عقل چراغی برای روشن کردن راه شریعت است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حضرت آیتالله عبدالله جوادی آملی، امروز در درس تفسیر خود در مسجد اعظم، بخشی از آیات سوره مبارکه الرحمن را تفسیر کرد و گفت: علوم انسانی اسلامی معنایش این نیست که اسلام برای مسلمانها آورده است، بلکه این است که بگوییم کل نظام و انسان را خداوند خلق کرد و رابطه بین انسان و خدا را خداوند خلق کرد و او باید بگوید که انسان چگونه باید با خودش رفتار بکند و چگونه با جهان رفتار بکند، چگونه با یکدیگر رفتار بکنند، هم جهان را به او معرفی میکنند و هم خودش را معرفی میکند و بهرهبرداری از نظام را به او معرفی میکند.
وی افزود: این علوم را فقط او باید معین کند، منتها منبع معرفتی یا عقل یا نقل معتبر است و منبع هستیشناسی فقط اوست و لاغیر، این مثال چهل سال است که دستبهدست میگردد، الان کسی که تلویزیون و یخچال اختراع کرده در کنار آن یک بروشوری است که بدانیم از آن چه طور استفاده بکنیم؟ این قرآن هم به منزله آن بروشور است که بدانیم چگونه رفتار بکنیم، علوم انسانی اسلامی از اینجا درمیآید.
مفسر برجسته قرآن کریم با بیان اینکه نقل معتبر کار عقل را میکند، اظهار کرد: در جلد نهم اسفار آمده است که ما شنیدهایم که وجود مبارک عبدالعظیم حسنی عرض عقیده کرد به این معنا نیست که اصول دین تقلیدی است، اینکه عقیده خود را به ایشان عرضه کرد به این معنا نیست که اصول دین نقلی و تقلیدی است، چون ایشان دین خود را بر امام معصوم عرضه کرد و امام معصوم حرفش قطعی و یقینی است، حرف معصوم اگر صدور قطعی و جهت صدور قطعی و دلالت قطعی این حد وسط برهان قرار میگیرد، از این قویتر و غنیتر ولایتمداری فرض ندارد که بگوید حرف معصوم در عقاید حجت است.
وی ادامه داد: یک وقت انسان به ظاهر یک روایت تمسک میکند این هر سه ضلع این مثلث یعنی صدور، جهت صدور و دلالت ظنی است، با مظنه که نمیشود عقیده پیدا کند، اما وقتی در محضر امام زمان خود هست این دیگر ظن و گمان جایی ندارد، وجود مبارک حضرت عبدالعظیم عقیده خود را با نقل درست نکرد، بلکه با عقل درست کرد، مثل ظاهر روایت نیست بلکه محضر امام معصوم حجت است.
حضرت آیتالله جوادی آملی با تأکید بر اینکه شرع مقابل ندارد و لامقابله له، و عقل مثل نقل در خدمت شرع هستند و حرف شرع را میفهمند، خاطرنشان ساخت: عقل حکم نمیکند، به ما عقل داد که یک چراغ است و به ما نقل داد که آن هم یک چراغ است، شرع مقابل ندارد، عقل و نقل مقابل هم هستند، عقل مانند نقل در خدمت شرع است و حرف شرع را میفهمند، نه اینکه عقل حکم بکند، عقل که میگوید «العدل حسن» یعنی من میبینم که این چراغ روشن است، اما اینکه عدل و حسن با هم پیوند خوردهاند کار عقل نیست، قبل از اینکه این عقل به دنیا بیاید «العدل حسن» بوده است و عقل میفهمد که عدل حسن را دارا است، نه اینکه عقل حکم بکند، پس هرگز عقل در مقابل شرع نیست، نباید بگوییم که هم عقل و هم شرع میگوید، عقل، بندۀ محض است، قبل از اینکه او به دنیا بیاید اسراری در عالم است که او خبر ندارد و باید کسی که او را آفرید بگوید.
وی گفت: علوم انسانی اسلامی یعنی این نظام را خدا آفرید و باید معرفی کند، انسان را خدا آفرید و باید معرفی کند و پیوند بین این نظام و انسان را خدا آفرید و باید آن را به ما معرفی کند، خدا از دو راه به ما معرفی کرده یکی از درون با عقل اعم از عقل تجربی و تجریدی و از بیرون با نام قرآن و سنت، این نه مخصوص مسلمانها است و نه ملی و نه محلی و منطقهای بلکه جهانی است، شعیب(ع) یک پیامبر منطقهای و محلی بود اما میگوید شما با هر کس که در عالم معامله میکنید باید انصاف داشته باشید، این جزو علوم انسانی اسلامی است، با کافر هم معامله میکنید باید همینطور باشد، میگوید اگر شما با یک عده بد هستید مبادا با آنان و نزدیکانشان بدرفتاری بکنید.
حضرت آیتالله جوادی آملی با اشاره به اینکه ممکن نیست خداوند بشر را خلق کرده باشد و به او راهنما نداده باشد، افزود: این شدنی نیست، مگر کسی بگوید که انسان یک تافته جدابافته تصادفی است، انسان و زمین خود پیدا شده و چون تصادفیست بروشور ندارد، اما اگر نظم و ناظم هست چهاینکه هست برای انسان بروشور فرستاده و آن قرآن است، این انسان پیچیده است، صدها دانشگاه است که فقط بخش بدن را میخواهند بشناسند اما نتوانستهاند چه برسد به بخش روح، چطور میشود بگوییم که تصادف بوده است، این شمس و قمر که هنوز منجمان نشناختهاند بگوییم تصادف بوده است، اگر خدا ما را خلق کرده ما را که رها نکرده است، بلکه برای ما کتاب و میزان آورده است، «الشمس و القمر بحسبان»./914/202/ح