تعاون؛ از برداشت یک طرفه تا زیست جهان اسلامی

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، ۱۳ شهریور روز «تعاون» نامگذاری شده است. این روز به دلایلی مورد توجه متون اسلامی و به تبع آن حاکمیت جمهوری اسلامی قرار گرفته و در ایران یک هفته به همین بهانه هفته تعاون نامگذاری  شده است.

پرسش از اینکه چرا جمهوری اسلامی لااقل اسماً و ظاهراً به تعاون توجه داشته و روزی و هفته ای را به آن اختصاص داده، ما را به این معنا رهسپار می شود که این واژه قبل از هر جایی در متون دینی رهبران حاکمیت جمهوری اسلامی بوده و تاکیدات آیات و احادیث زیادی هم درباره «تعاون» صورت گرفته است و از همین روی این توجه و تحقق عینی و نامگذاری روز و هفته فقط به دلیل حضور کلمه «تعاون» در متون دین است.

چه چیز است آنکه خوانندش «تعاون»؟

بزرگان ادبیات عرب و کلمه شناسان برجسته عرب در رابطه با معنای تعاون گفته اند: تعاون به معنای یکدیگر را یاری کردن است و در برخی تعاریف تحت اللفظی دیگر تعاون را «یاری کردن بعض قوم بعضی دیگر را»  و همچنین «با هم مددکاری کردن یکدیگر » معنا کرده اند.

یاری و کمکی که در بالا عنوان شد فعلا و با این مقدار تعریف مرز و حدودی ندارد و این یاری کردن می تواند برای اموری خیر یا حتی کارهایی شر صورت بگیرد. اینجاست که نص قرآن با اشاره ای مستقیم دو نوع تعاون را ذکر می کند و حدود و همکاری و همیاری مسلمانان با هم را معنا می کند.

تأکید متون اسلامی بر واژه تعاون

تعاون یکی از الفاظ مهم در متن آیات و روایات اسلامی است که در نص قرآن با صیغه امر به آن تاکید شده و البته همین امر شاید یکی از نشانه های اهمیت و ارزشمندی آن  نیز باشد.

در آیه دوم سوره مائده از قرآن چنین آمده است که «تعاونوا علي البر و التقوي و لا تعاونوا علي الاثم و العدوان»؛ يکديگر را براي تحقق نيکي و پاکي ياري نماييد و از همياري نمودن بر گناه و تجاوز دوري بجوييد.

گویی یکی از وظایف آیه فوق مشخص کردن حدود همکاری و همیاری و تعاون بین مسلمین است.

این حدود در یک آیه به صورت اجمالی بیان شده است یعنی یکدیگر را برای کار خیر و بَرِّ و تقوی یاری کنید و یکدیگر را بر گناه و دشمنی یاری نکنید.

به این آیه توجه کنید که تعاون در آن به تعاونی خوب و تعاونی بد تقسیم می شود و در این میان تعاونی خوب است که برای نیکی و خیر و پاک باشد و تعاون و مشارکتی نامطلوب است که همیاری برای امری شر و غیر خیر و خدایی صورت گرفته باشد.

همچنین در متون دینی مان شاهد توجه روایات و احادیث مکرری در باب تعاون هستیم که در زیر یک نمونه ار آنها را می خوانیم و نگاهی به نکات مورد توجه آن می اندازیم:

علی بن ابی طالب(ع) درباره تعاون گفته اند: «بر شماست که یکدیگر را نصیحت کنید و نیکو همکاری نمایید. درست است که هیچ کس نمی‌تواند حق اطاعت خداوندی را چنان که باید بگذارد. لکن باید به قدر توان، حقوق الهی را رعایت کند که یکی از واجبات الهی، یکدیگر را به اندازه توان نصیحت کردن، و برپا داشتن حق، و یاری دادن به یکدیگر است.»

