پژوهش‌های عالمانه با نگاه فلسفی، کلامی و فقهی در عرصه رسانه
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست نقد کتاب «تأملاتی بر دین و رسانه»، نوشته کمال اکبری، 13 مهرماه از سوی انجمن ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه در سالن کنفرانس دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه برگزار شد.
در این جلسه، کمال اکبری عضو هیأت علمی دانشکده صدا و سیما قم به عنوان نویسنده کتاب و علی‌رضا پویا مدیر گروه فلسفه هنر دانشکده صدا و سیمای قم به عنوان ناقد کتاب به ایراد سخنرانی پرداختند.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، مسؤول انجمن‌های علمی حوزه علمیه و حجت‌الاسلام حجت‌الله بیات مدیر گروه حج و ارتباطات دانشگاه قرآن و حدیث در این نشست، متذکر نکاتی درباره اخلاق در رسانه‌ها و فضای ارتباطات شدند.
دکتر اکبری: گسترش استفاده از رسانه، سبک زندگی را تحت تأثیر قرار داده است
کمال اکبری، عضو هیأت علمی دانشکده صدا و سیما قم به عنوان نخستین سخنران نشست و نویسنده کتاب «تأملاتی بر دین و رسانه»، به بیان اهمیت، چرایی و اصول تدوین کتاب مورد نظر پرداخت.
این عضو هیأت مدیره انجمن ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه اظهار داشت: گسترش استفاده مردم از رسانه‌ها و به گونه‌ای وابسته شدن زندگی امروزی به رسانه‌های جدید، سبب شده تا فکر، اندیشه و طرز رفتار و زندگی افراد، تحت تأثیر این رسانه‌ها شکل گیرد و به مهم‌ترین مؤلفه در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها تبدیل شود.
وی خاطرنشان کرد: دغدغه دین داران و متولیان امور دینی، حوزه‌های علمیه و علمای اسلامی در این دوره زمانی نسبت به موضوع «دین و رسانه»، امری واضح و مبرهن است.
اکبری ادامه داد: البته، نحوه اقدامات، حجم کارهای انجام شده و قدم‌های برداشته شده برای هدایت رسانه‌ها به سوی ساخت زندگی دینی و ارائه سبک زندگی اسلامی، کوتاه و آهسته است.
وی عنوان کرد: به وجود آمدن مراکز فرهنگی، آموزشی و پژوهشی در حوزه رسانه، گام مؤثری در خصوص هدایت رسانه‌ها به سوی ارائه سبک زندگی دینی است.
عضو هیأت علمی دانشکده صدا و سیما قم بیان کرد: با توجه به اینکه حجم نیازها و ضرورت اقدام عاجل برای دین مدار کردن رسانه‌ها، نیازمند صرف هزینه‌های بیشتر و توجه بالاتری است، لازم است که صدا و سیما، وزارت ارشاد، حوزه‌های علمیه و مراکز ذی صلاح دیگر، به این امر اقدام کنند.
«تأملاتی بر دین و رسانه» مجموعه‌ای از مباحثات و مقالات
وی گفت: کتاب «تأملاتی بر دین و رسانه» حاصل مباحثه‌ای است که در چهار سال گفت‌وگو با دانشجویان و طلاب در دانشکده صدا و سیمای قم و مراکز مرتبط ارائه شده است و اکنون به دلیل عدم انتشار یا انتشار ناقص و گزیده، به صورت مجموعه و با ویرایش جدید به چاپ رسید.
اکبری یادآور شد: مطالب کتاب فوق، حداکثر توان در بیان موضوع و طرح سؤال را دارا هستند و امید می‌رود که طلاب و فضلا با نقد و ارزیابی و ارائه نظرات ارزشمند، بر غنای مطالب بیفزایند و زمینه تولید مباحث دقیق در این حوزه را به وجود آورند.
وی تأکید کرد: کتاب فوق از عناوینی در موضوعات مختلف شکل گرفته و هیچ یک از این عنوان‌ها دارای نتیجه‌گیری مطلق نیستند؛ این کتاب تنها شامل بحث‌ها و طرح نظریات دینی در عرصه رسانه است تا تأمل هرچه بیشتر خواننده را در پی داشته باشد.
