حقوق متقابل مردم و زمامداران عامل پیوند دولت و مردم
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبستان، ابراهیم شفیعی سروستانی دانش‌آموخته حوزه و دانشگاه، استادیار دانشگاه قرآن و حدیث و پژوهشگر حوزه فقه جزایی اسلام، در گفتگو با خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، در رابطه با سیمای کارگزاران حکومت اسلامی در اندیشه امام علی(ع) اظهار داشت: یکی از بارزترین مصادیق حقوق در نهج البلاغه، حقوق متقابل مردم و زمامداران است. در این کتاب شریف در موارد متعددی به این حقوق به عنوان بزرگ‌ترین حقوقی که خدای سبحان رعایت آنها را بر بندگانش واجب کرده، اشاره شده است.
وی ادامه داد: در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه در این زمینه چنین آمده است: و در میان حقوق الهى، بزرگ‌ترین حق، حق رهبر بر مردم و حق مردم بر رهبر است، حق واجبى که خداى سبحان، بر هر دو گروه لازم شمرد، و آن را عامل پایدارى پیوند ملّت و رهبر، و عزّت دین قرار داد. پس رعیت اصلاح نمى شود جز آن که زمامداران اصلاح گردند، و زمامداران اصلاح نمى شوند جز با درستکارى رعیت.
استادیار دانشگاه قرآن و حدیث تاکید کرد: امیر مؤمنان رعایت حقوق زمامدار از سوی مردم و رعایت حقوق مردم از سوی زمامدار را موجب جاری شدن خیرها و برکت‌های دنیوی و اخروی در جامعه اسلامی و بی‌توجهی به حقوق متقابل مردم و زمامداران را موجب خراب شدن دین و دنیای مردم دانسته است.
پژوهشگر حوزه فقه جزایی اسلام یادآور شد: در برخی از سخنان امام علی(ع) به مصادیق گوناگون حقوق مردم و زمامداران اشاره شده است، یکی از این مصادیق حقوق متقابل مردم و زمامداران است، در راستای حقوق مردم مولا علی در یکی از سخنان زیبای خود، خیرخواهی برای مردم، برقراری عدالت اقتصادی و فراهم آوردن زمینه تعلیم و تربیت شایسته را از جمله حقوق مردم بر حاکم اسلامی بر شمرده و می فرمایند: اى مردم، مرا بر شما و شما را بر من حقّى واجب شده است، حق شما بر من، آن که از خیر خواهى شما دریغ نورزم و بیت المال را میان شما عادلانه تقسیم کنم، و شما را آموزش دهم تا بى‌سواد و نادان نباشید، و شما را تربیت کنم تا راه و رسم زندگى را بدانید.
دانش‌آموخته حوزه و دانشگاه با اشاره به یکی از نامه‌های نهج البلاغه که خطاب نیروهای مسلح و مرزداران نوشته شده،گفت: در این نامه امام علی(ع) به وجوه دیگری از حقوق مردم بر زمامداران اشاره کرده و چنین می فرماید: از بنده خدا، على بن ابى طالب، امیر مؤمنان به نیروهاى مسلّح و مرزداران کشور پس از یاد خدا و درود! همانا بر زمامدار واجب است که اگر اموالى به دست آورد، یا نعمتى مخصوص او شد، دچار دگرگونى نشود، و با آن اموال و نعمت ها، بیشتر به بندگان خدا نزدیک گردد و به برادرانش مهربانى بیشترى روا دارد.
استادیار دانشگاه قرآن و حدیث در ادامه نامه امام علی(ع) افزود: آگاه باشید! حق شما بر من آن است که جز اسرار جنگى هیچ رازى را از شما پنهان ندارم، و کارى را جز حکم شرع، بدون مشورت با شما انجام ندهم، و در پرداخت حق شما کوتاهى نکرده و در وقت تعیین شده آن بپردازم، و با همه شما به گونه هاى مساوى رفتار کنم. پس وقتى من مسئولیت هاى یادشده را انجام دهم، بر خداست که نعمت هاى خود را بر شما ارزانى دارد.
