اصول لازم جهت جلوگیری از سیاست زدگی مبلغان/ مؤلفه های شخصیتی مبلغان جهادی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، آنچه در تبلیغ دینی به عنوان اصل و محور مورد نظر است، جامعیت دین است؛ دین اسلام به عنوان آخرین شریعت الهی و کامل ترین آن ها همواره پاسخگوی نیاز بشر بوده است.

دیانت مقدس اسلام، با تبلیغ آغاز شد و در گسترش و نفوذ نیز، از عنصر دعوت سود برد و به امداد آن، اقصی نقاط جهان را در بر گرفت و کلمه طیبه الهی و شریعت جاودانه محمدی(ص)، از شرق تا غرب گیتی، مؤمن و خاضع یافت و در اطراف و اکناف جهان، در تیره ها و رنگ ها و نژادهای گوناگون، درخت پاک دین مبین، برگ و بر پیدا کرد.

دین اسلام، دین تبلیغ است و هر چند ما در دین مقدس اسلام، برای پیشبرد هدف های الهی و اسلامی، جهاد و شمشیر را داریم اما اصل، بر تبلیغ و تبیین است.

جهاد تبلیغی، مسؤولیت هماره حوزه های دینی است؛ روحانیت، به عنوان پرچمدار دینداری، باید رایت دعوت به دیانت را در داخل و خارج بر دوش داشته باشد و در تبیین، تحکیم و دفاع از باورها و ارزش های اسلامی، به تبلیغ گسترده و اساسی دین دست یازد.

این تکلیف مستمر، در شرایط جاری، مؤکدتر می نماید و دایره نیازها و دغدغه ها و پرسش ها گسترده تر، عطش ها افزونتر و گوش های مشتاق برای شنیدن اسلام ناب، فراوان تر گشته اند؛ این گستره مخاطب، بر مسؤولیت امروز داعیان و مبلغان می افزاید و آنان را در برابر خلق عطشناک و علاقه مند به معارف دین، مسؤول و متعهد می سازد.

با توجه به اهمیت مسأله تبلیغ و منبر، به گفت و گو با حجت الاسلام والمسلمین یحیی کمال «مدیرکل تبلیغ عمومی معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم» درباره تبلیغ جهادی و تبلیغ مبلّغان پرداختیم که متن این گفت و گو را در ذیل می خوانیم:

رسا ـ لطفا در ابتدا به برخی از مؤلفه های شخصیتی مبلغان جهادی اشاره بفرمایید.

خداوند متعال در آیه 125 سوره نحل می فرماید «ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ؛ با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت نما و با آنان به روشی که نیکوتر است استدلال و مجادله کن»؛ تبلیغ یک هنر بزرگ است و مبلغ یک هنرمند بزرگ و هنر تبلیغ، بکار گرفتن شیوه های مؤثر انتقال پیام های تبلیغی است.

تبلیغ دین عهده دار توسعه دین در لایه های مختلف جامعه است و مهندسی و سازماندهی و بسط آن، علاوه بر آموزش عمیق و دقیق، نیازمند ارتقای مهارت ها و توانمندی ها تبلیغی و منش و نوع سلوک، اخلاق فردی و اجتماعی مبلغان در زندگی است.

به همین جهت، مهمترین مؤلفه های شخصیتی مبلغان جهادی عبارتند از:

1- سعه صدر: یکی از مهمترین پیش نیازهای تبلیغ که مکرر در قرآن آمده، شرح صدر و تحمل فوق العاده است. «أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ وَ وَضَعْنَا عَنكَ وِزْرَكَ الَّذِي أَنقَضَ ظَهْرَكَ»، 13 سال تحمل سختی های تبلیغ در مکه از سوی پیامبر(ص) بهترین شاهد در خصوص این مؤلفه است.

2- اخلاق نیکو و نرم خویی: «إِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ»؛ اخلاق پسندیده یعنی احترام گذاشتن به دیگران و نظرات آنان، عصبانی و تندخو نبودن، منش و رفتار بزرگوارانه داشتن و... .

