گفت‌و‌گو/ مردم مداری مهمترین رکن اقتصاد مقاومتی/ قناعت پیشگی گفتمان اقتصادی جامعه شود
اشاره
بی شک در روزگاری که مشکلات اقتصادی جهان و به ویژه جوامع اسلامی را دچار نگرانی کرده است تنها راه برون رفت از این مشکلات توجه به آموزه های دین مبین اسلام در مسائل معیشتی و اقتصادی است چرا که این دین راه کارهای بسیار مطلوبی برای حل این مشکل ارائه می کند.
در کشور جمهوری اسلامی ایران نیز چند سالی به دلیل مشکلات اقتصادی که از داخل و خارج بر کشور تحمیل شده است، رهبر معظم انقلاب با تکیه بر مبانی ناب اسلامی در زمینه اقتصاد، مسأله مهم «اقتصاد مقاومتی» را مطرح و بارها در سخنرانی ها و دیدار با مسؤولان برآن پافشاری کرده است.
اقتصاد مقاومتی بدون تعارف در کشور ما هنوز به جایگاه واقعی خود نرسیده است و نیاز به یک فرهنگ سازی در این زمینه دارد تا مردم و مسؤلین بیشتر به این موضوع توجه کرده و فعالیت های خود را بر مبنای آن ساماندهی کنند؛ به همین منظور، حجت الاسلام والمسلمین سید احمد حسینی‌خراسانی، نماینده مردم خراسان رضوی در مجلس خبرگان رهبری و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا، به تبیین چگونگی فرهنگ سازی در زمینه اقتصاد مقاومتی پرداخته است که متن گفت و گو در ذیل می آید:
رسا ـ به عقیده شما چگونه می توان فرهنگ اقتصاد مقاومتی را در جامعه نهادینه سازی کرد؟ آیا مصادیقی در این امر وجود دارد؟
قبل از هرچیز نکته ای که شاید اساس و پایه بحث باشد، مردم مرداری و مدارا با مردم در کشور و نظام است؛ مردم مداری شرط اساسی موفقیت هرطرحی کلان و ملی است، بنابراین برای پیشبرد طرح ها و برنامه های مهم نظام از جمله اقتصاد مقاومتی مردم داری یک رکن است.
بر این اساس فارغ از بحث های فنی و تخصصی اقتصاد مقاومتی در رابطه با فرهنگ این موضوع اگر ما اقتصاد مقاومتی را به معنای مقاوم سازی اقتصاد کشور و نظام تفسیرکنیم که لازمه آن تحت تأثیر قرار نگرفتن در برابر فعل و انفعالات و فراز و فرودهای اقتصاد جهانی است، باید بگوییم از شرایط اساسی موفقیت در این حوزه معرفی کردن، فراگیر ساختن و عملیاتی کردن فرهنگ ناب و اصیل اسلامی در حوزه اقتصاد و معیشت است.
به عنوان نمونه یکی از اصول معیشتی که از زیر ساخت های تحکیم و مقاوم سازی اقتصاد محسوب می شود، فرهنگ قناعت است؛ قناعت پیشگی در روایات به آن توجه زیادی داده شده است و از آن به عنوان گنجی که پایان نمی پذیرد یاد شده است؛ این موضوع مهم باید در جامعه اسلامی با گفتن، تبلیغ، تبیین و اجرا کردن در قالب یک گفتمان به عنوان «قانون قناعت» نهادینه شود؛ چرا که بخشی عمده ای از مشکلات معیشتی و اقتصادی کشور از ریشه در بی توجهی به این قاعده دارد.
