که رفتارهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی ابعاد فوق منطقه‌ای یافته و اقشار مختلف در جهان از آن طریق با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و از همفکری و حمایت یکدیگر بهره‌مند شوند تکنولوژی و ارتباطات با اطلاع‌رسانی و پیوند دادن گروه‌های همفکر با یکدیگر، تحولات سیاسی را سرعت می‌بخشد. رسانه‌های جدید و شبکه‌های اجتماعی، بیشتر نقش اطلاع‌رسانی، هماهنگی و پیوند مردم را انجام می‌دهند. در واقع اینترنت و شبکه‌های اجتماعی با فشرده‌سازی زمان و مکان سرعت ارتباطات و پیوندهای درون‌سازمانی را بین فعالان و هواداران اعتراضات که از حیث جغرافیایی از یکدیگر فاصله دارند به صورت بی‌سابقه‌ای افزایش داده است.

4- فراملی بودن و نداشتن مرز: در عصر جهانی شدن، رسانه‌ها جایگاه ویژه‌ای در جهان یافته‌اند عامل بسیاری از تحولاتی شده‌اند که تا به حال وجود نداشته است. طبیعت این رسانه‌ها فراملی بودن و نداشتن مرز بوده که در حال حاضر دسترسی به آنها را آسان کرده است.

5- آگاهی‌بخشی: در شرایط فعلی نسبت به خواسته‌های مردم دوران جدیدی به وجود آمده که درون‌مایه اصلی آن آگاهی بوده و این انقلاب اینترنتی رسانه‌ای است که آگاهی را به شدت در جامعه بالا برده است. اینترنت از یکسو آگاهی سیاسی افراد را افزایش می‌دهد و از سوی دیگر آنها را در مناسبات سیاسی درگیر می‌کند.

6- سازماندهی اعتراضات: امروزه اینترنت و شبکه اجتماعی با اطلاع رسانی سریع درباره مسائل حاد جامعه بشری، انتقال نمادهای اعتراضی و تحریک احساسات به کنش‌های اعتراضی گسترده‌ای دامن می‌زنند.

مهم‌تر از همه، از طریق شبکه‌سازی و سازماندهی، به جذب هواداران بیشتر و انسجام درونی و از سوی دیگر به ایجاد اتحاد و ائتلاف میان بازیگران اجتماعی می‌پردازد. فضای سایبرنتیکی و مجازی از قابلیتی بالا برای جستجوی همتایان، ایجاد ائتلاف و هماهنگ‌سازی اهداف و تاکتیک‌های مبارزاتی برخوردار است. امری که به وضوح در تحولات اخیر خاورمیانه مشاهده می‌شود.

ازدواج اینترنتی

با پدیدآمدن محیط‌های جدید مختلط مانند دانشگاه و محل کار، گونه‌های جدید ازدواج به تبع این محیط‌ها شکل گرفته است. رفته رفته با ظهور پدیده‌های جدید ارتباطی مانند تلفن و اینترنت، هم نوع ارتباط در دوران آشنایی به قصد ازدواج تغییر کرد و هم پدیده‌ها شکل جدیدی از ازدواج را رقم زدند.

یکی از نوظهورترین این انواع، ازدواج اینترتی بوده که در چند سال اخیر رشد مضاعفی داشته است. مفهوم ازدواج اینترنتی مفهوم جدیدی است که از دهه 1990 وارد ادبیات عام فناوری اطلاعات و ارتباطات شده و در حقیقت به ازدواجی اشاره می‌کند که طرفین با استفاده از قابلیت‌های موجود در رسانه، هم دیگر را می‌شناسند و پس از تبادل اطلاعات متنی، صوتی و تصویری با یکدیگر زمینه برای برقراری یک آشنایی در محیطی غیرمجازی فراهم می‌شود و در نهایت امر رضایت طرفین است که اساس ازدواج را تشکیل می‌دهد.

آسیب‌شناسی ازدواج اینترنتی

ازدواج امری مقدس و اصلی‌ترین مرحله ورود به زندگی عاطفی است. با توجه به اینکه مهمترین اقدام در فرایند قبل از ازدواج موضوع آشنایی بین زن و مرد است که در شیوه‌های سنتی با نظارت بزرگترها به وجود می‌آید و در اکثر موارد، آن‌گونه ازدواج‌ها به یک زندگی پایدار و بادوام منجر می‌شوند؛ اما با استقرار شبکه‌های اطلاع‌رسانی و اینترنتی آرام آرام زمینه برای شکل‌گیری ازدواج‌ها بر مبنای وب فراهم شد، گسترش این نوع ارتباطات در سال‌های اخیر دوام و پایداری برخی از ازدواج‌ها را با تهدید روبه رو کرده است.