سروستانی افزود: بخشی دیگر از حقوق مردم بر زمامداران جامعه اسلامی را می‌توان به این شرح برشمرد" دگرگون نشدن پس از رسیدن به حاکمیت و تسلط بر مراکز ثروت و قدرت؛ مهربانی با مردم؛ شفافیت در همه امور و پرهیز از پنهانکاری بی‌مورد؛ رعایت احکام شرع در همه امور؛ توجه به دیدگاه مردم و پرهیز از خودرأیی؛ پرداخت به موقع حقوق مردم؛ رعایت مساوات در برخورد با مردم و دوری از هرگونه تبعیض" .
وی ابراز داشت: امام علی(ع) در یکی دیگر از خطبه‌های خود عمل کردن به کتاب خدا و سنّت پیامبر و قیام به حق او و بر پاداشتن سنّت او را به عنوان مصادیق و حقّى که شما به گردن ما دارید، را برمی شمارد.
استادیار دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه حقوق زمامداران از دیگر مصادیق حقوق متقابل است، تصریح کرد: امام علی(ع) در سخنان خود، حقوق زمامداران را نیز به خوبی تبیین کرده است. از جمله در یکی از خطبه های نهج البلاغه در این راستا می‌فرمایند: و اما حق من بر شما این است که به بیعت با من وفادار باشید، و در آشکار و نهان برایم خیر خواهى کنید، هر گاه شما را فرا خواندم اجابت نمایید و فرمان دادم اطاعت کنید.
پژوهشگر حوزه فقه جزایی اسلام ادامه داد: بر اساس سخن یادشده، وفاداری، خیرخواهی در پنهان و آشکار، اجابت دعوت و فرمانبرداری از جمله حقوق زمامدار اسلامی است و مردم باید این حقوق را به خوبی پاس دارند. آن حضرت، در یکی دیگر از سخنان خود در این باره می فرمایند" و اطاعت من بر شما لازم است، و نباید از فرمان من سرپیچى کنید، و در انجام آنچه صلاح است سستى ورزید، و براى رسیدن به حق تلاش کنید".
دانش‌آموخته حوزه و دانشگاه اضافه کرد: امام علی(ع) در یکی دیگر از خطبه‌های خود که در سال 36 هجرى به هنگام حرکت اصحاب به سوى بصره بوده است فرمودند: اطاعت خالصانه و بدون هیچ گونه نفاق و دورویی و کراهت به عنوان مصادیق اصلی حقوق متقابل مردم و زمامداران می‌باشد و می‌فرمایند: همانا خداوند پیامبرى راهنما را با کتابى گویا، و دستورى استوار بر انگیخت. هلاک نشود جز کسى که تبهکار است و بدانید که بدعت ها به رنگ حق در آمده و هلاک کننده اند، مگر خداوند ما را از آنها حفظ فرماید، و همانا حکومت الهى حافظ امور شماست، بنابر این، زمام امور خود را بى آنکه نفاق ورزید یا کراهتى داشته باشید، به دست امام خود سپارید.
سروستانی در ادامه در راستای آثار و پیامدهای توجه یا بی توجهی به حقوق متقابل مردم و زمامداران نیز خاطرنشان کرد: ادا کردن حقوق دیگران در هر یک از حوزه‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی موجب برقراری عدالت، تعادل، توازن، نظم، آرامش، انس، الفت، دوستی و محبت می‌شود و در مقابل، بی‌توجهی به حقوق دیگران، موجب رواج بی‌عدالتی، عدم تعادل و توازن، بی‌نظمی، نگرانی، اضطراب، بدبینی، کینه و دشمنی در جامعه می‌‌گردد.
وی تصریح کرد: بر همین اساس است که امام علی(ع) افزون بر تأکید بر ضرورت ادای حقوق متقابل مردم و زمامداران، به آثار و پیامدهای مثبت ادای این حقوق و آثار و پیامدهای منفی ادا نکردن آنها نیز اشاره کرده اند تا بدین وسیله پیروان خود را به توجه بیشتر در این زمینه وادار کنند.
استادیار دانشگاه قرآن و حدیث با اشاره به اینکه امام علی(ع) در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه، پس از اشاره به اهمیت حقوق متقابل مردم و زمامداران، ادای این حقوق متقابل را موجب پایداری پیوند دولت و مردم و عزت دین خدا دانسته، افزود: و در میان حقوق الهى، بزرگ‌ترین حق، حق رهبر بر مردم و حق مردم بر رهبر است، حق واجبى که خداى سبحان، بر هر دو گروه لازم شمرد، و آن را عامل پایدارى پیوند ملّت و رهبر، و عزّت دین قرار داد. پس رعیت اصلاح نمى شود جز آن که زمامداران اصلاح گردند، و زمامداران اصلاح نمى شوند جز با درستکارى رعیت.