نقش رسانه در مشارکت سیاسی
عضو هیأت مدیره انجمن ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه با اشاره به اهمیت و ضرورت سیاست‌گذاری در عرصه رسانه عنوان کرد: رسانه موظف است که سیاست را در جامعه دینی براساس محتوا و منطق دینی بازگو کند؛ بدین معنا که موضوعات مختلف را از متن دین استخراج کرده، راجع به آن بحث کند و نتیجه را براساس منطق علمی ارائه دهد.
وی افزود: نظام‌های سیاسی در صدد جلب مشارکت‌های مناسب برای توسعه و تداوم نظام هستند اما سطح و نوع مشارکت، تحت تأثیر عوامل فراوانی، از جمله نگرش افراد نسبت به مشروعیت سیاسی در سطوح گوناگون ساختارهای سیاسی کارگزاران و خط مشی‌ها است.
رابطه مشارکت و مشروعیت سیاسی در نظام جمهوری اسلامی ایران
اکبری ابراز کرد: هرچه میزان مشروعیت افزایش یابد، میزان مشارکت سیاسی نیز افزایش می‌یابد و همچنین بر عکس؛ در جمهوری اسلامی ایران، شاهد مشارکت سیاسی در سطوح گوناگون هستیم که این امر، بستگی به سطوح و انواع مشروعیت سیاسی دارد.
این کارشناس رشته علوم سیاسی در پایان گفت: در قسمتی از کتاب «تأملی در دین و رسانه» به این پرسش که در نظام جمهوری اسلامی ایران، رابطه مشارکت و مشروعیت سیاسی چگونه است؟ جواب داده شده و تأثیر نقش رسانه در مشارکت سیاسی را در این کتاب روشن کرده‌ایم.
سبقه علمی و پژوهشی نویسنده
شایان ذکر است، دکتر کمال اکبری، دانش آموخته سطوح عالی حوزه علمیه قم و تحصیل کرده رشته علوم سیاسی در مقاطع کارشناسی و ارشد علوم سیاسی و دکترای مدرسی انقلاب اسلامی و نیز عضو هیأت علمی دانشگاه صدا و سیما است.
وی علاوه بر فعالیت‌های مدیریتی و آموزشی، دارای آثار متعدد پژوهشی در حوزه فقه سیاسی، فقه و رسانه و تحولات سیاسی اجتماعی ایران و غرب است.
اکبری به غیر از کتاب «تأملاتی بر دین و رسانه»، تاکنون آثاری همچون «فقه سیاسی و جمهوری اسلامی ایران»، «سیر تطور فقه سیاسی شیعه»، «مشارکت و مشروعیت سیاسی»، «درآمدی بر ارتباطات و اطلاعات در اسلام» و «سیر تحولات سیاسی اجتماعی غرب» به تألیف رسانده است.
دکتر پویا: پژوهشگران با نگاهی فلسفی، کلامی و فقهی به عرصه رسانه ورود کنند
در ادامه نشست، علی‌رضا پویا مدیر گروه فلسفه هنر دانشکده صدا و سیمای قم به نقد و بررسی کتاب مزبور پرداخت و نکاتی را در خصوص اهمیت پراختن به کلام، اخلاق و رسانه متذکر شد.
این عضو انجمن مطالعات اجتماعی حوزه علمیه اظهار داشت: با نگاهی بنیادین به عرصه دین و رسانه، باید سه حوزه کلام و فلسفه، اخلاق و رسانه را در نظر بگیریم.
وی ادامه داد: بسیاری از مباحث علوم انسانی با مباحث نظری و کاربردی در ارتباط هستند و از آن‌جایی که رسانه و ارتباطات، مبحثی بی سابقه در علوم انسانی است، باید نیازمندی‌های طئوری ساز آن را مورد بررسی قرار داد.
پویا با توجه به رویکردی که امروز برای ارتباطات و رسانه‌های جمعی تعریف می‌شود، عنوان کرد: یک از عرصه‌هایی که نیازمند نظریه پردازی بر اساس مبانی اسلامی است، رسانه‌های جمعی هستند که باید با نگاهی فلسفی و کلامی، آن‌ها را مورد مطالعه و بررسی قرار داد.
جامعیت رسانه‌ای و کلامی لازمه ورود به عرصه دین و رسانه
وی افزود: تنها کسانی به حوزه بررسی دین و رسانه وارد شوند که جامعیتی در عرصه ارتباطات و رسانه‌های جمعی و نیز فلسفه و کلام و مباحث بنیادین داشته باشند.
