تاریخچه هدایتگران فرهنگ
۲۲ بهمن ماه ۵۷ تنها نقطه پایان برای رژیم ستم شاهی نبود، بلکه سرآغازی بود برای تحولات عمیق در همه عرصههای اجتماع ایران اسلامی. بی تردید عرصه فرهنگ از مهمترین آنها به شمار میرفت. از این رو پیشوای حکیم انقلاب امام خمینی (قدس سره) همواره بر موضوع فرهنگ بعنوان مهمترین عرصه انقلاب تاکید داشت، تاجایی که در ۲۳ خرداد ۵۹ دستور تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی را صادر کردند. اما بازهم به همین اکتفا نکرده و با صدور پیامی در ۱۹ آذر ۶۳ و با تاکید بر فراگیر شدن انقلاب فرهنگی در همه شئون کشور «شورای عالی انقلاب فرهنگی» با دستور ایشان تشکیل شد.
سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در راستای اعتلای فرهنگ و به مناسبت سالروز تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی در پرونده ای ویژه با نام «هدایتگران فرهنگ» به تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی پرداخته است.
در این پرونده سعی شده به بررسی ابعاد تغییر ساختار فرهنگی، اهمیت فرهنگ و رسانه و تبیین خواست رهبر معظم انقلاب از این شورا پرداخته شود.
انقلاب فرهنگی
یکی از مهمترین اقدامات فرهنگی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در حوزه آموزش صورت گرفت. اولین اقدام موثر در این زمینه پیام نوروزی امام در فروردین ۵۹ بود که در آن بر ضرورت ایجاد «انقلاب اساسی در دانشگاههای سراسر کشور»، «تصفیه اساتید مرتبط با شرق و غرب» و «تبدیل دانشگاه به محیطی سالم برای تدوین علوم عالی اسلامی» در جهت استقلال فرهنگی تاکید کردند.
ایشان در بند ۱۱ این پیام فرمودند:
«باید انقلابی اساسی در تمام دانشگاههای سراسر ایران بوجود آید تا اساتیدی که در ارتباط با شرق و یا غربند تصفیه گردند و دانشگاه محیط سالمی شود برای تدریس علوم عالی اسلامی. باید از بدآموزیهای رژیم سابق در دانشگاههای سراسر ایران شدیداً جلوگیری کرد، زیرا تمام بدبختی جامعه ایران در طول سلطنت این پدر و پسر از این بدآموزیها به وجود آمده است. اگر ما ترتیبی اصولی در دانشگاهها داشتیم، هرگز طبقه روشنفکر دانشگاهیای نداشتیم که در بحرانیترین اوضاع ایران در نزاع و چند دستگی با خودشان باشند و از مردم بریده باشند و از آنچه که بر مردم میگذرد چنان آسان گذرند که گویی در ایران نیستند.
تمام عقبماندگیهای ما به خاطر عدم شناخت صحیح اکثر روشنفکران دانشگاهی از جامعه اسلامی ایران بود، و متاسفانه هم اکنون هم هست. اکثر ضربات مهلکی که به این اجتماع خورده است از دست اکثر همین روشنفکران دانشگاه رفتهای، که همیشه خود را بزرگ میدیدند و میبینند و تنها حرفهایی میزدند و میزنند که دوست به اصطلاح روشنفکر دیگرش بفهمد، و اگر مردم هیچ نفهمند، نفهمند. زیرا دیگر چیزی که مطرح نیست مردمند، و تمام چیزی که مطرح است خود اوست، برای اینکه بدآموزیهای دانشگاهی زمان شاه، روشنفکر دانشگاهی را طوری بار میآورد که اصولًا ارزشی برای خلق مستضعف قائل نبود و متاسفانه هم اکنون هم نیست.
روشنفکران متعهد و مسئول، بیایید تفرقه و تشتت را کنار گذارید و به مردم فکر کنید و برای نجات این قهرمانان شهید داده، خود را از شرّ «ایسم» و «ایست» شرق و غرب نجات دهید. روی پای خود بایستید و از تکیه به اجانب بپرهیزید. طلاب علوم دینی و دانشجویان دانشگاهها باید دقیقاً روی مبانی اسلامی مطالعه کنند و شعارهای گروههای منحرف را کنار گذارند و اسلام عزیز راستین را جایگزین تمام کجاندیشیها نمایند.
