آشنایی با اهداف و وظایف هدایتگران فرهنگ

۲۲ بهمن ماه ۵۷ تنها نقطه پایان برای رژیم ستم شاهی نبود، بلکه سرآغازی بود برای تحولات عمیق در همه عرصه‌های اجتماع ایران اسلامی بود و بی تردید عرصه فرهنگ از مهمترین آن‌ها به شمار می‌رفت، از این رو پیشوای حکیم انقلاب امام خمینی(قدس سره) همواره بر موضوع فرهنگ بعنوان مهمترین عرصه انقلاب تاکید داشت، تاجایی که در ۲۳ خرداد ۵۹ دستور تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی را صادر کردند، اما بازهم به همین اکتفا نکرده و با صدور پیامی در ۱۹ آذر ۶۳ و با تاکید بر فراگیر شدن انقلاب فرهنگی در همه شئون کشور «شورای عالی انقلاب فرهنگی» با دستور ایشان تشکیل شد.

سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در راستای اعتلای فرهنگ و به مناسبت سالروز تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی در پرونده ای ویژه با نام «هدایتگران فرهنگ» به تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی پرداخته است.

در این پرونده سعی شده به بررسی ابعاد تغییر ساختار فرهنگی، اهمیت فرهنگ و رسانه و تبیین خواست رهبر معظم انقلاب از این شورا پرداخته شود.

همواره در اندیشه  امامین انقلاب توجه ویژه به فرهنگ از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و شاید بتوان گفت  فرهنگ از منظر آنان حقیقت ماهوی انقلاب اسلامی است. از این رو معمارکبیر انقلاب امام خمینی(قدس سره) دستور به تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی برای رصد و پایش فرهنگ دادند. همچنین مقام معظم رهبری فرهنگ را از مهمترین مسائل کشور میدانند تا جایی که از شورای عالی انقلاب فرهنگی با تعبیر«قرار گاه فرهنگی کشور» یاد می کنند که خود نشان از اهمیت فرهنگ و این شورا در نظر ایشان دارد.

اهداف شورا

مهمترین هدف شورای عالی انقلاب فرهنگی بالتبع مرتبط با مقوله حائز اهمیت فرهنگ است.

با توجه به فرامین امام خمینی رحمه الله، هر چه که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به امور فرهنگی کشور در بخشهای دانشگاهی، مدارس و موسسات اموزشی مربوط می شود، در حیطه کاری شورای عالی قرار می گیرد. محورهای اصلی فعالیتهای شورای عالی در فرامین حضرت امام خمینی رحمه الله مشخص شده است که به شرح زیر می باشد:

1- تعیین خط مشی فرهنگی اینده دانشگاهها، دبیرستانها و دیگر مراکز اموزشی.

2- شناسایی و جذب اساتید و کارشناسان و مربیان مومن و متعهد به نظام.

3-پیشگیری از نفوذ عناصر منحرف و وابسته به بیگانگان و اصلاح و پاکسازی محیطهای اموزشی کشور از اشخاص فاسد.

شورای عالی در جلسات 4، 5، 9 و 12 (اهداف و وظایف ) را تنظیم کرده و به تصویب رسانیده است.

در قسمت اهداف موارد زیر به چشم می خورد:

1 - گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامی در شئون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی.

2 - تزکیه محیطهای علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی مظاهر وآثار غربزدگی از فضای فرهنگی جامعه.

3 - تحول دانشگاهها و مدارس و مراکز فرهنگی و هنری بر اساس فرهنگ صحیح اسلامی و گسترش و تقویت هرچه بیشتر آنها برای تربیت‌متخصصان متعهد و اسلام شناسان متخصص و مغزهای متفکر و وطن خواه و نیروهای فعال و ماهر و استادان و مربیان و معلمان معتقد به اسلام‌ و استقلال کشور.

4 - تعمیم سواد و تقویت و بسط روح تفکر و علم آموزی و تحقق و استفاده از دستاوردها و تجارب مفید دانش بشری برای نیل به استقلال علمی و‌فرهنگی.

5 - حفظ و احیاء و معرفی آثار و مآثر اسلامی و ملی.