ازدواج‌های اینترنتی به دلیل مبتنی نبودن بر پایه‌های فرهنگی ارزش‌های جامعه و آشنا نبودن افراد با یکدیگر و ارزش های خانوادگی طرف مقابل، به سرعت فرو می‌پاشند؛ چرا که آشنایی به شیوه‌های مختلف اینترنتی در مقایسه با انواع روزمره ارتباط که با حضور جسمانی افراد همراه است حالتی تقلیل یافته دارد.

در این شیوه آشنایی به دلیل این که مواجهه فیزیکی به وجود نمی‌آید، ممکن است افراد اطلاعات غیرواقعی بدهند. این امر اولین حلقه زنجیره انحراف از اخلاقیات است که در آشنایی‌های اینترنتی رخ می‌دهد. در اینترنت بسیار آسان است که افراد را با خلق شخصیت‌های کاملاً تخیلی فریب داد؛ کاری که امکان آن در واقعیت بسیار مشکل است.

بسیاری از کسانی که به ازدواج اینترنتی و آشنایی در فضاها و محیط‌های نامتعارف اعتقاد دارند، در رؤیاها و آرزوهای غیرواقعی سیر می‌کنند. در واقع افرادی به سمت ازدواج اینترنتی می‌روند که معاشرت‌های کمتری در دنیای واقعی داشته و واقعیت‌هایی که می‌بینند مطابق میلشان نیست. بنابراین در اینترنت به دنبال آرمان‌ها و آرزوهای خود هستند.

پژوهش‌های زیادی نشان می‌دهند که ازدواج‌های مؤفقیت‌آمیز، موجب ارتقای سلامت روانی، جسمی و خانوادگی می‌شوند؛ در حالی که ازدواج‌های بی‌ثبات و از هم گسیخته، سبب تضعیف رفاه و بهزیستی می‌شود و هزینه‌های سنگین اجتماعی و اقتصادی را برای اجتماعات آنها به همراه می‌آورد.

ازدواج تنها با چند کلیک!

امروزه به دلیل پیشرفت جوامع، پیچیده شدن روابط اجتماعی و ورود ابزارهای ارتباطی جدید مانند ماهواره، فیسبوک، چت و... ارتباط افراد در دنیای مجازی گسترش یافته است. به طوری که این موضوع در برخی موارد به عنوان یک معضل اساسی و مهم برای افراد جامعه به خصوص جوانان مطرح شده است؛ چرا که این امر سبب شده تا شماری زیادی از جوانان در دنیای مجازی به دنبال شریک زندگی خود باشند.

در حالی که پیدا کردن شریک زندگی مناسب، یکی از مهمترین چالش‌های زندگی است، باید گفت امروز با وجود سایت‌های گوناگون همسریابی تنها با چند کلیک می‌توان عضو سایتی شد که هزاران نفر از اقصی نقاط دنیا برای یافتن دوست یا شریک زندگی در آن عضو شده‌اند.

با فراگیر شدن اینترنت در دنیا، استفاده از اینترنت و شبکه‌های دوست‌یابی، یکی از پرطرفدارترین شیوه‌های دوست‌یابی شده و ایرانیان هم از این مقوله مستثنا نیستند. سایت‌های مخصوص دوست‌یابی و چت‌روم های ایرانیان هواداران زیادی به ویژه در میان جوانان دارد؛ اما ناگفته روشن است که آشنایی و ازدواج از طریق اینترنت و اکتفا به اطلاعات محدود رد و بدل شده، نمی‌تواند زندگی پایدار، امن و مطمئنی را پایه‌ریزی کند. شاهد بارز این مدعا، افزایش روند طلاق در جامعه همراه با گرایش برخی افراد به سوی آشنایی با یکدیگر از طریق اینترنت و به عبارت دیگر ازدواج‌های اینترنتی است. 