3-رأفت و رحمت: خداوند در قرآن کریم می فرماید «لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ ؛ به یقین، رسولی از خود شما بسویتان آمد که رنج های شما بر او سخت است و اصرار بر هدایت شما دارد و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است»؛ یکی از ویژگی های پیامبر گرامی اسلام(ص) در تبلیغ دین، رأفت و رحمت ایشان نسبت به مردم حتی دشمنانشان بود و مصداق اکمل رحمت للعالمین می باشد و مبلغان جهادی دارای چنین ویژگی در عرصه تبلیغ اند.

4- گذشت: در آیه 159 سوره آل عمران می خوانیم «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّـهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ»؛ از دیگر مؤلفه های مبلغ جهادی، گذشت و اغماض از لغزش ها و گناهان و اشتباهات مخاطبین است که از دستورات خداوند به پیامبر(ص) در عرصه تبلیغ دین بوده و یکی از راز و رمزهای موفقیت تبلیغ مبلغان جهادی، همین مسئله می باشد.

5- ایثارگری و دیگران را بر خود ترجیح دادن: مبلغان جهادی در عرصه تبلیغ جز رضایت حضرت حق، هیچ هدف دیگری ندارند و چون منیت و خواسته های شخصی و نفسانی مطرح نیست، در مشکلات و سختی های راه، پیشگام و پیشقدم و در فرصت ها و آرامش و آسایش دیگران را برخود ترجیح می دهند.

رسا ـ آیا فرهنگ جهادی را در گسترش سریع و آسان آموزه های دینی مؤثر می دانید؟

اگر فرهنگ جهادی را به معنای منتظر دیگران نماندن و درگیر بخشنامه و دستور العمل مسؤولین به منظور خدمت رسانی به مردم و تبلیغ دین نشدن بدانیم، یقیناً عنصر فرهنگ جهادی در گسترش و سرعت بخشی آموزه های دینی مؤثر خواهد بود اما اگر فرهنگ جهادی را صرفاً یک سری گزاره هایی بدانیم که در گفتارمان از آن بهره بگیریم و ابزاری برای تخطئه مسؤولان نهادهای فرهنگی و اجرایی قرار دهیم، هرگز موجب توسعه آموزه های دینی نخواهد شد.

رسا ـ وضعیت امروز تبلیغ جهادی را چگونه ارزیابی می کنید؟

حاکمیتی شدن حمایت از فعالیت های تبلیغی مبلغان سبب کاهش حمایت های مردمی و در نتیجه کاهش فعالیت های تبلیغ جهادی شده و می شود.

موضوع معیشت مبلغان و وضعیت اقتصادی طلاب، مانع گسترش فعالیت جهادی مبلغان و طلاب شده است؛ کمبود نیروی انسانی متخصص در تبلیغ جهادی متناسب با نیازهای مناطق نیز از دیگر چالش های ما در تبلیغ جهادی است.

موقتی بودن تبلیغ و عدم استمرار این شیوه تبلیغی، ضعف برنامه ریزی در به ثمر نشستن فعالیت های تبلیغی جهادی از طریق حمایت های مستمر و عدم نقشه راه جامع تبلیغی، از دیگر مسئله قابل توجه در عرصه تبلیغ جهادی است.

لازم است که برنامه های رسانه ملی به کمک تبلیغ جهادی بیاید، همان کاری که در عرصه مناطق سیل زده صورت گرفت؛ همچنین باید به مباحث تربیتی و دینی در کنار مباحث عمرانی و رفع محرویت توجه شود.

رسا ـ برای دوری از موازی کاری تبلیغی، گروه های جهادی چگونه باید سازماندهی شوند؟

فعالیت های این عرصه باید در میان نهادهای تبلیغی به صورت قرارگاهی شکل بگیرد و انجام شود یعنی هر بخشی کاری که به آن واگذار شده را انجام دهد و در فعالیت دیگر نهادها ورود نکند.

