به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، اقتصاد همواره از دغدغه های بشر از آغاز تاکنون بوده است. تقویت اقتصاد برای ملت‌ها و حکومت‌ها از این جهت شاید بیشترین اهمیت را داشته باشد که اقتصاد توانمند می تواند استقلال یک کشور و ملت را تأمین کند و آن را از سلطه دشمنانش در امان نگه دارد.

رهبر فرزانه انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای با ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی که با کمک مجمع تشخیص مصلحت نظام تدوین شده است تغییر رویه اقتصادی کشور را کلید زدند تا از این طریق گام مهمی در جهت پیشبرد اهداف انقلاب برداشته شود.

اقتصاد مقاومتی برای تحقق به عنوان نسخه ای شفا بخش برای اقتصاد بیمار ما نیازمند همکاری همه قوا، ارگان‌ها و ارکان نظام،همه گروه‌ها و حتی همه اقشار و صنوف می باشد؛ از جمله این گروه‌ها و اقشار می توان به قشر روحانیت اشاره کرد که می تواند در تحقق اقتصاد مقاومتی و به عبارت بهتر در همه عرصه های اقتصادی کشور نقش بی بدیلی داشته باشد.

از این رو برآنیم تا در این مجال کوتاه به بررسی نقش روحانیت در تحقق اقتصاد مقاومتی بپردازیم.

نقش روحانیت در تحقق اقتصاد مقاومتی

روحانیت در جنبه های مختلفی می تواند به تحقق اقتصاد مقاومتی کمک کند که به برخی از آن ها اشاره می شود:

1. تحقیق و پژوهش اولین وظیفه روحانیت (تفقه در دین )

قرآن در موارد متعددی تشويق به فراگيری علم کرده است؛ مانند آيه 9 سوره زمر«قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ ۗ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ؛ بگو اي رسول آنان كه اهل علم و دانش اند با مردم جاهل نادان يكسانند؟ خردمندان متذكر مطلبند».

از آنچه گذشت دانسته مي شود، از نظر قرآن كريم انسان در جميع شؤون و ارتباطات خود، موظف است بر اساس تحقيق و پژوهش راه را طي كند. در احاديث نيز به اين مسأله مهم در موارد متعددي اشاره گرديده است مانند: «اطلبوا العلم و لو بالصين فان طلب العلم فريضة علي كل مسلم؛ دانش و تحقيق را فرا گيريد اگرچه در كشور چين باشد؛ زيرا فراگيري علم بر هر فرد مسلماني واجب است».

امام امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام نیز می‌فرمایند«لا ینفع اجتهاد بغیر تحقیقٍ؛ هر تلاشی که در آن تحقیق و حقیقت جویی نیست، بهره ای ندارد.» همچنین در جای دیگر از آن حضرت روایت شده است «لا سنّة أفضل من التّحقیق؛‌ هیچ راهی برتر از تحقیق و حقیقت جویی نیست.» «لا عمل کالتّحقیق؛‌ هیچ کاری چون تحقیق و حقیقت جویی نیست.» نیز یکی دیگر از تصیه مهم آن حضرت است.

حضرت امام خمینی (ره) فرموند حوزه ‏ها و روحانيت بايد نبض تفكر و نياز آينده جامعه را هميشه در دست خود داشته باشند و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهياى عكس العمل مناسب باشند.

رهبر معظم انقلاب نیز می فرماید پژوهش و تحقیق در نظام های آموزشی دنیا رکن اساسی و مایه بقای آن است و شاخص رشد و یا عقب ماندگی هر مجموعه آموزشی و تحقیقی، به چگونگی و جایگاه پژوهش آن بر می گردد، از این رو برای تحول و پیشرفت در حوزه، باید به نظام پژوهشی آن عنایت ویژه بشود.

