مدنیت آغازگر شکل‌گیری تمدن است
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مهر، یادداشت «دانش مدنیت» نوشته حجت الاسلام والمسلمین دکتر داوود مهدوی زادگان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه می آید:
تمدن عبارت از منظومه ای از معرفت بشری متکثر و تعین یافته ای است که در اثر بر قراری نسبتی خاص با هستی پدید می آید. جوهره تمدن بر مدنیت آن است. تمدن بدون مدنیت فرو می ریزد. آغاز شکل گیری تمدن با بحث از مدنیت است و آغاز فرو پاشی تمدن با انحطاط مدنیت است.
برای همین است که در نام گذاری منظومه بشری ( تمدن ) از میان جمیع مولفه‌های تمدن، عنصر مدنیت برجسته شده است و آن منظومه را تمدن نامیدند. مدنیت، سامان اجتماع بشری بر پایه نظم و قانون است. سازه های مادی و معنوی بشر در اثر حاکمیت نظم و قانون یا همان مدنیت ، پدید می آید. اگر قانون بر حیات جمعی حاکم نباشد، سازه های بشر یک روز ساخته و روز بعد خراب می شود و یا اصلاً ایده ها عینیت پیدا نمی کنند؛ بنابر این، قوام تمدن به مدنیت است.
مدنیت همچون دیگر مولفه های تمدن محصول خرد ورزی است و از این خرد ورزی دانشی به نام علم المدن / علم مدنی پدید می آید. دانش مدنیت مانند فلسفه سیاسی جزء علوم متقدم است و در آغاز گستره وسیعی از حیات فردی و اجتماعی و سیاسی را در بر دارد و به تدریج به حوزه های تخصصی تبدیل می شود. وقتی تمدن در مسیر پیشرفت قرار داشته باشد، دانش مدنیت جمعی که به قانونمندی حیات جمعی می پردازد، در رشد و شکوفایی بسر می برد.
اما اگر تمدن در مسیر انحطاط قرار گیرد ، دانش مدنیت جمعی است که رو به رکود و بی رونقی میل می کند تا آنجا که از دانش مدنی ، فقط بخش هایی از مدنیت فردی در ذهن باقی می ماند .
اسلام دین هدایت است و همچون دیگر ادیان وحیانی اما به نحو أتم و أکمل، فقط ناظر به هدایت ایمانی و عقیدتی نیست بلکه هدایت عمل انسان را نیز مد نظر دارد.
امر مطلوب در اسلام ، ایمان همراه با عمل صالح است و چنین انسانی است که در بهشت برین جای می گیرد : « َفالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ » [سوره الحج : ۵۶] .
اینجاست که فلسفه تشریع به میان می آید و اسلام حامل شریعت می شود . شریعت آیینی است الهی که توسط رسول خدا (ص) بر مسلمانان ابلاغ شده است.
شریعت اسلامی همه ساحات حیات بشری را در بر دارد و ترسیم کننده مدنیت جامعه اسلامی است. چنان که مدنیت اسلامی توسط رسول الله در طول دوران بعثت و علی الخصوص در مدت ده سال حکومت آن حضرت در مدینه بر جهانیان عرضه شد.
دانشی را که بر شریعت و مدنیت اسلامی تعلق گرفته است، دانش فقه می نامند که متاثر امر الهی بر لزوم باقی ماندن افرادی از هر قوم در شهر برای تفقه در دین و آموختن شریعت است تا مردم را بواسطه آشنایی با شریعت اسلام، انذار دهند : « وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّهً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طَائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ » [سوره التوبه : ۱۲۲].
بدین ترتیب ، فقه اسلامی به امر الهی در همان عصر بعثت تأسیس شد و اولین معلم آن هم وجود مقدس رسول الله(ص) بود و قطعاً دوره طلایی فقه اسلامی همین زمان بوده است و اولی الامر بعد ایشان به دلیل معسور بودن موفق به تداوم عینیت مدنیت عصر نبوی نشدند.
با وصف این، رشحه ای از آن مدنیت باقی ماند و تمدن اسلامی را شکل داد و به موازات افول تمدن اسلامی، دانش فقه نیز به تدریج از پرداختن به مدنیت سیاسی، دامن بر چید و خود را محدود به مدنیت فردی کرد اما به هر روی، فقه اسلامی عهده دار مدنیت تمدن اسلامی بود و بعد از این هم خواهد بود .
هیچ دانش دیگری مسئولیت تبیین مدنیت تمدن اسلامی را بر دوش نداشت و یکی از دلایلی که فیلسوفان مسلمان آن گونه که به حکمت عملی به مانند حکمت نظری نپرداختند، وجود دانش فقه است./۱۳۲۵//۱۰۲/خ