یکی دیگر از اصول بنیادین در مقاوم سازی و تحکیم بنیه اقتصادی کشور این است که باید از ثروت، دارایی و سرمایه های خدادادی در کشور خود استفاده بهینه کنیم که نتیجه آن قطع وابستگی به اجانب، استقلال اقتصادی و تحت تأثیر قرار نگرفتن در برابر فعل و انفعالات اقتصاد جهانی است؛ البته بهینه سازی به این معنا نیست که نه مردم را به سوی ریاضت و تحمل مشقت در معیشت فرابخوانیم، بلکه مردم را به استفاده مطلوب و مناسب از سرمایه های ملی توصیه می کنیم؛ استفاده بهینه یعنی اشباع مردم نسبت به نیازهای شان در امر معیشت و خود داری از تضییع امکانات و ثروت کشور که به همین دلیل در اسلام عزیز قانون ممنوعیت اسراف معرفی و اسراف نیز به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است.
رسا ـ در جامعه امروزی ما اسراف بیشتر در چه موضوعاتی مصداق داشته و نیاز به اصلاح دارد؟
اسراف یعنی استفاده بی رویه از امکانات و سرمایه ها ملی، ضایع کردن و هدر دادن آن که هم خانواه با اسراف یک قاعده دیگر نیز با نام ممنوعیت تبذیر است که از بذر به معنای افشاندن و ریخت و پاش گرفته شده است؛ تبذیر یعنی ریختن در غیر مورد خود بیش از اندازه، بی جهت و بی دلیل، یک موقع کسی بذری به موقع و به مقدار می افشاند و از این کار استفاده می کند، باعث بهره وری و تولید ثروت می شود که امری پسندیده است ولی یک موقع بی مورد و بی محل و بدون حساب و کتاب ثروت و سرمایه های انسانی و طبیعی را از بین می برد که امری مذموم، نا مطلوب و به ضرر اقتصاد کشور است.
امروز بحث اسراف و تبذیر بیشتر در حوزه حامل های انرژی از قبیل بنزین، گاز و برق به وجود دارد و در یک زمانی مسأله نفت مطرح بود ولی الان مواردی که مورد استفاده همگان است برق و گاز و بنزین و از همه مهتر آب است که هم مایه حیات است؛ دنیای امروز به طور جدی در معرض خطر و تهدید کم آبی است، بنابراین باید از این نعمت خدادادی بهینه استفاده کنیم و این فرهنگ باید در راستای کمک به اقتصاد مقاومتی، تحقق یافتن و عملیاتی شدن آن به عنوان یک قانون تبیین و به مردم توصیه شود که بهترین راه برای این امر استفاده از رسانه ملی در فرصت های مناسب و با روش و شیوه کاملا کارشناسی شده است؛ قاعده ممنوعیت اسراف و تبذیر باید در حوزه های دیگر هم به همین ترتیب ادامه پیدا کند.
رسا ـ مسؤولان نظام اسلامی در «تحقق و نهادینه سازی فرهنگ اقتصاد مقاومتی» باید دست به چه اقداماتی بزنند؟
برای عملیاتی شدن احکام الهی به عنوان قوانین مربوط به رونق اقتصادی به عنوان اصلاح وضعیت معیشت اجتماعی بایستی همه مشارکت کرده و عزم جدی ملی خود را به کار ببندند و واقعا خود دولت پیش قدم شود؛ شما ببینید امروز در کشور ما بخش قابل توجهی هزینه صرف اموری می شود که اصلا اولویت ندارد و یا ممکن است لازم باشد ولی اگر اولویت بندی شود در مرتبه دوم و سوم قرار می گیرد، بنابراین دولت باید سعی کند تا مرتبه اول تقویت شده سراغ مراتب بعدی نروند.
دولتی ها در زمینه اقتصاد عزم خود نشان داده و پیش قدم شوند تا مردم فعالیت های آن ها ببنیند چرا که مردم ما در طول انقلاب ثابت کرده اند اگر در امری درست توجیه بشوند اهل همکاری هستند واز همیاری با نظام و دولت دریغ نمی کنند.