اجمالا می توان گفت تاکید گزاره هایی مانند حدیث فوق؛ بیش از هر چیزی با هم بودن و با هم خوب بودن و خوب سلوک کردن به سمت حق است. یعنی تعاون در نزد پیشوایان دینی نوعی همیاری، همکاری، دور هم آیی و ... برای امور خیر و خوب و خدایی است و این دور هم آیی صرفا پرداختن مسلمین به مقولات اقتصادی نبوده و نیست.

تعاون صرفا اقتصادی نبوده و نیست

آنچه امروز متاسفانه شاهد آن هستیم، برداشت و خوانش «اقتصادی» از یک واژه بسیط و گسترده است که توسط ساختار حاکمیت در حال تحقق و بسط است.

امروز ما بلافاصله پس از شنیدن واژه تعاون و تعاونی به یاد کوپن های قند و شکر و روغن و یا تعاونی های کوچک اقتصادی می افتیم و این یعنی ما صرفا از این واژه برداشت اقتصادی داشته و داریم.

گویی ما در خوانش مان از متن دین و احادیث پیشوایان آن، گوشه ای اقتصادی از واژه «تعاون» را دیده ایم و با این برداشت اقتصادی پیش می رویم، فارغ از اینکه این واژه به همان میزان که اقتصادی است فرهنگی، اجتماعی، دینی، سیاسی، علمی نیز به شمار می رود، چرا برای ارتقای سطح تحصیل و دانشگاه ها و حوزه های علمیه مان به پدیده تعاون توجه نمی کنیم؟

آیا بهتر نیست امروز جمعیت مسلمین  لااقل یک کشور به دور هم جمع شوند و جماعتی را تشکیل دهند که دست خدا با آنها باشد؟ جمعی که صرفا اقتصادی نمی بیند و مقتصد نیست و جماعتی که به دنبال سلوک جمعی برای بهبود وضعیت های گوناگونی مانند اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... هستند و با هم در تحقق مطلوب می کوشند؟

برداشت صرفا اقتصادی از یک واژه که در متن صریح قرآن نیز آمده است نه تنها صحیح نیست بلکه می‌تواند بر ضد اصالت متن منظور نیز باشد.

ما وقتی یک وجه از وجوه یک کلمه را بعنوان غرض و مقصودمان می گیریم و برآن پافشاری می کنیم دیگر آن کلمه، کلمه اصیل سابق نیست و صرفا یک مشترک لفظی بشمار می رود.

توجه اسلام به جمع، جمعیت و جماعت

تعاون از جمله واژگانی است که در عالم اسلام همگون و هم جنس با کلمات کلیدی دیگر این پارادایم است.

با نگاهی اجمالی می توان دریافت که واژه و معنای تعاون همگون و هم راستا با واژه جمع، جمعیت و جماعت است که مدام در متون دینی اسلامی به آنها تأکید و اشاره شده است.

بنظر می رسد دین اسلام بیش از آنکه به مقام فردی افراد در زیستِ اجتماعی شان تأکید داشته است بر جماعت و سلامت جمعیت و جمع مسلمانان اهتمام می ورزد و از همین رو «تعاون»  به معنای نص قرآن نیز مورد نظر و نگاه عمیق کتاب و روایات قرار گرفته است تا این جماعت بدانند که پس از گردهمایی چه همکاری و هم یاری و تعاونی باید بکنند و به چه باید مشغول باشند.

در واقع یعنی «تعاون» نوعی ادامه همان تأکید دست خدا با جماعت است، «یدالله مع الجماعه» است؛ از این رو می توان گفت این هر دو یعنی تعاون و هم چنین اشاره به جمع و جمعیت و جماعت، در یک راستا و به سوی هدفی مشترک هستند. هدفی که خروج از «من» فردی و ساخت «ما»ی جمعی و رسیدن به مقصود اصلی است./۹۰۱/ی۷۰۳/س

 محمدرضا زمانی