گفتمان حجاب نباید باسیاست گره بخورد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، محمد تقی کرمی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در سمینار سه‌روزه جامعه‌شناسی حجاب و بدحجابی در پنل اول از روز سوم آن تحت عنوان «حجاب در فرایند 70 ساله در ایران» که به همت پژوهشکده باقرالعلوم(ع) سازمان تبلیغات اسلامی و با مشارکت مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه قم و جبهه مردمی حجاب و عفاف در پژوهشکده باقرالعلوم(ع) برگزار شد، گفت: امروز حجاب به مسأله گفتمانی تبدیل‌شده است.
وی بیان داشت: اکنون حجاب به مسأله کانونی گفتمان‌های درگیر در نظام تبدیل شده است، این مسأله حدود 70 سال فرایند صیرورت و دگرگونی داشته است اما از سال 70 به بعد صورت تام و تمام خود را پیداکرده است.
استاد دانشگاه عنوان کرد: اگر ما به تاریخ فقه شیعه و تفسیر مراجعه کنیم در کتاب‌های تفسیری باحجاب درگیر نبودیم؛ چراکه مساله‌مندی از اجتماع می‌آید که فقیه به آن می‌پردازد، جامعه اسلامی با مسأله حجاب درگیر نبوده است.
کرمی اظهار داشت: در دوران مشروطه و بعدازآن در دوران پهلوی اول زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی برای قانون بی‌حجابی در ایران فراهم بوده است که جمهوری اسلامی آن را نادیده می‌گیرد درواقع ایده رضاخان در امر کشف حجاب نتیجه یک خواست به نسبت جمعی در گروهی از جامعه بوده که باحجاب مخالف بودند برخی فارغ‌التحصیلان دارالفنون یا فرانسه و انگلیس کتاب‌ها یا مقالات و حرف‌هایی زدند که رضاخان را حمایت می‌کرد.
وی گفت: وقتی رضاخان مسأله کشف حجاب را مطرح می‌کند که امر حجاب از مسأله فقهی به شکل قانونی آن تبدیل می‌شود، بسیاری از جوامع زنان ایرانی تا پیش از مشروطه حجاب داشتند اما لزوماً دینی نبوده است بلکه به دلایل قومی و قبیله‌ای در جوامع متکثر خود پوشش داشتند البته بخشی از آن را ایمان و فقاهت هم همراهی داشته است.
وی ابراز کرد: همه زنان ایرانی لزوماً حجاب فقهی نداشتند، برخی شهرها مثل قم، کاشان و یزد حجابشان فقهی‌تر و تمایلات دینی و حجاب در آن‌ها قوی‌تر است.
استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: رضاخان مسأله فرهنگی و دینی را مورد مناقشه سیاست و قانون قرار می‌دهد که گفتمان هم اینجا شکل می‌گیرد، در مقابل جریان مدافعان حجاب تحت عنوان رسائل حجابیه از 1320 تا 1350 در دفاع از حجاب در ایران نوشته‌شده است که یکی از این رسائل مهم آن کتاب شهید مطهری است.
کرمی گفت: وقتی گفتمان حجاب به وجود می‌آید در مقابل آن‌هم یک گفتمان مخالف بلند می‌شود؛ گفتمان دفاع از حجاب به‌یک‌باره میراث ما را تکان می‌دهد که انواع و اقسام استدلال‌ها درباره آن طی 1320 تا 1350 شکل می‌گیرد؛ نخ تسبیح دفاع از حجاب در این سال‌ها نوعی طبیعت‌گرایی است که داشتن پوشش متفاوت زن و مرد ریشه در خلقت متفاوت آنان دارد.
وی بیان داشت: گفتمان دفاع از حجاب پیش از انقلاب با تأکید بر طبیعت‌گرایی شکل می‌گیرد اما بعد از انقلاب چرخش از فرهنگ و فقه به سیاست و حقوق را معکوس کردیم؛ مسأله حجاب بعد از انقلاب به مسأله سیاست و حکومت تبدیل شد.
استاد دانشگاه عنوان کرد: بسیاری از کسانی که در انقلاب 57 شرکت کردند این تلقی را نداشتند که افراد بی‌حجاب غیرمذهبی هستند، اما امروز به این رسیدیم که طرف خودی را چادری می‌دانیم؛ چراکه سیاست مرز و دسته‌بندی درست کرده است.
کرمی اظهار داشت: امروز ما در وضعیتی ایستادیم که حجاب به امری حیاتی و ناموسی برای نظام سیاسی ما تبدیل‌شده است، مسأله گفتمانی و کانونی شدن فرهنگ حجاب از ابتدا به لحاظ حجیت محل چالش و مخدوش است.
وی ابراز کرد: برخی از لوازم گفتمانی شدن حجاب این است که گفتمان‌ها موطن دارند به‌عنوان‌مثال ما از اسلام و تشیع ناب خود را می‌فهمیم که نگاه سیاسی به اسلام است، امروز جمهوری اسلامی چشم خود را بر برخی واقعیت‌ها در لبنان می‌بندد اما بر همان واقعیت‌ها در ایران نمی‌بندد چراکه آنان خط مقدم مقاومت هستند، چرا ما در موطن خود حجاب را به مسأله کانونی تبدیل می‌کنیم که جز هزینه برای ما چیزی نمی‌آورد.
استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: اگر حجاب را از مسأله دینی به مسأله کانونی تبدیل کنیم کلاه گشادی بر سرخود نهادیم؛ دین‌داری ما را در درازمدت به دین‌داری کاریکاتوری تبدیل می‌کند یعنی بی‌حجابی در ایران مرز کفر و ایمان است اما در کشورهای دیگر این‌گونه نیست.
کرمی گفت: ما در جمهوری اسلامی حجاب سیاسی و بدحجابی سیاسی هم داریم که بدحجابی سیاسی معلول گفتمانی شدن است، وقتی شما مرز سیاسی برای حجاب قرار می‌دهید نقطه مقابل شما چهارشنبه سفید درست می‌کنند و کل اقتدار حاکمیتی و مدیریتی شمارا به چالش می‌کشد، حال شما راهپیمایی راه اندازید؛ وقتی جمهوری اسلامی حجاب را به عنوان مسأله کانونی خود پذیرفت هر کس که با آن مشکل دارد می‌تواند حجاب را مورد هدف قرار دهد.
وی با اشاره به اینکه مسأله دیگر که بدحجابی تقلیل‌گرایی است، بیان داشت: در این امر تمام وجوه یک حقیقت را به بخشی از آن کاهش می‌یابد، امروز ما در ناحیه دین و هویت به دلیل مسأله گفتمانی کردن حجاب دچار آفت تقلیل‌گرایی شدیم، اینکه مرز داوری‌ها و قضاوت‌های ما صرفاً حجاب شده که اشتباه است.
استاد دانشگاه عنوان کرد: امروز اگر بدنه اجتماعی درباره حرام بودن ربا با مرجعیت همراهی نمی‌کنند، به‌این‌علت است که مسائل دینی را به مسأله گفتمانی تبدیل‌شده است، یکی از الزامات گفتمانی کردن حجاب مغالطه کل‌گرایی است یکی از بازیگران جامعه ایران دین بوده است اما گفتمانی کردن امر حجاب این تصور را به وجود می‌آورد که تنها بازیگر جامعه دین است.
کرمی اظهار داشت: زمانی روی منبرها گفته می‌شد که اسلام دین عقلانیت است، همین عقلانیت در منبرهای دهه 40 و 50 دیده می‌شود که ما با آن به پیروزی رسیدیم؛ کل‌گرایی می‌گوید ایرانی‌ها همه دین‌گرا و باحجاب بودند، جامعه ایرانی هیچ‌وقت یکدست نبوده و نخواهد شد یکی از مشکلات سیاست‌گذاری فرهنگی حجاب در قالب گفتمانی این است که شما نمی‌توانید برای تمام ایران یک نسخه از حجاب را داشته باشید؛ چراکه با گفتمان‌ها تکثرهای حجاب از بین می‌رود در کردستان حجاب زنان کرد هیچ‌وقت مذهبی نبوده بلکه قومی بوده است به دلیل انگاره‌های کهن حفاظتی دارد.
وی افزود: یکی از پیامدهای گفتمان حجاب دگرسازی است که ایجاد تخاصم و کینه می‌کند، امروز باید روی این مسأله فکر شود که چرا مردم آن‌قدر انگیزه پیدا می‌کنند که حتی در تاکسی علیه حجاب صحبت کنند، اینکه گفتمانی بودن یا نبودن حجاب خوب است یا نه را نمی‌دانم اما باید درباره این مسأله صحبت و گفت و گو شده و به نتیجه رسید.
کرمی گفت: گفتمان‌ها ضرورت دارد اما در شرایط سیاسی که باقدرت در ارتباط است نباید معطوف به امر ارزشی شود چراکه در سیاست هدف کسب قدرت است که دائم اسب عوض می‌کند اما ارزش‌ها نباید تغییر کند وقتی ارزش‌ها باسیاست پیوند خورد دچار چالش می‌شود زیرا اهل سیاست باحجاب بازی می‌کنند؛ امروز هر گروهی و جمعیتی که انسجام دارند گفتمانی بر آن‌ها حاکم است اما لزوماً آن را به ارزش گره نمی‌زنند.
وی بیان داشت: گفتمان حجاب الزامات، محدودیت‌ها و فرصت‌های آن باید بیان شود این نیست که شما آن را گفتمانی کردید ممکن است دشمن آن را گفتمانی کرده باشد اما آیا شما مهارت آن را داشتید که بازی دشمن را نخورید وقتی ما مسأله را گفتمانی می‌کنیم فضای همدلی و مدارا را از بین می‌بریم آیا تفسیری که من از حجاب یا بدحجابی دارم یک دختر بدحجاب هم همان تفسیر را دارد ما چقدر تلاش کردیم به این نگاه نزدیک شویم آیا یک خانم جوان که با چند نفر ارتباط نامشروع دارد تفسیر او از رفتار خود آن چیزی است که شما آن را فحشا می‌نامید./807/پ200/ب۱