یک از اقداماتی که دولت باید انجام دهد فرهنگ کار و تولید است؛ یکی از موارد مهم برای تحقق اقتصاد مقاومتی خروج از تک درآمدی و تک محصولی و وابسته نبودن به نفت است؛ امروز فراز و فرود قیمت نفت در زندگی روز مره آحاد ملت تأثیر دارد درست است که نفت سرمایه عظیم خدادادی است، اما باید توجه داشت که هم باید از آن به جا استفاده شود و دیگر آن که نباید همه چشم امید به نفت باشد و از صنایع دستی و امر مهم خصوصی سازی غفلت صورت بگیرد.
دولت باید در باور کردن مردم تجدید نظر کند؛ دولتی ها در مرحله شعار و حرف زیاد گفته اند که مردم همه کاره اند و ما به قدرت مردم ایمان داریم ولی در مقام عمل کم تر به این امر توجه کرده اند؛ اگر نقش و قدرت مردم را قبول داریم کار را به دست آن ها بدهیم و دولت نیز مدیریت، حمایت، هدایت و نه رقابت کند چرا اگر بخش خصوصی هر چه بیشتر مورد حمایت قرار گیرد وضعیت اقتصاد کشور بهتر خواهد شد و همچنین کارشناسان باید برنامه ریزی و سیاست گذاری کلانی برای خروج از تک محصولی و تقویت و توسعه تولید انجام دهند به گونه ای که صنایع مختلف نیز غیر نفت مورد حمایت قرار بگیرد.
یکی دیگر از مواردی که رهبر معظم انقلاب یعنی طراح اقتصاد مقاومتی بر آن تکیه دارند، درون زایی و برون نگری است؛ که می توان این موضوع در سه بحث مردم مداری، حمایت از تولید داخلی و ارتقای کیفیت تولیدات داخلی تقسیم کرد؛ ما باید در تولیدات داخلی به جایی برسیم تا مردم به جای اقبال از کالای خارجی تولیدات داخلی را مورد استفاده قرار دهند تا تولید کنندگان داخلی هم حمایت شوند و مسؤولین عملا این مطلب را اثبات کنند.
اگرمسؤلین مثلا در حوزه صنایع داخلی از جمله صنعت خودرو سازی از تولیدات داخلی استفاده کنند، قاعده این است که برای ارتقای ضریب امنیت، نظارت جدی تر و بیشتری بر تولیدات خواهند داشت و این طور نیست فلان خودرو تولید شود و با سیستم مبتلا به اشکال وارد بازار شود و بعد از ضایعات مکررتازه به فکر اصلاح بیافتند بلکه از همان ابتدا روی کار دقت و تمرکز بیشتری خواهند داشت؛ اگر مسؤلین در مصرف کالاها و تولیدات داخلی پیش قدم باشند خود آثاری دیگری دارد که یکی از آن ها این است که برای تضمین سلامت خود و امنیت جان در سفرهای مختلفی که دارند نظارت بیشتری خواهند کرد که ضریب امنیت این وسیله نقلیه دارای نصاب لازم صنعتی باشد که در حد رقابت با دیگر کشور ها خواهد شد و همچنین وقتی مردم دیدند خود مسؤلین کالای داخلی استفاده می کنند تشویق می شوند.
تهافت و تناقض در گفتار و رفتار مردم را سردرگم کرده است که از یک طرف با رسانه ملی مردم را دعوت به استفاده از کالای های داخلی کنیم و از طرفی خود مردم ببیننداین افراد خود از کالاهای خارجی استفاده می کنند؛ بنابراین اگر از وسیله زیر پا تا پارچه کت و شلوار و لباس و تا بقیه لوازم مورد نیاز مسؤولان از تولیدات و کالاهای داخلی باشد، نتیجه اش ارتقای کیفی اجناس و تولید خواهد بود و اقبال فراگیر ملی به مصرف کالاها و تولیدات داخلی هم زیاد خواهد شد، تولیدات داخلی و تولید کنندگان تقویت می شود که اگر تولید کنندگان تقویت شوند دل گرم شده و کار بهتری عرضه می کنند.
