تفاوت دیدگاه شرع و حقوق نسبت به جرم و مجازات
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام والمسلمین حمید درایتی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان، ظهر امروز در هجدهمین جلسه تفسیر خود با موضوع انسان شناسی در مدرسه آیت الله خویی(ره) گفت: درباره محدوده مسؤولیت انسان گفتیم افعال انسان داخل محدوده مسؤولیت است اما بحث، در نیات بود که گفتیم نیت سوء در محدوده مسؤولیت داخل است، اما برگشت از آن نیت، توبه از آن محسوب می شود.
وی با اشاره به دیدگاه حقوقدانان در این باره تصریح کرد: نگاه حقوقدانان به جرم ممکن است با نگاه شارع تفاوت داشته باشد؛ گناه در نگاه شارع اولا و بالذات جنبه شخصی دارد البته ثانیا و بالعرض امکان دارد که جنبه اجتماعی به خود بگیرد اما از منظر حقوق، جرم قطعا اجتماعی است.
اگر طغیان در وجود ما باشد، گنهکار هستیم
حجت الاسلام والمسلمین درایتی ادامه داد: جرم، عمل خلاف قانونی است که موجب اغتشاش اجتماعی شود و گناه، عدم اطاعت و عدم تسلیم و سرسپردگی در برابر خداوند است لذا اگر طغیان در وجود ما باشد، گنهکار هستیم و لو تبدیل به عملی نشود.
ضرورت قصد مجرمانه برای تشخیص جرم
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: در حقوق، قصد مجرمانه را در تحقق جرم و بزه لازم می دانند و گرنه خطا محسوب می شود که ممکن است مسؤولیتی بیاورد ولی مجازات ندارد. جرم ترکیبی از عنصر مادی «رفتاری خلاف قانون» و عنصر معنوی «نیت» است که این محل بحث نیست و ما نیز قبول داریم.
شروع در جرم
وی اظهار کرد: در حقوق گزاره ای به نام شروع در جرم داریم؛ اگر کسی شروع به جرم کرد اما خودش منصرف شد و جرم را انجام ندارد دو صورت دارد: اگر این شروع و افعالی که به عنوان شروع، انجام داده، خودش مستقلا جرم است، مجازات طبق آن جرم جدید خواهد بود مثلا کسی برای قتل شخصی، قاچاق اسلحه کرده است که مقدمه اش خود جرمی مستقل است، مجازات به اندازه قاچاق سلاح است نه مجازات قتل. از این کلام بدست می آید که نیت صرف را جرم نمی دانند.
جرم عقیم و جرم محال
حجت الاسلام والمسلمین درایتی ادامه داد: گزاره دیگر در حقوق، جرم عقیم است بدین معنا که مجرم به صورت منجز، نیت کرده و آن را به تمامه به منصه بروز و ظهور رسانده است ولی به دلیل بی کفایتی یا عوامل دیگر جرم محقق نشده است. جرم محال نیز جرمی است که امکان تحققش نباشد؛ مثلا دست می کند در جیب شخصی اما پول در جیب نبوده است. این جا دزدی اتفاق نیفتاد و اساسا محال بود چون موضوع نداشت و پولی در کار نبود.
وی با بیان اینکه جرم عقیم و محال همان تجری است که عموما آن را در اصول طرح می کنند، گفت: البته شیخ انصاری نیت را هم از اقسام تجری ذکر کرده ولی عموما تجری را نیازمند فعل می دانند.
استاد حوزه علمیه در ادامه به باب سوم ماده 41 قانون مجازات اسلامی اشاره و اظهار کرد: این ماده از دقت کافی برخوردار نیست چون معلوم نیست که جرم محال، مراد است یا جرم عقیم یا نیت با انصراف خود شخص؛ برخی می گویند به اطلاق می توان عمومیت ماده برای همه این موارد را ثابت کرد بنابراین تجری به لحاظ این قانون، مجازات ندارد.
حجت الاسلام والمسلمین درایتی در ادامه به قوانین مجازات در سایر کشورها اشاره و تصریح کرد: برخی قائل هستند که جرم عقیم و محال، مجازات ندارد چون مجازات برای اغتشاش اجتماعی است؛ اگر این مقدمات خودش جرم باشد، مجازات آن را دارد ولی مجازات جرمی که نیت داشته، منتفی است.
وی ادامه داد: برخی معتقدند که جرم عقیم یا محال مثلا در مورد قتل، مجازات خود قتل را دارد چون این شخص، به همان اندازه خطرناک است که قاتل خطرناک است. مجرم به جرم عقیم، دقیقا مثل مجرم به جرم تام است مثلا به شخصی شلیک کرده اما مشخص شده که قبلا مرده بوده است و از انجا که مجازات باید حافظ امنیت و نظم باشد و سبب پیشگیری از تکرار جرم شود، اگر شما این شخص را مجازات نکنید، تکرارش می کند./930/۲۰۲/ب۱