عدم هماهنگی بین سازمان ها و نهادهای در بخش اجرایی تبلیغ، ضعف برنامه ریزی در بکار گیری مبلغان، فقدان سیاست ها و شیوه های هماهنگی بین نهادها و سازمان ها، توزیع نامناسب مبلغین در سطح کشور با توجه به آمایش سرزمین و رصد نیازها و نیازسنجی، عدم وحدت رویه در تبلیغ، ضعف و ناکارمدی سیستم نظارت و ارزیابی فعالیت های تبلیغی از موانع ساماندهی مناسب فعالیت های گروه های جهادی است.

رسا ـ برخی از طلاب شاید فکر کنند ورودشان به مباحث تبلیغی به درس و بحث شان آسیب می رساند، نظر شما در این باره چیست؟

این موضوع متأسفانه با توجه به مدرک زدگی حوزه ها و منوط شدن افزایش شهریه ها به افزایش پایه درسی و مدرک و گرایش غیر کارشناسی به پژوهش سبب شده تا موضوع تبلیغ در میان حوزه و مبلغان کم رنگ شود.

به نظر می رسد که بایستی حوزه های علمیه در این عرصه تغییر رویه بدهند و نگرش خود را متحول کنند و مستمراً رسالت حقیقی طلاب را در ورود به حوزه ها یادآوری کنند که مهمترین آن، تبلیغ دین و هدایت مردم به دین و گسترش دین باوری در میان آحاد جامعه است؛ باید گفته شود که مهمترین رسالت همه انبیاء الهی و نیز رسول اکرم(ص)، تبلیغ دین بوده است و فلسفه اصلی تشکیل حوزه های علمیه نیز آموزش و تربیت علما و طلاب برای انتقال معارف الهی به مردم و هدایت آنان بود که در واقع استمرار رسالت انبیاء الهی است.

توجه به تبلیغ دین و هدایت مردم در قرآن و سخنان اهل بیت(ع)، توجهی جدی و زیربنایی است که آیات نفر و تبلیغ در قرآن گویای این رسالت است.

امام صادق(ع) در جلد پنجم کافی می فرماید: حضرت علی(ع) در مورد توصیه پیامبر(ص) به ایشان در مأموریت به یمن می فرماید: پیامبر(ص) فرمود یا علی، اگر یک نفر به دست تو هدایت شود، ارزش آن بالاتر است از آنچه که خورشید به آن می تابد و غروب می کند.

همچنین امام صادق(ع) فرمودند "خدا رحمت کند کسانی را که امر ما را زنده نگه می دارند و آنان کسانی اند که علوم ما را یاد می گیرند و به مردم می آموزند چرا که وقتی مردم محاسن کلام ما را بدانند، از ما پیروی می کنند.

رسا ـ یک منبر خوب چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟ 

علامه مجلسی(ره) در مورد اولین منبر در تاریخ اسلام می نویسد: «وقتی حضرت رسول(ص) به مدينه هجرت کردند و مسجد نبوی را بنا كردند، در کنار محراب مسجد، درخت خرمایى خشك و كهنه بود و هرگاه حضرت خطبه مى خواندند، بر آن درخت تكيه مى کردند؛ یکی از مسلمانان پسشنهاد کرد: يا رسول اللّه! رخصت ده كه براى تو منبرى بسازم كه در وقت خطبه بر آن قرار گيرى، و چون اجازه یافت براى حضرت منبرى سه پايه ساخت.