اگر مسؤولین در زندگی شخصی خودشان نیز از کالاهای داخلی استفاده کنند، آثار و پیامدهای بابرکت کمی و کیفی در عرصه اقتصاد خواهد داشت، به این مناسبت حتی در حوزه ایجاد امنیت خاطر ملت در سرمایه گذاری در اقتصادی داخلی مؤثر باشد و همچنین باعث امنیت خاطر ملی توسط دولت در بازار می شود.
رسا ـ به عقیده شما هر فرد و دستگاهی چطور می تواند در تحقق اقتصاد مقاومتی مؤثر باشد؟
تحقق اقتصاد مقاومتی در گرو هماهنگ عمل کردن دستگاه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، دولتی و ملی است یعنی تک جهتی نمی شود به این آرمان و ایده و هدف متعالی و قله بلند اقتصادی رسید؛ مسائل فرهنگی را متولیان امور فرهنگی کشور برعهده گرفته و به رای مردم درست تبین کنند، مسائل فنی و تخصصی مربوط به اقتصاد را متولیان امور برعهده بگیرند و حمایت و پشتیبانی را متولیان این عهده دار شد و در کل یک نوع همگرایی و هم پوشانی نهادها، سازمان ها و نیروهای نظام باعث می شود اقتصاد مقاومتی شکل بگیرد ولی در غیر این صورت اگر مسؤلیت برعهده جریان خاصی باشد یا فقط بعدی از ابعاد اقتصاد مقاومتی مورد توجه قرار بگیرد آن توفیق لازم را پیدا نخواهیم کرد.
به عنوان نمونه در حوزه کاری و حیطه تخصصی طلبگی، یک روحانی می تواند با اطلاعاتی که در حوزه اقتصاد از دین و آموزه های دینی دارد می تواند یک مکتب و الگوی اقتصادی موفقی را به دنیا ارائه بدهد که هم در حوزه صادرات و هم در حوزه واردات حرف های زیادی برای گفتن داشته باشد.
معنای اقتصاد مقاومتی چنان که خود رهبری بر آن تأکید می ورزند و برای اهمیت آن، سال را به این نام موسوم کردند، به معنای بستن دروازهای واردات و صادرات نیست، اقتصاد مقاومتی معنایش بستن مرزهای کشور و گمرکات بر روی اجناس خارجی و صادر کردن اجناس داخلی نیست؛ اقتصاد مقاومتی یعنی مسؤلین بنشینند و برنامه ریزی کنند تا چگونه می توانند به اقتصاد کشور استحکام ببخشند تا چنین نباشد که اگر در یک گوشه دنیا یک بادی در وادی اقتصاد وزیدن گرفت ما در این جا دچار لرزش بشویم و یا اگر در اروپا و آمریکا مشکل اقتصادی پیش آمد ما نگران باشیم حال چه اتفاقی برای ما می افتد، بنابراین ضمن این که مرزهای و دروازه های مدیریت شده و هدایت بر روی صادرات و واردات را باز می گذاریم در عین حال این چنین نباشد که اقتصاد ما در گرو فلان نظام باشد که اگر آن جا خللی به وجود آمد ما تحت تأثیر قرار بگیریم.
در مباحث اسلامی ما هم آن چه که از روایات استفاده می شود که نقش حاکمیت در رابطه با مسائل اقتصادی، رونق اقتصادی، بازار، تجارت و داد و ستد، نقش نظارتی و کنترل کنندگی است، یعنی مراقب باشد که جایی احتکار صورت نگیرد و اگر محتکران خواستند از وضعیت اقتصادی سوء استفاده کند حاکمیت از سر شفقت و دلسوزی نسبت به ملت تذکر دهد و در صورت عدم عمل کردن، اقدام عملی مناسب بکند.
خیلی جالب است در اسلام حتی در بحث های کلان از جمله قیمت گذاری و وضعیت بازار در این عرصه ها حاکمیت نقش نظارتی، مدیریتی و کنترلی دارد، یعنی دولت هدایت و در نهایت حمایت می کند نه این که خودش رقیب ملت باشد و تداخل در کار ملت بکند.