مدیر گروه فلسفه هنر دانشکده صدا و سیمای قم خاطرنشان کرد: همچنین بحث از مسائل ارزشی و حوزه اخلاق در عرصه رسانه را باید به صورت جداگانه بررسی کرد اما اگر رسانه‌ها در نگاه فلسفی و کلام به خوبی بررسی شوند، عرصه دوم به سهولت قابل دسترسی است.
وی عنوان کرد: مبحث اخلاق و نظام ارزشی حاکم بر حوزه ارتباطات و رسانه‌های جمعی، دچار وضعیت فاجعه باری شده است.
پویا گفت: اگر یک قرن قبل، اندیشمندان اروپایی می‌گفتند که نهادهایی به نمایندگی از حکومت‌ها و سرمایه‌های مدیریتی کلان جامعه، به تاخت و تاز در عرصه اخلاق خواهند پرداخت و مسلمات ارزش‌های انسانی را زیر پا می‌گذارند، کسی باور نمی‌کرد.
وی یادآور شد: با مراجعه به منابع اندیشمندان گذشته غربی، تعریفاتی از فرهنگ و اخلاق و مسائل اجتماعی و عرفی به دست می‌آید که کمابیش تعاریف قابل قبولی است و جنبه‌های انسانی و معنوی در آن رعایت شده است.
رسانه‌ها، حکومت‌های غربی را هم برآشفته‌اند
عضو انجمن مطالعات اجتماعی حوزه علمیه ادامه داد: رسانه‌های جمعی غرب، وضعیتی را پیش گرفته‌اند که حتی فریاد حکومت‌های غربی را برآورده‌اند؛ در این میان وظیفه ما طلاب و روحانیان و دین مداران، حفظ جامعه اسلامی خود از گزند آسیب‌های رسانه‌ای است.
وی در پایان گفت: بر ما لازم است که نظریه‌های علمی را با مبانی خودمان تعریف کرده، به زبان روز عرضه کنیم و آن‌ها را به گفتمان دانشگاهی و علمی تبدیل کنیم؛ ما باید از نظر عملی، تکلیف خودمان را مشخص کنیم.
حجت‌الاسلام بیات: رشد کلامی در رسانه‌های نوین صورت نگرفته است
حجت‌الاسلام حجت‌الله بیات مدیر گروه حج و ارتباطات دانشگاه قرآن و حدیث در ادامه نشست، به ایراد سخنانی در خصوص اهمیت پراختن رسانه‌ها به دین و اخلاق پرداخت.
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه قرآن و حدیث اظهار داشت: خلأ موجود در مبحث دین و رسانه به قدری زیاد است که هرچه در این عرصه به دست آید، ارزشمند و مغتنم است.
وی ادامه داد: در عرصه باورها، ارزش‌ها و هنجارها، کار عمیق و ارزشمندی صورت نگرفته است و بدون اینکه به عمق موضوع توجه شود، نظریاتی مطرح می‌شود.
حجت‌الاسلام بیات با بیان اینکه در سایه تکنولوژی و رسانه به فضای مجازی می‌رسیم، خاطرنشان کرد: دنیای امروز از جهت سرعت و نامحدودیت و پیچیدگی با دنیای سنتی و حقیقی تفاوت بسیاری دارد و همین امر، بسیاری از مباحث دینی و ارتباطی را دچار دگرگونی می‌کند.
وی افزود: در رسانه‌های نوین با وجود توسعه‌هایی که داشته‌اند، از نظر کلامی رشدی صورت نگرفته است؛ مباحث زیر بنایی را باید بیشتر توجه نشان داد تا مبادا یک سری مباحث را مفروض بدانیم.
اهمیت موضوع شناسی فقهی در عرصه رسانه و فضای مجازی
مدیر گروه حج و ارتباطات دانشگاه قرآن و حدیث با تأکید بر اینکه در عرصه دین و رسانه نباید بر اساس مرتکزات ذهنی پیش رفت، گفت: در حوزه اخلاق رسانه، خلأ بسیار جدی دیده می‌شود؛ همچنین بسیاری از ابواب فقهی در حوزه رسانه و پاسخ‌گویی به سؤالات مرتبط خلأ دارند.
وی عنوان کرد: در حوزه رسانه و فضای مجازی مباحث جدیدی اتفاق افتاده که نیازمند موضوع شناسی است؛ هر یک از این مباحث را باید دید که جزو کدام باب فقهی هستند و فقه چه نظری درباره آن‌ها دارد.
