گزارش/ فرصت‌ها و چالش‌های آموزش‌های دینی در فضای مجازی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی «فرصت ها و چالش های آموزش های دینی در فضای مجازی» عصر امروز به همت خبرگزاری رسا و مرکز بین المللی توسعه صلح، فرهنگ و عقلانیت و با حضور دکتر عابدین سیاحت اسفندیاری، معاون پژوهش و تولید محتوای دانشگاه مجازی المصطفی(ص) و حجت الاسلام سید غلام‌عباس موسوی مقدم، معاون پژوهش و تولید محتوای دانشگاه مجازی امام خمینی(ره) در خبرگزاری رسا برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت الاسلام موسوی مقدم در تعریف از بحث اظهار داشت: تعریف ما از فضای مجازی این است که فضای مجازی یک مشترک لفظی است و فضای مجازی در مقابل عین و فیزیک قرار می گیرد؛ این که ما آن را در مقابل فضای حقیقی قرار دهیم نادرست است زیرا فضای مجازی تأثیرگذار است.
وی با بیان این که تعریف ما از رسانه وسیله ای است که ما می توانیم به وسیله آن پیام خود را به مخاطب انتقال دهیم، افزود: روش تربیت این است که روش رفتاری و گفتاری به گونه‌ای که در تربیت شخص مؤثر باشد و بحث من هم این است که رابطه بین دین و رسانه چگونه است که بحثی کاملا اصولی است.
حجت الاسلام موسوی مقدم با اشاره به رویکردهای مختلف نسبت به رسانه و ذات رسانه ابراز داشت: یک رویکرد این است که ذات رسانه سکولار است و در ای ظرف نجس هر محتوایی که بریزیم نجس می شود و لذا برخی معتقدند که بین رسانه و دین نمی شود ارتباط برقرار کرد و یک رویکرد هم وجود دارد که رسانه ابزار است و اگر دست انسان دیندار باشد می تواند استفاده خود را ببرد.
شناسایی اقتضائات رسانه ضروری است
وی با بیان این که ما باید اقتضائات رسانه را بشناسیم، گفت: رسانه به عنوان رسانه لوازمی دارد و ما نباید یک تکنولوژی وارداتی را به عنوان ابزار صرف نگاه کنیم بلکه باید دید که چه رویکردی با فرهنگ کشور دارد.
معاون پژوهش و تولید محتوای دانشگاه مجازی امام خمینی(ره) در رابطه با فرصت های آموزش دینی در فضای مجازی ابراز داشت: چون در کشور ما پیوست فرهنگی صحیحی به فضای مجازی ضمیمه نشده است بیشتر آسیب زا است؛ زیرا ما محتوا داریم ولی امروزه آسیب هایی که ما از این فضا می بریم بیش از نفع ما است.
وی برداشته شدن محدودیت های جغرافیایی را از فرصت های آموزش های دینی در فضای مجازی دانست و گفت: ما می توانیم کلام خود را به دور ترین نقاط دنیا بدون کمترین هزینه ای برسانیم و همین طور برداشته شدن محدودیت های زمانی است.
حجت الاسلام موسوی مقدم افزود: فرصت دیگر ماندگاری مطالب و قابلیت استفاده بی نهایت است و هیچ محدودیتی وجود ندارد و به راحتی می توانیم حرف هایی را که نمی تان در فضای حقیقی مطرح کرد در فضای مجازی مطرح کرد، از طرف دیگر فضای مجازی می تواند ارتباط میان اگرد و استاد را کم کند.
اینترنت ناامن است
معاون پژوهش و تولید محتوای دانشگاه مجازی امام خمینی(ره) در بیان چالش های آموزش های دینی در فضای مجازی خاطرنشان کرد: یکی از آسیب های جدی این است که ما گمان می کنیم با توجه به فیلترینگ اینترنت فضایی امن برای فرزندان ما است ولی واقعا باید عرض کنم که فضای اینترنت فضای امنی نیست.
وی با اشاره به این که در فضای مجازی اطلاعات پراکنده و بدون منبع وجود دارد، گفت: ما در اینترنت با اطلاعاتی مواجه هستیم که هیچ دلیلی بر صحت آن مطالب نداریم؛ حتی در مباحث مشاوره شاهد ترویج مطالبی هستیم که ۱۰۰ درصد با مبانی دینی ما تضاد دارد و افراد غیر متخصص اقدام به مشاوره می کنند.