پیامبر اکرم(ص) در خصوص قداست و جایگاه منبر می فرماید: «أَ لَا أُحَدِّثُكُمْ عَنْ أَقْوَامٍ لَيْسُوا بِأَنْبِيَاءَ وَ لَا شُهَدَاءَ يَغْبِطُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الْأَنْبِيَاءُ وَ الشُّهَدَاءُ بِمَنَازِلِهِمْ مِنَ اللَّهِ عَلَى مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ؛ آيا به شما خبر دهم از گروه هايى كه از پيامبران و شهيدان نبوده، ولی در روز رستاخيز پيامبران و شهيدان به جايگاه هاى ايشان در پيشگاه الهى كه بر منابری از نور است، غبطه مى خورند؟» گفته شد: اى رسول خدا ايشان كيستند؟ حضرت فرمود: «هُمُ الَّذِينَ يُحَبِّبُونَ عِبَادَ اللَّهِ إِلَى اللَّهِ وَ يُحَبِّبُونَ اللَّهَ إِلَى عِبَادِهِ؛ آنها کسانی هستند که بندگان خدا را نزد خدا محبوب می کنند و خدا را نزد بندگانش محبوب می گردانند»؛ اصحاب گفتند: محبت خدا بر دل بندگان افكندن را فهميديم، ولى ندانستیم بندگان را چگونه محبوب خداوند قرار مى دهند؟ آن حضرت فرمود: «يَأْمُرُونَهُمْ بِمَا يُحِبُّ اللَّهُ وَ يَنْهَونَهُمْ عَمَّا يَكْرَهُ اللَّهُ فَإِذَا أَطَاعُوهُمْ أَحَبَّهُمُ اللَّهُ؛ بندگان را به آنچه خداوند دوست دارد فرمان مى دهند و از آنچه ناخوشایند اوست باز مى دارند و هر گاه از آنان اطاعت كنند خداوند ايشان را دوست مى دارد».

مقام معظم رهبری بارها درباره شاخصه های یک منبر خوب تأکید فرمودند «محتوای یک منبر خوب باید دارای سه بخش اعتقادی، اخلاقی و سیاسی ـ اجتماعی متناسب با نیازهای روز باشد».

محتوای منبر باید دارای محتوایی مستند و علمی و متقن باشد

علاوه بر مطالب یاد شده، منبر خوب باید دارای محتوایی مستند، علمی و متقن بوده و از مطالب بر پایه خواب، داستان ها و روایات ضعیف و نقل قول از افراد، خالی باشد.

مبلغ باید به آنچه در منبر می گوید، با تمام وجود ایمان و باور داشته باشد و به اندازه سخن بگوید. گفتار مبلغ با رفتارش مطابقت داشته باشد،

مخاطب شناس بودن مبلّغ از دیگر شاخصه ها است؛ اینکه بداند با چه کسانی سخن می گوید و مخاطبانش چه کسانی، از چه قشری، چه سنی و سطح سوادی و جنسی هستند و دغدغه و مشکلات جامعه پیرامون آنها چیست؟

گاهی محتوا، شیوه و ابزار مبلّغ خوب است اما پیامی که ارائه می دهد، برای این مخاطب نیست. مؤدبانه و محترمانه و به دور از عصبانیت و فحاشی و ادبیات آمرانه سخن گفتن و استفاده از عبارات دلنشین و قرآن محور بودن منبر، از شاخصه های اصلی یک منبر خوب است.

رسا ـ برخی تأکید دارند که منبر خوب، منبری است که کاری به کار نظام و مسائل انقلاب و کشور نداشته باشد؛ به نظر حضرتعالی، پشت پرده این اندیشه خطرناک چه چیزهایی می تواند نهفته باشد؟

یکی از افتخارات مهم حوزه های شیعه، مستقل بودن آن از دولت ها بوده و هست، البته این استقلال بدین جهت است که در مواقع لازم تذکرات و هشدارها و نقدهای خود را نسبت به سیاست ها و عملکرد نادرست دولت ها بیان کند و از قلمرو دین و مردم در مقابل فساد و ظلم حمایت نماید.

البته با شکل گیری نظام جمهوری اسلامی بر پایه ولایت فقیه، حوزه ها همچنان باید در کنار رسالت همیشگی، هشدار، انتقاد و مبارزه با ظلم و فساد با ورود به موقع به مسائل سیاسی، نه از نوع باندی و جناحی، بلکه اصول کلی نظام مانند مبارزه با استکبار جهانی و صهیونیسم، حمایت از نظام جمهوری اسلامی و ولایت فقیه حضور جدی در عرصه سیاسی داشته باشد.