2. نظریه پردازی اقتصادی دومین گام روحانیت

ما مسلمانان طبق آنچه از معصومین علیهم السلام و قرآن کریم به ما رسیده است مکتب حیات بخش اسلام را آیینی کامل برای تمام بشریت می دانیم و معتقدیم اسلام برای هر درد مادی و معنوی جامعه بشری نسخه ای شفا بخش دارد؛‌از این رو مسائل اقتصادی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

شاید اولین سخنی به ذهن مخاطبان برسد این باشد که اگر اسلام نسخه ای برای اقتصاد بیمار ما داشت تا به حال مشکلات اقتصادمان درمان شده بود؛ در پاسخ باید گفت آنچه دولتمردان ما تاکنون از ابتدای انقلاب در حوزه اقتصاد انجام داده اند نسبتی با اقتصاد اسلامی نداشته است بلکه برگرفته از نظام سرمایه داری غرب می باشد.

3. فرهنگ سازی

ناكامى كشورها در دستيابى به توسعه اقتصادى، علل و عوامل متعددى دارد، ولـى يكـى از عوامل تأثيرگذار در اين امر، عامل فرهنگى است. فرهنگ يك جامعـه، يعنـى مجموعـه اعتقـادات، باورها، ارزش‌ها و نگرش‌هاى رايج در آن، هم می تواند باعث رشـد، ترقـى و پيشـرفت آن جامعه باشد و هم می تواند موجب ركود، فقر و عقب ماندگی آن باشد.

عناوينى ماننـد«اقتصاد مقاومتی، همت مضاعف و كار مضاعف، اصلاح الگوى مصرف و جهاد اقتصادى» که از سوى رهبر معظم انقلاب اسلامى مورد تأكيد قرار گرفته اند، همگى در همين زمينه جهـت گيـرى شده اند. هدف اصلى اين نامگذارى ها عبارت است از تغيير و اصلاح الگوى رفتارهاى اجتمـاعى و اقتصادى و بهره برى صحيح و معقول از تمامى ظرفيت ها و امكانات براى دستيـابى بـه توسـعه اقتصادى و بهبودى وضعيت اجتماعى. اگر اين الگوهاى رفتارى در جامعه نهادينه شده و تبدیل به فرهنگ عمومى شود، بدون ترديد، نتايج درخشانى به بـار خواهـد آورد.

پرداختن به موضوع اقتصاد مقاومتي در دهه چهارم انقلاب اسلامي و تحـولات نظـام بـين الملل يكي از بايسته های جمهوری اسلامي است كه مي تواند زمينه های امنيت، رفاه، اقتدار ملي و بين المللي و كاهش آسيب پذيری از تحولات و وقايع بين المللي را فراهم آورد.

به هر روی، زمينه های ضرورت بحث از اقتصاد مقاومتي را مي توان در مؤلفه های زير خلاصه كرد؛ وجـود تحـريم های بين المللي يك جانبه و چندجانبه؛ لزوم اجرايي شـدن الگـوی پيشـرفت در بسـتر توجـه بـه توليدات ملي و خوداتكايي اقتصادی؛ بحران های اقتصادی موجود در جهان و تحت تأثير قرار دادن اقتصاد كشورهای مختلف و از جمله ايران؛ ضرورت توجه به ظرفيت های ملي در رشد اقتصادی و بومي سازی اقتصاد كشور؛ رسيدن به استقلال اقتصادی و خودكفايي در نيازهـای اساسـي جامعـه؛ رواج سبك زنداي مصرف ارا و لزوم توجه به آموزه های مصرف اسلامي؛ لزوم استحكام ساخت دروني اقتصاد ملي؛ و كاهش وابستگي ها و بسترسازی برای استقلال اقتصادی و ملي.

فرهنگ راهکارهای شایع موجه در یک جامعه است برای رفع هرگونه نیاز واقعی یا غیر واقعی. فرهنگ همواره نرم‌افزار است و تمدن شامل آن و سخت افزارهاست. به عبارت ساده‌تر فرهنگ آن چیزی است که مردم با آن زندگی می‌کنند. فرهنگ از آنِ مردم است؛ ادوارد تایلور (۱۹۱۷–۱۸۳۲) فرهنگ را، مجموعه پیچیده‌ای از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هرچه که فرد به عنوان عضوی از جامعه از جامعه خویش فرامی‌گیرد تعریف می‌کند.

