ماه مبارک رمضان؛ برنامه جامع اخلاقی اسلام
به گزارش خبرگزاری رسا، ششمین یادداشت از سلسله نوشتارهای حضرت آیت الله صافی گلپایگانی به شرح زیر است:
در اين دنياي پر غوغا كه بسياري از مردم از فشار مادّيّات و مدنيّت منهاي انسانيّت خسته شده و از سرگردانيهايي كه توجّه به مادّيّات براي بشر فراهم نموده، به ستوه آمده و از رواج فساد اخلاق، فحشا و بيعفّتي و خدعه و نيرنگ رنج ميبرند، نياز جامعه به معنويّات و اخلاق هر روز آشكارتر ميشود.
ضعف بشر در تدوین برنامه جامع اخلاق
جمعيّت‌هایي هم به نام تسليحات اخلاقي تشكيل شده است كه متأسّفانه چون برنامه كار آنها به طور جامع و مستقيم از تعاليم مقدسّه اسلام الهام نميگيرد، موفقيّتي به دست نميآورند و اگر هم سر و صدايي بلند كنند، بسيار محدود و گاهي ممكن است با اغراض سياسي توأم باشد. از اين گونه جمعيّتها و سازمانهاي ضعيف، كاري ساخته نيست؛ و نميتوانند در قلب و روح بشر وارد شده و او را در برابر همه اين خطرات بيمه نمايند.
يگانه‌راهي كه بشر را به سر منزل رستگاري ميرساند، راه اسلام است. همان آييني كه تعاليم و برنامههاي آن، همه جانبه و در هر عصر و زمان مترقّيترين تعاليم است؛ همان ديني كه معنويّت و روحانيّت آن، دلهاي بشر را تحت نفوذ گرفته و ماه رمضانش، وضع و اوقات كار و پيشه، اداره و برنامه زندگي و ... را عوض ميكند.
رمضان، برنامه تسلیحات اخلاقی اسلام
اسلام، برنامه تسليحات اخلاقي عميقي از چهارده قرن پيش به اجرا گذارده كه اگر همه با هم همكاري كنند تا اين برنامه از هر لحاظ اجرا شود، سطح اخلاق فاضله به ميزان بيسابقهاي بالا خواهد رفت.
اين برنامه تسليحاتي اسلام در مقابل سپاه خشم و شهوت، بي عفّتي و ناپاكي، جنايت و خيانت، حبّ مال و جاه، بيرحمي، حرص، حسد، ظلم و ستم، تجاوز به حقوق ضعفا، ضعف اعصاب و ضعف روح، ناتواني اراده و آفات ديگر، همان برنامه ماه رمضان است.
البتّه اسلام برنامههاي اخلاقي و اجتماعي ديگر، بسيار دارد كه چون موضوع نوشتار ما نميباشد، بحث درباره آن را به فرصتي ديگر محوّل ميكنيم.
براي ما توجّه به برنامههاي ماه رمضان لازم و مفيد است؛ زيرا ميتوانيم با برنامههاي آن نقاط ضعف و نواقص امور خود را برطرف كنيم.
آري، ماه رمضان، ماه روزه، قرائت قرآن، دعا و ذكر خدا، توبه و اعاده حيثيّت، ماه كمك به مستمندان و صله رحم، ادب و حسن خلق بوده، و دستوراتش به قدري جالب و ارزنده است كه ارزش آن را با جواهرات و اموال اين دنيا نميتوان سنجيد. ثواب تمام اعمال حسنه و كارهاي نيك در اين ماه بيش از ماههاي ديگر است.
قرائت قرآن مجيد ـ به ويژه اگر با تأمّل در معاني آيات آن توأم باشد ـ ما را به معارف حقيقي و به عالم انسانيّت، آشنا كرده و امراض روحي را شفا ميبخشد.
ادعيه رمضانیه، مربّی روح و مصلح جامعه
ادعيّهاي كه در اين ماه خواندن آنها توصيه شده، رشد فكري، علمي، اخلاقي و اجتماعي مسلمانان را قوّت ميبخشد، و آنان را به مصالح اجتماع و كوشش در قضاي حوايج مردم، علاقهمند ميسازد؛ و آتش حرص و آز را فرو مينشاند.(1)
دعاي «افتتاح»، معارف اسلام و عقايد حقيقي و حمد و سپاس خدا و كيفيّت صلوات و عرض ادب به محضر پيغمبر اكرم و ائمه طاهرين عليهم السلام را ميآموزد.