حجت‌الاسلام بیات گفت: در حوزه رسانه، خلأهای جدی‌ای از سوی اخلاق و فقه مشاهده می‌شود و امیدواریم این خلأها به صفر برسد.
اهمیت و مزایای برگزاری نشست‌های نقد کتاب
وی تصریح کرد: برگزاری نشست‌های نقدی، کاری ارزشمند است و سبب تقویت مبحث مورد نقد می‌شود؛ همچنین به وسیله نقد است که ارزش‌ها و نقایص یک اثر مشخص می‌شوند.
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه قرآن و حدیث اضافه کرد: کتاب «تأملاتی بر دین و رسانه» به عنوان یک موضوع تازه متولد شده در معرض نظارت و رؤیت است؛ البته درباره فونت و قطع کتابش هم باید صحبت کرد.
وی افزود: بسیاری از محققان تنها به سخنان شفاهی اکتفا می‌کنند؛ اما اگر همان نظریات علمی، مکتوب شده و مورد نقد قرار گیرند، اثربخشی بسیار بیشتری خواهند داشت.
حجت‌الاسلام بیات بیان کرد: بهتر است قبل از برگزاری نشست‌های نقد کتاب، آن اثر به یک جامعه آماری هدف ارسال شود تا مخاطبان شما با آمادگی بیشتری حضور یابند.
برخی مخالف ورود به حوزه اخلاق در رسانه هستند / قلم زدن در این عرصه جرأت می‌خواهد
وی با بیان اینکه قلم زدن در عرصه اخلاق و دین مداری در رسانه، کار سختی است، ابراز کرد: ورود به این عرصه جرأت می‌خواهد و تألیف چنین کتابی جای تقدیر دارد.
مدیر گروه حج و ارتباطات دانشگاه قرآن و حدیث در پایان گفت: متأسفانه برخی نسبت به ورود این عرصه، محتاطانه رفتار می‌کنند؛ عده‌ای از آنان مخالف وارد شدن به حوزه اخلاق در رسانه هستند و می‌گویند دنیا ارتباطات را بدون در نظر گرفتن اخلاق دنبال می‌کند! عده‌ای دیگر از آنان هم می‌گویند هنوز زمان ورود به حوزه اخلاق در عرصه ارتباطات، فرا نرسیده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا: ضعف در پیام رسانی، عامل بسیاری از مشکلات است
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، مسؤول انجمن‌های علمی حوزه علمیه در ادامه این نشست نقد کتاب به بیان توصیه‌هایی در خصوص رسانه و ارتباطات پرداخت و فعالیت در این عرصه را بسیار پر اهمیت و قابل توجه دانست.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار داشت: تاکنون کار دینی مناسبی در عرصه رسانه و ارتباطات انجام نشده است که این مبحث را مورد نظردهی و نقد قرار داده باشد.
وی اضافه کرد: رسانه‌ای، حوزه بسیار وسیعی دارد و تمام زندگی انسان‌ها را در بر گرفته است و حتی گستره آن به عرصه سیاست و زندگی سیاسی هم رسیده است.
نظام اسلامی از ناحیه بی توجهی به دین و رسانه، ضربه‌های مهمی خورده است
حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا خاطرنشان کرد: کارشناسان دینی در عرصه رسانه کار زیادی نکرده‌اند و اتفاقا، مهم‌ترین ضربه‌ای را که نظام اسلامی خورده از همین ناحیه بوده است.
وی گفت: به تعبیر امام راحل، دانشگاه عمومی ما بزرگترین رهبری رسانه ملی را در دست دارد و همه اعتراف دارند که نقش دانشگاهی خود را نتوانسته است به شایستگی انجام دهد.
سهم بالای رسانه ملی در انحرافات موجود
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: سهم رسانه ملی در عمده انحرافات همه جانبه‌ای که شده، زیاد بوده است.
وی عنوان کرد: بخشی از کارهای رسانه، ابزارهای پیام رسانی و روح پیام است که در این حوزه، کار بسیار کمی انجام داده‌ایم.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا تصریح کرد: انجمن ارتباطات حوزه علمیه مسؤولیت‌های بسیار سنگینی را به دوش دارد و باید ترکیبی از دو نگاه سنتی و مدرن به رسانه داشته باشد.