این دو دسته باید بدانند اسلام خود مکتبی است غنی که هرگز احتیاجی به ضمیمه کردن بعضی از مکاتب به آن نیست؛ و همه باید بدانید که التقاطی فکر کردن خیانتی بزرگ به اسلام و مسلمین است که نتیجه و ثمره تلخ این نوع تفکر در سالهای آینده روشن میگردد. با کمال تاسف گاهی دیده میشود که به علت عدم درک صحیح و دقیق مسائل اسلامی، بعضی از این مسائل را با مسائل مارکسیستی مخلوط کردهاند و معجونی بوجود آوردهاند که به هیچ وجه با قوانین مترقی اسلام سازگار نیست. دانشجویان عزیز! راه اشتباه روشنفکران دانشگاهی غیر متعهد را نروید و از مردم خود را جدا نسازید.» (جلد ۱۲ صحیفه امام خمینی (ره)، از صفحه ۲۰۲ تا صفحه ۲۱۰)
ستاد انقلاب فرهنگی
متعاقب پیام نوروزی حضرت امام، ایشان در ۲۳ خرداد ۵۹ دستور تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی را صادر کردند. در قسمتی از فرمان مورخ ۲۳/۳/۱۳۵۹ ایشان آمده است:
«مدتی است ضرورت انقلاب فرهنگی که امری اسلامی است و خواست ملت مسلمان میباشد، اعلام شده است و تا کنون اقدام موثر اساسی انجام نشده است و ملت اسلامی و خصوص دانشجویان با ایمان متعهد، نگران آن هستند و نیز نگران اخلال توطئه گران که هم اکنون گاه گاه آثارش نمایان میشود و ملت مسلمان و پایبند به اسلام خوف آن دارند که خدای نخواسته فرصت از دست برود و کار مثبتی انجام نگیرد، و فرهنگ همان باشد که در طول مدت سلطه رژیم فاسد کارفرمایان بیفرهنگ، این مرکز مهم اساسی را در خدمت استعمارگران قرار داده بودند، که از دستاوردهای دانشگاهها به خوبی ظاهر میشود که جز معدودی متعهد و مومن که علی رغم خواست دانشگاهها در خدمت کشور و اسلام بودند، دیگران جز ضرر و زیان چیزی برای کشور ما بار نیاوردند؛ و ادامه این فاجعه که مع الاسف خواست بعض گروههای وابسته به اجانب است، ضربهای مهلک به انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی وارد خواهد کرد، و تسامح در این امر حیاتی، خیانت عظیم بر اسلام و کشور اسلامی است.» (جلد ۱۲ صحیفه امام خمینی (ره)، از صفحه ۴۳۱ تا صفحه ۴۳۲)
از اینرو ستاد انقلاب فرهنگی با تاکید بر تغییر ارزشها و تصفیه و پاکسازی محیط علمی و دانشگاهی با دعوت از صاحب نظران حوزههای مختلف برنامههای جدیدی را در دستور کار قرار داد و اهداف اولیه خود را تعیین خط مشی فرهنگی جامعه؛ تهیه و تدوین نظام آموزشی کشور، ادغام و انحلال بعضی از موسسات آموزش عالی موجود و تاسیس دانشگاههای جدید، بررسی و تعیین محتوای کتب و برنامه درسی دانشگاهها، بررسی کادر علمی و گزینش اساتید و... برشمرد.
ستاد انقلاب فرهنگی با یک دفتر هماهنگی و سه بخش آموزش پیشدانشگاهی، آموزش عالی و جهاد دانشگاهی ساختار خود را تشکیل داد. بخش آموزش عالی شامل قسمتهای مختلفی نظیر «برنامهریزی آموزشی»، «ترجمه، تالیف و تصحیح کتب دانشگاهی»، «تزکیه»، «مدیریت و سازماندهی دانشگاهها» و «بافت آموزشی دانشگاهها» میشد.