فضای مجازی جامعه را دچار جهل مرکب می کند
حجت الاسلام موسوی مقدم با بیان این که فضای مجازی افراد جامعه را دچار جهل مرکب می کند، خاطرنشان کرد: مطالب آموزشی در فضای مجازی به خاطر این که عمق ندارد و سطحی است ثمری جز تساهل دینی در جامعه ما ندارد؛ امروزه بمباران اطلاعات و تربیتی دینی ظاهری است؛ ولی این مطالب هیچ تأثیری روی انسان ندارد و آموزش باید به گونه ای باشد که بر انسان تأثیر بگذارد و انسان را تربیت کند.
وی با بیان این که ما باید سند آموزش فضای مجازی را در کشور تدوین کنیم گفت: دومین راهکار ساماندهی ان جی او ها و سازمان های مردم نهاد و رفتن به سمت سانمانه های آموزش محور و در نهایت هدایت و تربیت دانش آموزان نخبه دینی است.
معاون پژوهش و تولید محتوای دانشگاه مجازی امام خمینی(ره) در جمع بندی گفت: آنچه قرآن کریم از ما می خواهد تبلیغ و رساندن پیام های دینی است و به عنوان وظیفه دینی در بحث آموزش باید مطالب دینی را به جامعه برسانیم و مهم‌ترین اقدام برای تبلیغ این است که ما زبان مخاطب را بشناسیم و متناسب با آن با مخاطب ارتباط برقرار کنیم.
وی تصریح کرد: بحث آتش به اختیار که مقام معظم رهبر مطرح کرده اند در فضای مجازی باید اجرا شود و ما اگر بتوانیم محاسن کلام اهل بیت(ع) را به مخاطبان برسانیم جامعه به سمت دین جذب خواهد شد.
گارد در برابر فضای مجازی خوب یا بد؟
در ادامه دکتر عابدین سیاحت اسفندیاری با بیان این که ما در برابر فضای مجازی گارد گرفته ایم و نسبت به این فضا با توجه به اینکه از دیگر کشورها صادر شده بود، نگاه خوبی نداشته ایم، گفت: بحث نفس استاد در مباحث دینی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود و لذا گارد محکمی نسبت به فضای مجازی وجود داشت.
وی با بیان این که ما ناگزیر نسبت به حضور در فضای مجازی هستیم، گفت: فضای مجاز صرفا یک ابزار نیست بلکه یک موجود زنده پویا و فعال است و روز به روز رشد قارچ گونه ای دارد که تمام عرصه های زندگی را تحت تأثیر خود قرار می دهد.
معاون پژوهش و تولید محتوای دانشگاه مجازی المصطفی(ص) با بیان این که دنیایی که به عنوان زیست جهان دیگری است و ما در این جهان زیست می کنیم و اثر می گذاریم فضای مجازی اثر خود را بر زندگی ما می گذارد و ما هم می توانیم بر این فضا اثربخشی داشته باشیم.
ممنوعیت در فضای مجازی و فیلترینگ مفهومی ندارد
وی ممنوعیت در دنیای امروز را نامفهوم دانست و گفت: ممنوعیت در فضای مجازی و فیلترینگ مفهومی ندارد.
سیاحت اسفندیاری خاطرنشان کرد: در فضای مجازی سه حوزه را درگیر هستیم که یک حوزه ابزار ها و سخت افزار فضای مجازی است که امروزه این دسترسی وجود دارد؛ بحث بعدی محتوا است که محتوای آموزشی که در فضای مجازی وجوددارد ویژگی های خاص خود را دارد و متفاوت با محتوای آموزشی در سایر حوزه هااست.
وی با بیان این که دین رسالت محور است گفت: محتوای دینی با محتوایی که برای سایر علوم وجود دارد متفاوت است و اگر بخواهیم آموزش دینی را در نظر بگیریم باید متولیان امر آموزش را هم در نظر بگیریم که چه کسانی این محتوا را آموزش می دهند.
استاد دانشگاه با بیان این که کسی که اعتقاد به دین ندارد نمی تواند دین را آموزش دهد، گفت: از این رهگذر باید حساسیت و توجه ویژه به بحث منابع در فضای مجازی شود.
وی اظهار داشت: فضای مجازی فرصت هایی را پیش روی ما قرار داده است که می تواند برای ما تهدید هم باشد، فضای مجازی یک ابزار یک سویه و تحت کنترل ما نیست؛ بنابر این هم تأثیر می پذیرد و هم تأثیر می گذارد و ابزاری نیس تکه اگر ما ایجاد کردیم بتوانیم تمام کننده هم باشیم و آن را مدیریت کنیم.