وی گفت: بر خلاف برخی از انجمن‌های علمی حوزه که اشباع شده‌اند و کار جدید در آن‌ها، نیازمند انرژی بسیاری است، اما انجمن ارتباطات به سبب ضعف‌های بسیاری که در عرصه دین و رسانه وجود دارد، اقدامات و فعالیت‌های بسیاری را می‌تواند انجام دهد.
آسیب‌های موجود در پیام رسانی، یکی از عوامل دشمنی ایران و سعودی
مسؤول انجمن‌های علمی حوزه علمیه افزود: ما مخاطبان خودمان در دنیا را نشناخته‌ایم؛ سعودی‌ها نمی‌فهمند ما چه می‌گوییم و ما هم نمی‌فهمیم آن‌ها چه می‌گویند؛ هر دو یکدیگر را به کفر نسبت می‌دهیم و هیچ‌گاه هم نتوانستیم با یکدیگر گفت‌وگو داشته باشم! این نشان می‌دهد که پیام رسانی و رسانه متوجه آسیب‌هایی است که باید شناسایی و مرتفع شوند.
وی تصریح کرد: باید نگاهی نرم افزاری و سخت افزاری به ارتباطات داشته باشیم در حالی که چنین حضور فکری و رسانه‌ای نداریم و شیوه صحبت کردن با یکدیگر را نیاموخته‌ایم.
رسانه در عرصه تبلیغ دینی ضعیف عمل می‌کند
حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا ابراز کرد: همچنین ما در عرصه تبلیغ دینی که وظیفه سنتی و تاریخی حوزه علمیه بوده خیلی ضعیف هستیم؛ یک زمانی صدور انقلاب حرف اصلی امام خمینی(ره) و سرتیتر اخبار دنیا بود اما به سبب نقص‌های بسیار در رسانه و ارتباطات، نتوانستیم حرفمان را به گوش جهانیان برسانیم.
وی در پایان گفت: انجمن ارتباطات حوزه علمیه باید نقش دین در ارتباطات و رسانه را بررسی کند تا نقص‌های موجود در این زمینه مرتفع شوند.
دکتر پویا: کار در عرصه دین و رسانه نیازمند قدرت استنباط و استخراج از ادله شرعی است
همچنین علی‌رضا پویا بار دیگر و پس از ارائه نظرات کارشناسان حاضر در نشست نقد کتاب «تأملاتی در دین و رسانه» به بیان نکاتی پرداخت و اظهار دداشت: پژوهشگرانی که به عرصه دین و رسانه ورود می‌کنند، باید دارای قدرت استنباط باشند.
وی عنوان کرد: امروز پس از قرن‌ها مطالعه بر منابع دینی و ادله احکام فقهی، هنوز هم برداشت‌های صحیح و اشتباهی صورت می‌گیرد و اسباب اختلاف فتاوا را به وجود می‌آورد.
مدیر گروه فلسفه هنر دانشکده صدا و سیمای قم افزود: سخن گفتن درباره ارتباطات انسانی که با تکنولوژی مدرن آمیخته شده است، در همان حد احکام فقهی، نیازمند قدرت استنباط و استخراج ادله است.
وی خاطرنشان کرد: ارتباطات انسانی اگر بخواهد در عرصه دین مطرح شود، باید تخصص کافی را داشته باشد و بتوان از ادله شرعی، استخراج و استنباط کرد.
پویا تصریح کرد: بر خلاف آنان که می‌گویند، رسانه‌ها روشنگر هستند، گاهی رسانه‌ها واسط بحران آفرین و ویرانگر می‌شوند؛ به یقین رسانه‌هایی که حاکمیت‌های غربی پشتشان هستند، نقش وسیعی در تخریب اسلام دارند.
وی گفت: امروز رسانه‌هایی که باید نقش ارشاد داشته باشند، به دنبال تخریب اسلام و اختلاف افکنی میان امت اسلام هستند.
دکتر اکبری: کتاب مزبور در برابر کتاب‌های سایر کشورها، نگاهی متفاوت به دین و رسانه و ارتباط میان این دو دارد
کمال اکبری در پایان نشست گفت: برخی از کشورها در عرصه دین و رسانه پژوهش‌هایی انجام داده و تألیفاتی داشته‌اند؛ اما در این کتاب، دین به گونه‌ای متفاوت از سایر کشورها معنا شده است؛ همچنین رسانه و نوع ارتباط دین و رسانه هم در این کتاب بسیار متفاوت از نگرش سایرین در خصوص دین و رسانه است./997/ز502/ی