هر منطقه از هر کشوری می‌تواند فرهنگ متفاوتی با دیگر مناطق آن کشور داشته باشد. فرهنگ به وسیله آموزش، به نسل بعدی منتقل می‌شود؛ در حالی که ژنتیک به وسیله وراثت منتقل می‌شود. مثلاً گفت‌وگو به زبان فارسی یک راهکار است بر رفع نیاز رو در رو سخن گفتن و زبان چینی راهکاری دیگر برای مردمانی دیگر برای رفع همین نیاز است.

بخش ها و نهاد هایی متعددی در بخش فرهنگ و فرهنگ سازی دخیل می باشند از جمله این ها حوزه علمیه و نهاد روحانیت است که در صورت فعال شدن توانایی این قشر می تواند تأثیر شگرفی در فرهنگ و تمدن جامعه اسلامی داشته باشد.

فرهنگ سازی در حوزه اقتصاد مقاومتی

ضعف هایی که جامعه ما در خصوص سبک زندگی اقتصادی ما وجود دارد هزینه های بسیاری بر جامعه خانواده ها و اقتصاد کشور تحمیل نموده است که لازم است از همه نیروهای موجود برای برطرف کردن آنها کمک گرفت از جمله آنها نهاد روحانیت است.

در زندگی فردی و اجتماعی و اقتصادی جامعه ما سبک های غلطی وجود دارد که نیازمند اصلاح می باشند و تا در اصلاح این موارد قدم برنداریم تحقق اقتصاد مقاومتی و رفع مشکلات اقتصادی جامعه بعید به نظر می رسد.

فرهنگ‌های  غلطی که می‌تواند اقتصاد مقاومتی را زمین بزند

الف ـ خودنمایی

شخصي كه در دوران زندگی همواره در نيل به خواسته ‏ها و آرزوهاي خويش ناكام مانده و با تنگدستي و محروميت دست به گريبان بوده است، اين سرخوردگي هاي انباشته شده، به تدريج تبديل به عقده‏ هاي رواني شده و در شخصيت او ايجاد اختلال مي‏ نمايد. در اين صورت، فردِ دچارِ اختلال، براي سرپوش گذاردن بر ناكامي ها و عقده‏ هاي متراكم خود، دست به عملي مي ‏زند تا او را در اجتماع مطرح كرده و شخصيت دهد.

به عنوان مثال براي باز يافتن شخصيت سركوب شده خويش به اسراف و ريخت و پاش هاي غير معقول متوسّل مي‏ شود و فكر مي‏ كند كه با اين رويه در اجتماع به عنوان انساني دست‏ و دل ‏باز و بي‏ اعتنا به ثروت مطرح مي‏گردد.

 ب ـ تربيت خانوادگي

خانواده يكي از اركان تربيت و محل شكل‏ گيري شخصيت رفتاري انسان است. شيوه ‏هاي رفتاري فرزندان، انعكاسي از نوع تربيت خانوادگي آنهاست، از اين رو بسياري از دختران و پسران رفتارهاي فردي و اجتماعي، اقتصادي و اخلاقي را از والدين خود مي‏ آموزند و در موقع لزوم آن را به كار می‌‏گيرند.

يک مادر خوب و فهميده كه در خانه الگوي صحيحي براي مصرف داشته باشد و از مصارف غير ضروري و مسرفانه پرهيز كند، قهرا دختري خواهد داشت كه در زندگي فردي و اجتماعي آينده خود، دچار ضعف شخصيت و تقليد از ديگران نخواهد شد.

اما در نقطه مقابل، مادري كه بدون داشتن الگوي صحيح مصرف، به زياده‏ روي و ولخرجي خو گرفته است، اين روش او در ساختار روحي فرزندش اثر گذاشته و قهرا او در زندگي آينده ‏اش آن را به كار خواهد گرفت.

ج ـ فساد اخلاقی

ترك اسراف، يك نوع پايبندي و تعهد به مقررات ديني است كه در اثر تربيت و تهذيب به دست مي‏ آيد.

در بعضي مردم، زمينه اسراف را بايد در شخصيت اخلاقي و روحي آنها جست‌وجو كرد؛ زيرا شخصي كه خود را به تجاوز و قانون شكني عادت داده و به گناه خو گرفته است، نمي‏ تواند در امور مالي‏اش فردي معتدل باشد و همواره به دنبال تأمين خواسته‏ هاي افسار گسيخته خود مي‏ باشد. او از اين طريق سرمايه ‏اش را به هدر مي‏ دهد.