کنترل متغیرهای اجتماعی دشوار است
سیاحت اسفندیاری خاطرنشان کرد: با توجه به پیچیدگی زندگی ها و اشتغالاتی که والدین پیدا کرده اند، محیط زندگی ها عوض، خانواده ها کوچک و ارتباطات فامیلی مضیق و محدود شده است که در این شرایط کودکان به صورت گلخانه ای در خانه تربیت می شوند و متغیرها تحت کنترل ما نیستند.
وی گفت: حتی در یک خانه افراد از نظر نوع تربیت ناهمگون هستند و این به خاطر آثاری است که از فضای مجازی و از منابع مختلف مجازی می گیرند.
معیارهای زیست در فضای مجازی تبیین شود
معاون پژوهش و تولید محتوای دانشگاه مجازی المصطفی(ص) با بیان این که فضای مجازی به راحتی در اختیار همه ما قرار گرفته است و انباشتی از اطلاعات در آن است، افزود: زیست در این فضا چالش های جدی را برای انسان دارد که اگر شاخصه های زندگی در این فضا را ندانیم غرق خواهیم شد و خسارت خواهیم دید؛ بنابر این در گام اول باید معیارهای زیست در این فضا را به افراد آموزش دهیم و محدودیت معنی ندارد.
وی با بیان این که بحث آموزش در فضای مجازی متفاوت با آموزشی که امروزه ما داریم متفاوت است، بیان داشت: ما متأسفانه آموزش را به معنای انباشت مفاهیم می‌دانیم و نتیجه آن این است که امروز فارغ التحصیلان بیکار داریم؛ هدف از آموزش باید تغییر رفتار باشد و آموزشی که به تغییر رفتار نینجامد فقط انتقال دانش است.
کاربست دانش حلقه مفقوده علم آموزی امروزی
سیاحت اسفندیاری گفت: امروز مهارتِ کاربست دانش ارزشمند است و در فضای مجازی به لطف ابزارهایی که وجوددارد این رامی تواند محقق کند؛ ما چندین مدل آموزش را داریم که یک نوع آموزش یک سویه است مانند رادیو و تلویزیون و سایت ها؛ گاهی هم دو طرفه است که مخاطب هم می تواند ارتباط برقرار کند و امروز در باب ترویج مسیحیت از این روش استفاده می کنند.
وی افزود: گاهی هم ارتباطات شبکه ای است و آموزش در یک شبکه اتفاق می افتد و برخی از مراکز دینی در سطح دنیا مناسک خود را هم در فضای مجازی برگزار می کند و باعث اتحاد و همدلی و قوام آنها شده است.
معاون پژوهش و تولید محتوای دانشگاه مجازی المصطفی(ص) با اشاره به ویژگی های محتوای دینی در بحث آموزش ابراز داشت: محتوای دینی رسالت محور است و کسانی که محتوای دینی را تولید می کنند باید اعتقاد داشته باشند زیرا محتوای دینی با باور مردم سروکار دارد؛ از این رو باید به گونه ای در معرض استفاده مخاطب قرار بگیرد که ایجاد حساسیت نکند.
وی با بیان این که ما باید باور و عقیده و سلیقه مخاطب را در آموزش دینی مورد توجه قرار دهیم، فرصت های آموزش در فضای مجازی و دسترسی آسان را اولین و مهم‌ترین فرصت دانست و گفت: البته این می تواند تهدید هم باشد؛ همان گونه که ما به مخاطب خود دسترسی داریم دشمنان هم دسترسی دارند.
سیاحت اسفندیاری افزود: فرصت دیگری که فضای مجازی ایجاد کرده است امکان انتقال حجم انبوهی از اطلاعات و محتوای دینی با هزینه کم است و همچنین می توانیم محتوا را گزینش شده در اختیار مخاطب قرار دهیم.
وی اظهار داشت: فرصت دیگری که در آموزش در فضای مجاز وجود دارد بحث دسترسی به منابع متنوع است و مخاطب قدرت تشخیص اطلاعات درست از نادرست را دارد.
معاون پژوهش و تولید محتوای دانشگاه مجازی المصطفی(ص) با اشاره به چالش ها در فضای مجازی ابراز داشت: در فضای مجازی متغیرها تحت کنترل نیستند و نمی شود در این فضا نظارت و کنترل داشته باشیم.