اصل لازم برای مبلغان جهت جلوگیری از سیاست زدگی

مبلغان با پرهیز از ورود به مباحث سیاسی جزئی منطقه ای و سیاست زدگی در پرداخت به سه اصل و موضوع به هیچ وجه کوتاه نیایند و غفلت نکنند؛ اول حمایت و تبیین اصل ولایت فقیه و پاسخ به ایرادات و شبهات مطرح شده و موجود در اذهان مخاطبان و دوم، حمایت و تبیین اصل استکبار ستیزی و مقابله با ظلم و فساد و سوم، حمایت از اصل نظام جمهوری اسلامی که یادگار امام راحل و ثمره خون شهیدان انقلاب است.

تفکر ذکر شده در سؤال ممکن است سه منشأ داشته باشد: اول اینکه، فردی اساساً علاقه به مباحث سیاسی و اجتماعی ندارد و صرفاً مباحث عقیدتی و دینی را در دستور کار خود قرار می دهد.

دوم اینکه، با توجه به اشکالات و نقدهایی که در عرصه اجرایی به مسئولین و برخی از نهادهای نظام وجود دارد و به جهت همراهی با انتقادات مردمی وارد مباحث انقلاب و نظام نمی شوند و سوم اینکه برخی متناسب با گرایش های مردم و جلب حمایت های بیشتر مردمی، بعضاً چنین سیاستی را اتخاذ می کنند که باید گفت، در هر صورت این سیاست، سیاست صوابی نیست.

روحانیت و مبلغان باید رسالت اساسی خود را در عرصه اجتماع که نقد عالمانه، هشدار و تذکر دلسوزانه همراه با ادبیات محترمانه به مسؤولین است، ایفا کنند و از اصل نظام هم حمایت جدی خود را داشته باشند.

آسیب های مرتبط با شخص مبلغ در تبلیغ

در عرصه تأثیرگذاری تبلیغ مبلغان آسیب های وجود دارد که موجب می شود اثر خود را از دست بدهد و یا به صورت چشمگیری کاهش پیدا کند، لذا مسؤولین امر چنانچه به اثر بخشی تبلیغ در جامعه معتقدند و توجه دارند، باید تلاش کنند این آسیب ها را کاهش داده و راه حلی برای آن پیدا کنند.

آسیب های مرتبط با شخص مبلغ عبارت از وجود دغدغه های معیشتی مبلغان، غفلت از اخلاق و رفتار تبلیغی مناسب در اشاعه و تعمیق باور های دینی مردم، کاهش ارتباط روحانیت و مردم، نداشتن جای ثابت برای تبلیغ مبلغان، عدم بررسی اثرات تبلیغ، تند خویی و زودرنجی مبلغان، فقدان جذابیت در منبر و سخنرانی ها، فقدن آشنایی مبلغان با شیوه ها و متدهای جدید و نوین تبلیغ، فقدان بهره گیری کافی از قرآن در تبلیغ و قرآن محور نبودن تبلیغ، فقدان توجه کافی با اقشار و عناصر تأثیرگذار و گروه های مرجع در محیط تبلیغ و عدم بهره گیری از آنان از سوی مبلغان، مشکلات رفتاری و اخلاقی اعضای خانواده مبلغان، سیاست زدگی و جناح گرایی برخی از مبلغان در محیط تبلیغ و ارتباط و رفاقت با برخی از سرمایه داران و عناصر غیر خوشنام است.

رسا ـ در برخی از مجالس عزاداری گردانندگان مراسم بیشتر به جنبه های هیجانی و به تعبیری به شور توجه می کنند؛ آفات و پیامدهای غلبه شور به شعور در مجالس عزاداری چه می تواند باشد؟

همواره در مصائب اهل بیت(ع) دو عنصر اساسی عقلانی و احساسی حضور دارد؛ در موضوع عزاداری ها باید به هر دو عنصر به درستی توجه شود و چنانچه به هر یک به صورت افراطی بدون توجه به دیگر عنصر پرداخته شود، یقیناً آسیب زا خواهد بود و پیام اهل بیت(ع) به درستی منتقل نمی شود و دچار تحریف و خرافه خواهد شد.