پس از دوسال و نیم تلاش ستاد انقلاب فرهنگی دانشگاهها بازگشایی شد و فضای جدید محیط دانشجویی و علمی کشور را فرا گرفت. اما اهمیت حفظ و حراست از استقلال فرهنگی کشور و تسری انقلاب فرهنگی در بدنه جامعه و همه سازوکارهای آموزشی و برنامهریزی راهبردی در این زمینه موجب شد تا ستاد انقلاب فرهنگی جای خود را به نهاد بالاتری با نام شورای عالی انقلاب فرهنگی دهد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی
ستاد انقلاب فرهنگی با اعضایی که از سوی حضرت امام در پیام مذکور تعیین گردیدند، فعالیت خود را آغازنمود. ستاد مذکور تا نیمه دوم سال ۱۳۶۲ به فعالیت خود ادامه داد. آنگاه رییس جمهور وقت (حضرت آیت الله خامنه ای) به حضرت امام رحمه الله پیشنهاد داد که ستاد فوق ترمیم و تکمیل گردد و همین موجب تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی شد. حضرت امام رحمه الله در پاسخ به پیشنهاد رییس جمهور در تاریخ ۸/۶/۱۳۶۲ پیامی صادر کردند که در بخشی از آن آمده است:
(.. امید است با ترمیم ستاد محترم و کوشش دانشجویان عزیز و متعهد و هماهنگی اساتید محترم و تلاش تمامی دست اندرکاران مومن و پشتیبانی ملت معظم، این پایگاه اسلامی - ملی که سرنوشت کشور در اتیه دور و نزدیک به ان پیوستگی دارد با استقلال و شایستگی به خدمت خود ادامه دهد...) (مجموعه مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، موسسه اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۲، جلد اول، ص ۱۳)
در متن فوق، حضرت امام از ستاد انقلاب فرهنگی به (پایگاه اسلامی ملی) که سرنوشت کشور به ان بستگی داردتعبیر نموده اندواین حاکی از اهمیت این ستاد در نظر معظم له در ان شرایط میباشد.
در تاریخ ۱۹/۹/۱۳۶۳ فرمان دیگری از حضرت امام خمینی رحمه الله صادر شد و به موجب ان ستاد انقلاب فرهنگی به طور رسمی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارتقاء یافت. در این پیام اشخاص دیگری - از جمله روسای سه قوه - به اعضای سابق اضافه شدند. در فرمان اخیر امده است:
«بحمد الله ستاد انقلاب فرهنگی در مدت کوتاهی که از عمرش گذشته خدمتهای ارزنده و گامهای مفید و موثری در این امر حیاتی برداشته؛ و مورد تقدیر و تشکر است. ولی خروج از فرهنگ بدآموز غربی و نفوذ و جایگزین شدن فرهنگ آموزنده اسلامی- ملی و انقلاب فرهنگی در تمام زمینهها در سطح کشور آن چنان محتاج تلاش و کوشش است که برای تحقق آن سالیان دراز باید زحمت کشید و با نفوذ عمیقِ ریشهدار غرب مبارزه کرد؛ و ما میدانیم که اگر با دقت ریشهیابی کنیم، آنچه بر ملت ما گذشته و اکنون میگذرد حتی جنگ تحمیلی، سرچشمه از دانشگاه غربزده و متخصصان غیر متعهد و وابسته گرفته است. مع هذا، قشر متدین انقلابی اعم از اساتید متعهد و معلمان وطنخواه اسلامی و دانشجویان انقلابی موظفند با هوشیاری بدون غفلت از این مسئله مهم، به دانشگاهها و مدارس و آنان که هنوز خواب رژیم سابق را میبینند و رویههای فرهنگ شرق را در سر میپرورانند، اجازه ندهند که خارج از دروس موظف خود به صحبتهای انحرافی بپردازند؛ و در صورتی که نصیحت بر آنان اثر نداشت به شورای عالی انقلاب فرهنگی، که شکل گرفته است و انجام وظیفه میکند، اطلاع دهند و باید بدانند با مسامحه در این امر بتدریج در دانشگاهها و دبیرستانها خط انحرافی، نفوذ خواهد کرد و در پیشگاه خداوند متعال مسئول هستند.
اینک با تشکر از زحمات ستاد انقلاب فرهنگی برای هر چه بارورتر شدن انقلاب در سطح کشور تقویت این نهاد را لازم دیدم. بدین جهت علاوه بر کلیه افراد ستاد فرهنگی و روسای محترم قوّه سهگانه، حجج اسلام: آقای خامنهای، آقای اردبیلی و آقای رفسنجانی و همچنین جناب حجت الاسلام آقای مهدوی کنی و آقایان: سید کاظم اکرمی، وزیر آموزش و پرورش، و سید رضا داوری و نصر الله پورجوادی و محمد رضا هاشمی را به آنان اضافه نمودم.
امید است با فضل توفیق الهی موفق شوند امر خیر را با کوشش و جدیت به ثمر برسانند.» (جلد ۱۹ صحیفه امام خمینی (ره)، از صفحه ۱۱۰ تا صفحه ۱۱۱)
بعد از فرمان فوق، ستاد انقلاب فرهنگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شد و با تقویت فعالیت خود از حیث کمی و کیفی، اساسنامه و شرح وظایف و ایین نامه داخلی خود را نیز تصویب کرد.