د ـ تقليد

تقليد از ابزار مهم تربيت بشر است. انسان هميشه مي‏ خواهد زندگي‏ اش را با كساني كه در نظر او داراي شرافت و موفّقيت‏ اند، هماهنگ سازد. اين احساس اگر همراه با هدايت عقل و انتخاب الگوهاي مناسب و صحيح باشد، بسيار ارزنده است. و چنانچه با جهل و هواهاي نفساني همراه باشد، موجب گمراهي و سقوط ارزش هاي ديني و انساني مي‏ شود.

بسياري از مردم در توجيه و درست جلوه دادن خلافكاري هاي خود ـ از جمله اسراف عمل ديگران را پيش كشيده و مي‏ گويند ديگران هم، چنين مي‏ كنند، غافل از اينكه عمل ديگران نمي‏ تواند مجوزي براي فساد و ولخرجي آنها باشد.

لباس پوشيدن‌ها، غذا پختن‌ها، طلا و جواهرات، دكورها و ديگر مصارفي كه بر اساس «چشم و هم‌چشمي» آميخته با اسراف هستند، كم نيستند و همين روحيه چشم و هم‌چشمي عاملي براي اختلافات خانوادگي و نگراني هاي روحي ـ رواني مي‏ شود و خانواده‏اي را در كام بلاي اسراف و تن به ذلت دادن مي‏ كشد و آرامش روحي زن و شوهر را سلب مي ‏كند.

امام باقر عليه‏ السلام مي‏ فرمايد: «ايّاك ان تُطمِعَ بصرك الي من هو فوقك؛‌ تو را از اينكه چشم طمع خود را به زندگي فرد بالاتر از خويش بدوزي، بر حذر مي ‏دارم».

4. مطالبه گری

امام خمینی(ره) می فرمایند:« هیچ کس نباید خود را مطلق و مبرّای از انتقاد ببیند البته انتقاد غیر از برخورد خطی و جریانی است.»[صحیفه نور، ج۲۱/ص ۴۸] همچنین ایشان می فرمایند:« در جمهوری اسلامی همه باید با انتقادها و طرح اشکال ها راه را برای سعادت جامعه باز کنند. » [صحیفه نور، ج ۱۴/ ص ۲۴۸]

« از نظر من هیچ کس مصونیت آهنین ندارد همه در مقابل قانون و مسؤولیت های خودشان پاسخگو هستند و باید جواب دهند. همیشه این ملت نیاز دارد به اینکه مسؤولان او پاسخگوی مسؤولیت های بزرگ خودشان در مقابل ملت باشند و روح پرسش و مطالبه گری در مردم وجود داشته باشد.»  رهبر معظم انقلاب

لزوم نقد مسؤولان

رهبر معظم انقلاب: «جوان باید مطالبه کند، باید احساس کند که این مطالبه سودمند است، ثمربخش است؛ و تشویق بشود بر این مطالبه و باید احساس کند که او فقط مسؤولیتش طرح سؤال و پرتاب کردن یک شعار نیست، که بگوید خوب، ما کار خودمان را کردیم؛ نه، پیگیری کردن، مطالعه کردن، درباره‌ مسأله اندیشیدن، آن را پخته کردن، راهِ کارِ اجرائی را برای آن جست‌وجو کردن، برای طرحش با مراکز دست‌ اندر کار و مجری تلاش کردن و فعالیت کردن و بالاخره خود وارد میدان کار شدن، اینها جزء وظایف و تکالیف جوان ماست که این را هم بایستی جوان ما درک کند؛ در کنار آن مطالبه و طلبکاری و مدعا داشتن که عرض کردیم».۱۳۸۶/۰۷/۱۷

مطالبه گری و امر به معروف و نهی از منکر:

حضرت على(ع) می فرمایند: «تمام كارهاى نيك و (حتى) جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر، همچون آب دهان در برابر درياى پهناورى است» «وَ ما اَعْمالُ الْبِرٌّ كُلُّها وَ الْجهادُ فى سَبيلِ اللَّهِ عِنْدَ الْاَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْىِ عَنِ الْمُنْكَرِ اِلاَّ كَنْفثة فِى بَحْرٍ لُجّى»