رسا ـ احساس امنیت خاطر ملی در تحقق اقتصاد مقاومتی چه نقشی دارد؟
اقتصاد مقاومتی اصلا به معنای احساس امنیت مردم در امور معیشتی است به گونه ای که مردم در بازار، سرمایه گذاری و شغل احساس امنیت کنند؛ حال این امنیت یک معنای بسیار گسترده و عمیقی دارد به عنوان نمونه گاهی از مواقع در بازار دارو می بینیم یک نا امنی به وجود می آید که خیلی از مشکلات را در پی می آورد درحالی که مردم باید در حوزه سلامت، بهداشت و تغذیه احساس امنیت کنند.
ما الان واقعا نگران هستیم که در حقیقت آن اعتماد و امنیت خاطر ملی که بزرگترین پشتوانه و رکن تحقق هر طرحی از جمله طرح اقتصاد مقاومتی است در کشور دنبال نمی شود در حالی که باید اعتماد ملی و امنیت ملی تضمین باشد؛ کالای ملی که مردم مصرف می کنند قابل اعتماد باشد؛ این خیلی درد است درجایی کمبود کالایی وجود دارد و در جای دیگر خود رسانه ملی از دفن ده ها تن میوه فاسد گزارش می دهد و یا از دفن هزاران کیلو سیب زمینی مبتلا به مشکل گزارش می دهد که این با امنیت خاطر ملی در تضاد است.
در حوزه تغذیه یا مواد غذایی از بی کیفتی و غیر استاندارد بودن برخی کالاها اخباری به دست می آید که مثلا آب لیموهایی که در بازار عرضه می شود اصلا آب لیمو نیست و فقط طمع و اسانس لیمو دارد؛ خب در زمینه آبلیمو این باشد، در زمینه میوه این طور باشد و در زمینه فراورده های لبنیاتی مثل ماست شیر و کره و روغن این طور باشد که هنوز که هنوز است ماجرای روغن پالم حل نشده است، این ها همان اعتماد و امنیت خاطر ملی را دچار اشکال می کند و نتیجه این می شود که به تولیدات داخلی یا به آن چه در بازار عرضه می شود حتی اگر تولید داخلی نباشد مردم اعتماد نکنند و روی هرکالایی که دست بگذارند شک کنند، نکند دچار مشکل و فاقد استاندارد باشد؛ این عدم احساس امنیت است و ما مسأله اعتماد ملی را در تحقق اقتصاد مقاومتی نبایستی دست کم بگیریم.
در همه این حوزه ها اعتقاد داریم برای تحقق یافتن اقتصاد مقاومتی و تأمین و تضمین بنیه اقتصادی کشور و نظام و قطع وابستگی به خارج و تحت تأثیر قرار نگرفتن از اقتصاد های دیگر در هر شرایطی باید یک حرکت هماهنگ فراگیر با یک عزم راسخ و جدی ملی و حاکمیتی داشته باشیم در غیر این صورت کنفرانس و سمینار و مقاله دادن و مصاحبه و اظهار نظر و این که مرتب از اهمیت اقتصاد مقاومتی و مخصوصا با این ادبیات که اقتصاد مقاومتی باید تحقق پیدا کند، راه به جایی نخواهد برد؛ البته در یک حدی لازم سخن گفتن لازم است و در تببین ضرورت، ماهیت و هویت اقتصاد مقاومتی لازم است ولی نباید به این مقدار بسنده کرد.
رهبری فرمودند به حد کافی اهمیت، ضرورت و هویت اقتصاد مقاومتی تبیین شده است باز هم تبیین طوری نیست ولی حالا وقت اقدام و عمل است؛ اقدام و عمل هم به حرف زدن نیست که یک مسؤول بگوید ما اقتصاد مقاومتی را آغاز کرده ایم، بلکه باید مردم فعالیت های در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی را به چشم ببینند و لمس کنند که چه چیزی آغاز شده است؛ واقعا دولت از خود و از خانواده خودش و مردم هم به همین ترتیب از خود و خانواده خود کار را آغاز کنند.