باید پذیرفت این گونه ازدواج‌ها به دلیل مبتنی نبودن بر پایه‌های فرهنگی و ارزشی جامعه و عدم آشنایی افراد با یکدیگر و ارزش‌های خانوادگی همدیگر، باعث از بین رفتن رابطه و آسیب‌های بعدی می‌شوند که این موضوع و ساماندهی قانونی و فرهنگی آن در جامعه توجه جدی‌تر و بیشتری را می‌طلبد.

/9314/702/ر

نگارش: مجید ربانی‌پور

منابع و مأخذ

1- چوبر آقاجانی، نوشین، ببران، صدیقه، میرمحمدصادقی، میلاد(1390)، بررسی چگونگی جریان اطلاعات ادبی در شبکه اجتماعی آنلاین فیسبوک، فصلنامه فرهنگ ارتباطات (سال اول، شماره چهارم.

2- ساروخانی، باقر(1370)، درآمدی بر دایره‌المعارف علوم اجتماعی، تهران، انتشارات کیهان.

3- سعیدی، علی، ابوالقاسم، شکیبا(1384)، روانشناسی ارتباطات اینترنتی، تهران، نشر اندیشه.

4- شعاع کاظمی، مهرانگیز(1387)، بررسی مقایسه‌ای رفتار چت کردن و رابطه آن با خودپنداره دانشجویان دختر دانشگاه الزهرا(س) سال تحصیلی86-85، فصلنامه مطالعات روان‌شناختی، دوره 4، شماره2. 

5- عدلی‌پور، صمد، قاسمی، وحید، میر محمدتبار، احمد(1393)، تأثیر شبکه اجتماعی فیسبوک بر هویت فرهنگی جوانان شهر اصفهان، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره هفتم، شماره1.

6- فروزان، حامد، امینی، حجت الله(1392)، آسیب‌شناسی سبک زندگی در برنامه‌های تلویزیون و راهکارهای ارتقای آن در ایران امروز، ویژه نامه (سبک زندگی)، سال چهارم، شماره13.

7- کیا، علی اصغر، نوری مراد آبادی، یونس(1391)، عوامل مرتبط با گرایش دانشجویان به شبکه اجتماعی فیسبوک(بررسی تطبیقی دانشجویان ایران و آمریکا). فصلنامه مطالعات فرهنگ و ارتباطات، سال سیزدهم، شماره هفدهم.

8- نوغانی، محسن، چرخ زرین، مرتضی(1392)، بررسی تأثیر فیسبوک بر سرمایه اجتماعی پیوندی و پل زننده در بین جوانان، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی جوانان، سال چهارم، شماره دوازدهم.

-9- Adam, J. (2003). Understanding the Psychology of the Internet Behavior, Macmillan: Palgrave Macmillan.

- 10- comScore (2007a). comScore Media Metrix Releases Top 50 Web Ranking for July, comScore:

- comScore (2007b). Social Networking Goes Global, September 9, comScore:

- 11- Gjoka, M., Kurant, M., Butts, C. T., & Markopoulou, A. (2010). Walking in Facebook: A Case Study of Unbiased Sampling ofOSNs. IEEE INFOCOM '10.

- 12- Hansen, D. L., Shneiderman, B., & Smith, M. A. (2011). Analyzing Social Media Networks with NodeXL: Insights From aConnected World.

-13- Barak, A., W. A. Fisher, S. Belfry, and D. R. Lashambe (1999). Sex, Guys and Cyberspace Effects of Internet Pornography and Individual Differences on Men’s Attitude Toward Women, Journal of Psychology and Human Sexuality, No. 11.

-14- Hitsch, G. J., A. Hortacsu, and D. Ariely (2010). ‘Matching and sorting in online dating’, The American Economic Review, Vol. 100, No. 1.

-15- Mckenna, K. Y. A. and J. A. Bargh (2000). ‘Plan 9 from Cyberspace: the Implications of the Internet for Personality and Social Psychology’, Personality and Social Psychology Review, Vol. 4..

-16- Riva, G. and C. Galimberti (2001). Towards Cyber psychology Mind, Cognition, and Society in the Internet Age, Amsterdam: IOS Press.

-17- Soker, Z. (2005). ‘Age, Gender, Ethnicity and the Digital Divide: University Student’s Use of Web Based’, electronic Journal of sociology, http://www.sociology.org/content/20.-