وی ادامه داد: امیرمؤمنان در یکی از خطبه‌های خود، پس از اشاره به حقوق متقابل مردم و زمامداران، رعایت حقوق زمامدار از سوی مردم و رعایت حقوق مردم از سوی زمامدار را موجب جاری شدن خیرها و برکت‌های دنیوی و اخروی در جامعه اسلامی دانسته و در این جهت می‌فرمایند" و آنگاه که مردم حق رهبرى را اداء کنند، و زمامدار حق مردم را بپردازد، حق در آن جامعه عزّت یابد، و راه های دین پدیدار و نشانه های عدالت برقرار، و سنّت پیامبر پایدار گردد، پس روزگار اصلاح شود و مردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزوهایش مأیوس می گردد.
استادیار دانشگاه قرآن و حدیث یادآور شد: آن حضرت در یکی دیگر از خطبه‌های خود، پس از اشاره به حقوق متقابل مردم و زمامداران، رعایت حقوق زمامدار از سوی مردم و رعایت حقوق مردم از سوی زمامدار را موجب جاری شدن خیرها و برکت‌های دنیوی و اخروی در جامعه اسلامی دانسته و می‌فرمایند: و آنگاه که مردم حق رهبرى را اداء کنند، و زمامدار حق مردم را بپردازد، حق در آن جامعه عزّت یابد، و راههای دین پدیدار و نشانههای عدالت برقرار، و سنّت پیامبر پایدار گردد، پس روزگار اصلاح شود و مردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزوهایش مأیوس می‌‌گردد.
پژوهشگر حوزه فقه جزایی اسلام در ادامه در راستای آثار و پیامدهای ادا نکردن حقوق نیز اظهار کرد: امام علی(ع) بی‌توجهی به حقوق متقابل مردم و زمامداران را موجب ایجاد آثار و پیامدهای ناگوار برای دین و دنیای مردم دانسته و می‌فرمایند" امّا اگر مردم بر حکومت چیره شوند، یا زمامدار بر رعیت ستم کند، وحدت کلمه از بین مىرود، نشانه هاى ستم آشکار، و نیرنگبازى در دین فراوان مى گردد، و راه گسترده سنّت پیامبر ـ صلّى اللّه علیه و آله ـ متروک، هوا پرستى فراوان، احکام دین تعطیل، و بیمارى هاى دل فراوان شود. مردم از اینکه حقّ بزرگى فراموش مى شود، یا باطل خطرناکى در جامعه رواج مى یابد، احساس نگرانى نمى کنند! پس در آن زمان نیکان خوار، و بدان قدرتمند مى شوند، و کیفر الهى بر بندگان بزرگ و دردناک خواهد بود. پس بر شماست که یکدیگر را نصیحت کنید، و نیکو همکارى نمایید.
پژوهشگر حوزه فقه جزایی اسلام در پایان افزود: امیرمؤمنان، علی(ع) در یکی دیگر از خطبه های نهج البلاغه، ادانکردن حقوق زمامدار اسلامی و سرپیچی از فرمان او را موجب گرفته شدن نعمت دولت اسلامی از مردم و حاکم شدن عهد شکنان بر سرنوشت جامعه اسلامی دانسته و می‌فرمایند" به خدا سوگند، اگر در پیروى از حکومت و امام، اخلاص نداشته باشید، خدا دولت اسلام را از شما خواهد گرفت که هرگز به شما باز نخواهد گردانید و در دست دیگران قرار خواهد داد. همانا ناکثان عهد شکن به جهت نارضایتى از حکومت من به یکدیگر پیوستند، و من تا آنجا که براى وحدت اجتماعى شما احساس خطر نکنم صبر خواهم کرد؛ زیرا آنان اگر براى اجراى مقاصدشان فرصت پیدا کنند، نظام جامعه اسلامى متزلزل مى شود. آنها از روى حسادت بر کسى که خداوند حکومت را به او بخشیده است به طلب دنیا برخاسته اند. مى خواهند کار را به گذشته باز گردانند./1325//102/خ