سحرگاهان، خواندن دعاهاي سحر مخصوصاً دعاي «ابي حمزه ثمالي» انسان را در عوالمي ملكوتي و روحاني سير ميدهد و او را به افق اعلي صعود ميدهد.
آنچه در اين دعا درج است از موادّ لازم براي ترقّي روح، و از تمام موادّي كه استفاده از آن براي تغذيه جسم و تربيت بدن احتياج ميباشد، گرانبهاتر است.
اين دعا، براي تربيت روح و اصلاح امور اجتماعي و هدايت فكري، اعتقادي و تنظيم امور معيشت، مانند كتاب جامعي است كه حاوي تمام دستورات بهداشتي جسم باشد؛ هر چند اين مثال هم در معرّفي اين دعا ناقص است.
تمام جملات اين دعا، ارزنده و با اهميّت است و هر بندي از آن ما را به يك يا چند وظيفه از وظايف انساني، اجتماعي و اخلاقي متوجّه ميسازد و از همه بالاتر، روحانيّت و حقيقتي است كه خواننده در اين دعا احساس مينمايد.
نماز جماعت، مظهر اتّحاد
نماز جماعت كه يكي از بزرگترين شعاير اسلام است، و همواره بايد مظهر شوكت و اتّحاد و نشانه اتّفاق و عظمت مسلمين باشد، در ماه رمضان رونق بيشتري يافته و مساجد از نمازگزاران - كه كار و شغل خود را رها كرده و در برابر خدا با هم كيشان خود از سياه و سپيد، سر به سجده ميگذارند ـ موج ميزند.
روح عدالت، مساوات و آزادي اسلامي ظاهر ميشود. آقا و نوكر، استاد و شاگرد، فقير و غني، همه در كنار هم ميايستند و چه بسا كه گاهي سرباز در صف جلو و افسر ارشد در پشت سر او مشغول نماز و نيايش ذات پروردگار است، و از آنها كسي به خدا نزديكتر است كه تقوا و پرهيزكاريش بيشتر باشد و چنين همه با هم «اللهُ اَكبَر» و «سُبحانَ رَبِّي العَظِيم» و «رَبِّي الاَعلي» و «بِحَولِالله وَ قُوَّتِه اَقُومُ و أقعد» ميگويند.
ماه رمضان، ماه ارشاد و تربيت
علما و گويندگان و خطبا بر منبرهاي وعظ و ارشاد، توفيق هدايت و دعوت به دين و بيان احكام و تهذيب اخلاق را در اين ماه بيشتر دارند.
در حقيقت بايد گفت: ماه رمضان يك مؤسّسه تربيتي و ارشادي و مدرسهاي است كه همه ساله تشكيل ميشود و تعاليم آن عمومي و همگاني است. مدرسهاي كه هم وظيفه آموزش و پرورش و هم وظيفه مأموران امين انتظامات و هم وظيفه بهداري و هم عمران و آبادي و هم وظيفه سازمانهاي خيريّه و تعاون و نيكو كاري و هم راهنماييهاي ديني و اجتماعي را انجام ميدهد.
به طور قطع اگر بشر بخواهد با تمام وسايل مادي و بودجههاي هنگفت و كلان چنين مدرسهاي بگشايد كه روحانيّت و حقيقت آن را رهبري نمايد، قادر نخواهد بود.
امّا به نيروي نفوذ كلمه يگانه رهبر بزرگ جهان بشريّت حضرت محمّد بن عبدالله پيامبر اسلام صلّيالله عليه وآله وسلّم همه ساله اين مدرسه و اين دانشگاهي كه بيش از ششصد ميليون دانشجو دارد و شعبههاي آن مساجد و خانهها و اطاقها و منازل مسلمين است، افتتاح و معلّمين روحاني از فراز منابر و درون مساجد به درس و راهنمايي و هدايت مردم انجام وظيفه ميكنند.
اگر مسلمين به طور صحيح از اين فرصت عالي براي تهذيب اخلاق و تحكيم مباني ايمان و صداقت و صحّت عمل، بهرهبرداري نمايند، به طور قطع به موفقيّتهاي درخشاني نايل ميگردند.
در اين برنامه، هيچ عيب و نقصي نيست و كاملتر از اين برنامه‌ی تربيتي پيدا نميشود؛ ولي متأسّفانه ما در استفاده از آن كوتاهي ميكنيم.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. در اين جمله كه در دعاها مكرّر ميخوانيم: «و رضني من العيش بما قسمت لي»، خدايا مرا از زندگي به آنچه روزيم کردي راضي بدار؛ تأمّل فرماييد.
/1323/د102/ج1