شورای عالی در زمان رهبر معظم انقلاب
شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت خود را در این دوران همانند قبل استمرار داد و اعضای خود را کمابیش با همان ترکیب قبلی حفظ نمود. در سال ۱۳۷۵ مقام معظم رهبری ترکیب جدیدی برای شورا انتخاب نمودند.
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۴/۹/۷۵ با صدور پیامی ضمن تعیین ترکیب جدید اعضای شورای عالی بر اهمیت جایگاه و وظایف خطیر آن نیز تأکید نمودند، در این پیام آمده است: «شورای عالی انقلاب فرهنگی که با تدبیر حکیمانه امام راحل عظیم الشان به جای ستاد انقلاب فرهنگی پدید آمد، نقش فعال و مؤثری را در عرصههای امور فرهنگی کشور به خصوص دانشگاهها ایفا کرد و برکات زیادی از خود به جای گذارد.
اکنون با پیشرفت کشور در کار سازندگی و گسترش دامنه نیاز به دانش و تخصص و لزوم فراگیری علوم و فنون و پرورش محققان و نوآوران و استادان و متخصصان کارآمد، اهمیت این بخش از مسایل فرهنگی تأکید مضاعف یافته است. توسعه دانشگاهها و پژوهشگاهها و دیگر مراکز آموزش و آموزش عالی که پاسخ طبیعی به آن نیاز است و افزایش چشمگیر کمیت دانشجویی، به نوبه خود تکالیف تازهیی را بر عهده مسؤولان امور فرهنگی کشور میگذارد که برتر از همه آنها اولاً کیفیت بخشیدن به مایههای علم و تحقیق در این مراکز و ثانیاً پرداختن به تربیت معنوی دانشجویان و هدایت فکر و عمل آنان است»
در بخشی دیگر از این پیام، با اشاره به هجوم فرهنگی همه جانبه دشمنان به ارزشهای اسلامی، فرهنگ اصیل ملی و باورهای مردم آمده است: «همه این حقایق مهم و هشدار دهنده مسؤولان فرهنگی کشور را به تدبیری برتر و اهتمامی بیشتر و تلاشی گستردهتر فرا میخواند و به ویژه شورای عالی انقلاب فرهنگی را که در جهاد ملی با بیسوادی و عقب ماندگی علمی و تبعیت فرهنگی، در حکم ستاد مرکزی و اصلی است، به تحرک و نوآوری و همت گماری برمی انگیزد». بدین ترتیب شورای عالی انقلاب فرهنگی وارد مرحله جدید از حیات تشکیلاتی شد.
در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ وهمچنین در تاریخ ۲۶ مهر ۱۳۹۳ اعضاء حقوقی و حقیقی این شورا تغییراتی داشتند. اما آخرین تغییر در شورای عای انقلاب فرهنگی مربوط به حدود یکماه پیش یعنی در تاریخ ۲۳/۸/۱۴۰۰ میباشد.
مقام معظم رهبری در متن حکم خود برای اعضای جدید این شورا فرمودند:
«ورود در دومین چهلوارهی انقلاب اسلامی که با آغاز سدهی جدید هجری شمسی همزمان شده است، نگاهی نو، آسیب شناسانه و روزآمدساز، به مجموعهای از زیرساختهای تمدنی را ضروری میسازد. در رأس این مجموعه، مقولهی فرهنگ است. فرهنگ، جهت دهندهی همهی اقدامهای اساسی و زیر بنائی جوامع بشری و شتابدهنده یا کُندکنندهی آن است.
این رویکرد در مقطع کنونی، عمدتاً ناظر به ارتقای نگاه و احساس مسئولیت متصدیان فرهنگی و نخبگان و فعالان عرصههای گوناگون کشور به مقولهی فرهنگ و پدید آمدن این باور عمیق است که فرهنگ سازی در هریک از اجزاء تمدّنی جامعه، برترین وسیلهی پیشرفت و موفقیت آن و بینیاز کننده از ابزارهای الزامآور و تحکّمی است.
همچنین ناظر به این نکتهی حیاتی است که شاکله و آرایش عمومی فرهنگ در همهی بخشهای گستردهی آن، نیازمند نظم و محتوای انقلابی است. این یگانه وسیلهی مصونسازی فرهنگ عمومی کشور در برابر هجوم فرهنگی و رسانهای برنامهریزی شدهی بیگانگان بدخواه است.» سیّدعلی خامنهای ۲۳/۸/۱۴۰۰
محمد حسین جلال الدینی
باید این شورا کنشگری متناسب و اثربخش خود را زیاد تر کند.