رسا ـ به نظر شما خط مشی رسانه ها در تحقق ریشه ای اقتصاد مقاومتی چگونه باید باشد؟ در این زمینه باید روی چه موضوعاتی بیشتر تمرکز پیدا کنند؟
رسانه ها در گونه های مختلف می توانند نقش آفرینی کنند؛ همین تبیین ها، تعریف درست و تشویق در زمینه اقتصاد مقاومتی از وظایف رسانه ها است؛ یک رسانه به خوبی می تواند در منعکس کردن و به نمایش گذاشتن فعالیت های مطلوب در راستای اقتصاد مقاومتی مؤثر باشد، به عنوان نمونه اگر جایی قوتی بوده، تولیدی بوده و کالایی بوده آن را منعکس کنند، اگر مسؤولی یا اداره و سازمانی که درست عمل کرده است به مردم نشان دهند و یا بیان کنند که فلان سازمان و فلان مسؤول یا شخصیت کشوری در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی این کارها را کرده است.
نقش رسانه چه گفتاری، چه نوشتاری و مخصوصا در قالب هنرها نقشی تعیین کننده و حیاتی است البته باید توجه داشت به گونه ای نباشد که یک طرح کلان مثل اقتصاد مقاومتی به صرف همایش و سمینار و سریال بسنده شود بلکه رسانه ها باید با احساس تعهد کامل و با نظارت در مراحل خاص این امر وارد شده و از مسؤولان ارائه گزارش بخواهند و به مردم اعلام کنند که به عنوان نمونه الان وارد ماه سوم سال 95 شده ایم و حال اگر ماه چهارم را سپری کرده ایم که یک سوم سال گذشته است در یک مرحله بعد از سه ماه یعنی اواخر خرداد مسؤلین گزارش دهند تا این جا چه کرده ایم و و تا کجا پیش رفته ایم.
این طور نباشد ابتدای سال یک فضا سازی عظیم و فراگیر و در پایان سال هم مانوری روی این سخن بدهیم و مطالبی بگوییم و بین سال مسأله مسکوت و مطروح بماند؛ اقتصاد مقاومتی امری مهم و ضروی است و به همین خاطر رهبر معظم برای آن قرار گاه تأسیس کرده و برای آن فرمانده معین کرده اند؛ رسانه ها دنبال کنند که فرمانده قرار گاه اقتصاد مقاومتی ازابتدای سال تا امروز این قدر پیش رفته است همانند هر پروژه و طرح دیگری مثل پل یا جاده ای که احداث می شود و پیمان کار آن در بین مسیر ارائه گزارش می دهد تا سه ماه این مقدار پیش رفته ایم.
رسا ـ در پایان اگر نکته ای را در این زمینه ضروری می دانید بیان کنید؟
بنده در نکته پایانی باز هم تکرار می کنم باید مردم را باور کنیم و در عمل مردم مداری و مدارا با مردم را نشان دهیم و فقط شعار ندهیم؛ فقط نگوییم مردم ما قوت دارند و ما با این مردم می توانیم همه مشکل را حل کنیم؛ مشخص کنیم مردم چه نقشی دارند؟ آیا مردم عنوانی ذهنی است و یا عینیت خارجی دارد؟ اگر وجود مردم را به عنوان حل کننده مشکلات قبول دارید در عمل نشان دهید.
یک مسؤول باید بداند مردم باید صداقت عمل ما را ببینند و نه فقط گفتار را بشنوند؛ ما گفتار و سخن را نفی نمی کنیم ولی بیان می کنیم مردم به حد کافی شعار مردم مداری را شنیده اند امروز وقت عمل رسیده است./1330/گ402/س