متأسفانه نشانه هایی وجود دارد که در تلاش اند تا عنصر معرفتی عزاداری را به محاق برده و با وارد کردن مسائل انحرافی، خرافات و بعضاً بدعت هایی به نام خلاقیت در برگزاری عزاداری، عنصر احساسی و شور را به حداکثر برسانند یعنی ممکن است که عزاداری و سینه زنی را از نیمه شب تا صبح ادامه دهند و با این طرز تفکر که "عشق حسین کافی است و امام این جور مسائل را خودش حل می کند و شفاعت خواهد کرد"، نماز صبح به فراموشی سپرده می شود؛ این نمونه ای از شور و احساس انحرافی است.

رسا ـ علما و روحانیت چه نقشی در تقویت جنبه های معرفتی و ارتقاء بینش عزاداران می توانند داشته باشند؟

مسائلی که باید مورد توجه علما قرار بگیرد، این است که ما در چه عصرى زندگى می كنيم؟ آيا درباره بحران دين و اخلاق در جامعه جهانى انديشيده‏ ايم؟ عصر كنونى را عصر ارتباطات، تسخير فضا، كامپيوتر، اينترنت و عصر دهكده جهانى دانسته‏ اند، انبوه عظيمى از اطلاعات با سرعت فزاينده و كم‏تر از دقيقه از رهگذر ماهواره، رسانه‏ هاى گروهى، شبكه اينترنت از غرب به شرق عالم و بالعكس جا به جا مى ‏شود و جديدترين دستاوردهاى علمى و فكرى مراكز پژوهشى و تحقيقاتى و نيز تراوش انديشه متفكران با استفاده از همين ابزارها با سرعت در دسترس ديگران قرار می ‏گيرد؛ اما به رغم اين پيشرفت ‏هاى ظاهرى، بشر دچار بحران دين و اخلاق است.

فلسفه‏ هاى فكرى و نحله‏ هاى نوين اخلاقى هر روز مثل قارچ سر بر می آورند؛ بحران اخلاقى كه روزى تنها محدود به دنياى غرب و عمدتاً اروپاييان بود، امروزه از اين مرزها پا را فراتر گذاشته و بسيارى از كشورها در شرق گيتى را دامنگير خود ساخته است.

بسيارى از ارزش ‏هاى اخلاقى در جهان به باد تمسخر گرفته می ‏شود، به گونه‏ اى كه حتى پيامبران آسمانى(ع) از اين ولنگارى در امان نمانده و در كتاب‏ ها يا پرده‏ هاى سينما در قالب انسان‏ هاى - العياذ باللَّه - شهوت ران، عيّاش، دنيا پرست، و... به بازى گرفته می شوند.

همجنس بازى و ازدواج مردان با يكديگر كه گاه در كليسا انجام می گیرد، بى ترديد بارزترين مصداق انحطاط اخلاقى و معنوى بشريّت است.

قریب به 4 دهه از انقلاب پرشكوه اسلامى می گیرد و تحولات نوينى است كه پس از گذر از دوران پر تلاطم نزدیک به 4 دهه در عرصه‏ هاى گوناگون در ميان سطوح مختلف اجتماع رخ نموده است.

سطح و ميزان آگاهى عموم مردم با اسلام افزایش پیدا کرده و قابل مقایسه با قبل از انقلاب نیست و شبهات نوين در سه محور پيش گفته(عقيده، اخلاق و عمل) در ميان اقشار مختلف به ‏ويژه فرهنگيان و دانشجويان نمایان شده است.

كوشش همه جانبه دشمنان انقلاب پس از شكست خوردن در قالب ‏هاى نظامى، سياسى و... ، در عرصه تهاجم فرهنگى شكل گرفته است؛ تضعيف باورهاى دينى مردم و نابود كردن مبانى ارزشى و اخلاقى، دو بستر عمده تهاجم فرهنگى دشمن است. در این کارزار و نبرد نفسگیر، علما نقش بسیار سنگین و حساسی در ارتقاء اعتقادات دینی مردم و به ویژه عزاداران و متدینین دارند و باید مسئولین نهادهای تبلیغی با فراهم آوردن زمینه حضور علمای دانشمند در مراسمات عزاداری، در تقویت باورهای دینی و زدودن انحراف و خرافات در میان عزاداران بکوشند./822/ج

تهیه و تنظیم: مهدی فلاحی