و در ادامه می فرمایند: وَ إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لَا يُقَرِّبَانِ مِنْ أَجَلٍ وَ لَا يَنْقُصَانِ مِنْ رِزْقٍ وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ كُلِّهِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ

حضرت بعد از ذكر انواع نهي از منكر مي‌فرمايد: اعمال برّ و جهاد در راه خدا در نزد امر به معروف و نهي از منكر مثل قطره آبي نسبت به يك درياي عميق است و اين وظيفه نه روزي آدم را كم مي‌كند و نه جان آدم را. اين كدام امر به معروف و نهي از منكري است كه اگر انجام گرفت ممكن است انسان بترسد كه جانش گرفته شود يا رزق و روزي‌اش كم شود؟

مشخص است كه حكومت مي‌تواند اين كار را بكند و يا قدرتمندان و صاحبان قدرت و لذا حضرت امر به معروف و نهي از منكر را نسبت به اعمال نيك ديگر مثل دريا و قطره مي‌داند. شاهد اين برداشت فراز آخر حكمت است كه مي‌فرمايد: « كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ » كه مي‌رساند منظور امر به معروف و نهي از منكر نسبت به صاحبان قدرت و حاكمان مي‌باشد.

برمبنای این سخن گهر بار مولی الموحدین امیر المومنین(ع) مسؤولان کشور باید نسبت به اموری که به آنها محول شده پاسخگو باشند از یک سو و از سوی دیگر اقشار مختلف از باب امر به معروف و نهی از منکر باید نسبت به اعمال مدیران مطالبه گر و حساس باشند اگر مسؤولی از مسیر منحرف شد امر به معروف ونهی از منکر حتما راهگشاست.

در حوزه اقتصاد مقاومتی هم این مسأله جاری است وقتی برنامه ای به نام اقتصاد مقاومتی با ساعت ها کار کارشناسی در کشور تدوین شده و برای اجرا به دستگاه های کشور ابلاغ می شود حال پس از گذشت زمانی از اجرای آن باید از سویی دستگاه های مربوطه گزارش کار ارائه دهند و هم از سوی دیگر اقشار و تشکل های مختلف مطالبه گری کنند تا میزان موفقیت طرح مشخص شود مردم و مسؤولان نقاط قوت و ضعف طرح را بدانند.

بدانند اگر ضعفی هست از برنامه است یا از مجری؛ از جمله اقشاری که باید در این خصوص از مجریان مطالبه کنند روحانیت است زیرا این روحانیت است که داعیه دار دین است و امر به معروف و نهی از منکر از فروعات دین مبین اسلام است.

همان‌گونه که گفته شد برنامه اقتصاد مقاومتی ابلاغ شده است تا کشور را به سمت استقلال سوق دهد و وضعیت معیشت مردم بهبود یابد؛ سیاست های اقتصاد مقاومتی ابلاغ شد تا باری از دوش پا برهنگانی که پایه و اساس این انقلاب هستند برداشته شود پس روحانیت به عنوان داعیه دار دین موظف است امر به معروف کند یعنی امر به اجرای صحیح اقتصاد مقاومتی نهی از منکر کند یعنی نهی از به بی راهه بردن این برنامه که مبنای دینی هم دارد.

آسیب شناسی

امام صادق علیه السلام می فرمایند:«کونوا دعاة الناس بغیر ألسنتکم مردم را با غیر زبان هایتان دعوت کنید».

آسیبی که ممکن است کار روحانیت در بحث اقتصاد مقاومتی با خود به همراه داشته باشد این است روحانی خود بر خلاف این کلام گهر بار امام صادق علیه السلام عمل کند روحانی در خطابه ها از لزوم استفاده از کالای ایرانی سخن بگوید اما خود در خرید وسایل منزلش در خرید لباسش در خرید اتومبیلش کالای خارجی را ترجیح دهد؛ از لزوم ترک اسراف سخن بگوید اما در عمل خودش مسرف باشد؛ از ساده زیستی بگوید اما خودش اهل تجمل باشد.

این عمل روحانیت است که مردم را تشویق به کار درست می کند والا سخن گفتن بدون عمل موجب هدایت نخواهد شد./ی704/ف

رفیعی