وی خاطرنشان کرد: چالش بعدی عدم اولویت بندی میان محتوا است، من معتقدم که ماندگاری محتوا در فضای مجازی نه تنها فرصت نیست بلکه تهدید است و محتواهای ناسالم و نامعتبر در فضای مجازی زیاد هستند و از طرف دیگر در فضای مجازی حجب و حیا به دلیل عدم شناخت افراد از همدیگر کمتر می شود.
سیاحت اسفندیاری با بیان این که ما باید تولید محتوا را به وسیله متخصصان انجام دهیم، گفت: باید شرایط و مقتضیات مخاطب را در تولید محتوا در نظر بگیریم و به ذائقه مخاطب احترام بگذاریم تا بتوانیم تأثیرگذار باشیم.
هنوز متوجه آسیب های فضای مجازی نیستیم
در ادامه در بخش پرسش و پاسخ، حجت الاسلام موسوی مقدم در پاسخ به این سؤال که چرا باید بحث فضای مجازی را مطرح کنیم در حالی که یک بحث حاشیه ای است، گفت: اتفاقا فضای مجازی که یک فضای کنترل نشده فاسد است و فرزندان ما در آن حضور دارند هیچ اعتراضی به این موضوع نمی کنیم.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که در چین اگر کسی هشت ساعت از یک سرور به اینترنت وصل باشد به عنوان معتاد اینترنتی شناخته می شود، گفت: ما هنوز متوجه آسیب های این فضا نیستیم و این فضا دیگر مجازی نیست و عین حقیقت است.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا مباحث و راهکارهای کاربردی برای آموزش در فضای مجازی تدوین نمی کنیم، افزود: در کشور ما که در مباحث اقتصادی و سیاسی بر لزوم عدم وابستگی به خارج رسیده ایم باید در مسائل فرهنگی که نیاز به زیرساخت‌های زیادی هم ندارد به خودکفایی برسیم، باید آموزش های مجازی به صورت منسجم و کاربردی ارائه شود.
سیاحت در پاسخ به این سؤال که چرا ما نمی توانیم یک شبکه مجازی قدرتمند داشته باشیم، گفت: مردم امنیت در فضای مجازی را می خواهند و از این نظر که احساس امنیت بیشتری در شبکه های خارجی می کنند بیشتر به آن سمت می روند.
حجت الاسلام موسوی مقدم در پاسخ به این سؤال که راهکار اصلی برای حفظ سلامت فضای مجازی چیست، گفت: فیلترینگ چیز لازمی است و در تمام کشورها فیلترینگ وجود دارد، در اروپا هم فضای مجازی پاک وجود دارد؛ از همه مهم‌تر این است که مسؤولان باید فضای مجازی را درک کنند و سیاست‌گذاری کنند و باید در نهایت به دنبال جایگزین مناسبی برای فضای مجازی باشیم.
همچنین سیاحت اسفندیاری در پاسخ به این سؤال که مناسک دینی که مستقیما مرتبط به حالات روحی انسان است مانند عزاداری‌ها و روضه‌خوانی از فضای مجازی و تلویزیون چگونه است و آیا می شود به آن اکتفا کرد، گفت: افرادی هستند که شب قدری که از تلویزیون دنبال می کنند بیشتر بهره می برند حتی در این زمینه هم می توان ادعا کرد فضای مجازی ظرفیت تأثیرگذاری معنوی روی افراد را دارد.
وی با بیان این که روحیه افراد مختلف هست و تأثیر بر افراد هم متفاوت است، ابراز داشت: پخش مراسم عزاداری به معنای جایگزین کردن آن با مراسم حقیقی نیست و نقد فضای حضوری نمی کنیم؛ بلکه برای زمانی است که امکان حضور در فضای حقیقی را نداریم مانند مسلمانی که در کشوری زندگی می کند که مراسم ها و آییین های معنوی در آنجا نیست.
در پایان حجت الاسلام موسوی مقدم با بیان این که ما باید میان مخاطب عام و خاص تفاوت قائل شویم، گفت: برخی معتقدندد که ما داریم به سمت عرفی شدن پیش می رویم و تجربه نشان داده که افرادی که به دنبال محتوای دینی هستند بسیار زیاد هستند؛ بنابر این اگر مخاطب، خاص باشد آموزش در فضای مجازی تأثیر بیشتری بر افراد می گذارد./843/ز۵۰۲/س