6 - نشر افکار و آثار فرهنگی و انقلاب اسلامی و ایجاد و تحکیم روابط فرهنگی با کشورهای دیگر به ویژه با ملل اسلامی.(مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی تاریخ تصویب : 1376/08/20)

وظایف شورا

باتوجه به گستردگی مبحث فرهنگ، طبیعتا وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی هم دارای ابعاد زیادی است که گاهی همین موضوع هم موجب اختلافاتی در این زمینه میگردد. اما آنچه در متن قانون درباره وظایف این شورا ذکر گردیده به شرح زیر است:

1 - تدوین اصول سیاست فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران و تعیین اهداف و خط مشی‌های آموزشی، پژوهشی،‌فرهنگی و اجتماعی کشور.

2 - تجزیه و تحلیل شرایط و جریانات فرهنگی جهان و تبیین تأثیر کانونها و ابزارهای مهم در این زمینه و اتخاذ تدابیر مناسب.

3 - بررسی و تحلیل شرایط و جریانات فرهنگی، ارزشی و اجتماعی جامعه به منظور تعیین نقاط قوت و ضعف و ارائه راه حل‌های مناسب.

4 - بررسی الگوهای توسعه و تحلیل آثار و پیامدهای فرهنگی سیاستها و برنامه‌های توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور و ارائه پیشنهادهای‌اصلاحی به مراجع ذی ربط.

5 - تبیین و تعیین شاخصهای کمی و کیفی برای ارزیابی وضع فرهنگی کشور.

6 - بررسی و ارزیابی وضع فرهنگ، آموزش و تحقیقات کشور.

7 - تدوین و تصویب سیاستهای اساسی تبلیغات کشور.

8 - تهیه و تدوین مبانی و شاخصهای دانشگاه متناسب با نظام اسلامی و طراحی راه کارهای تحقق آن.

9 - تعیین سیاستهای نظام آموزشی و پرورشی و آموزش عالی کشور.

10 - تهیه و تصویب طرحهای مناسب در جهت تقویت و ارتقاء تبلیغات دینی و حمایت از فعالیتهای مردمی بویژه احیا و عمران مساجد.

11 - تهیه تصویب طرحهای راهبردی و کاربردی برای ایجاد مناسبات سالم و سازنده اجتماعی و اصلاح ناهنجاریها.

12 - تهیه و تصویب سیاستها و طرحهای لازم برای رشد و تقویت باورها و گرایشهای دینی،‌ معنوی و فرهنگی در جامعه و گسترش فرهنگ عفاف.

13 - سیاستگذاری و تصویب طرحهای مناسب برای گسترش روحیه تعهد و احساس مسئولیت فرهنگی در جامعه و تشویق مردم به مشارکت در‌صحنه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی و انقلابی.

14 - شناخت نیازهای فکری و معرفتی ضروری و تهیه طرحهای لازم برای فعالیت اندیشمندان و به کارگیری امکانات پژوهشی حوزه و دانشگاه برای‌پاسخگویی به آن نیازها.

15 - تهیه و تصویب طرحهای مناسب برای شناسایی و معرفی مظاهر، مجاری و شیوه‌های هجوم فرهنگی دشمنان به مبانی اندیشه، فرهنگ و‌ارزشهای اسلامی و انقلابی و طراحی راهبردها و تدابیر لازم برای دفع آن.

16 - برنامه ریزی و تهیه طرحهای خاص برای شناسایی، جذب و تعالی فکری نخبگان و تربیت و پرورش علمی و معنوی استعدادهای درخشان و‌بهره‌گیری از توانائیها و ابتکارات و خلاقیتهای آنان.

17 - تهیه و تصویب برنامه‌ها و طرحهای همکاری حوزه و دانشگاه در زمینه‌های علمی، آموزشی و پژوهشی.

18 - طراحی سسیاستهای مناسب برای اصلاح نگرش جامعه نسبت به شأن و منزلت زن (‌براساس تعالیم عالیه اسلام) و تدوین برنامه‌های کارآمد به‌منظور تحکیم بنیان خانواده و ارائه الگوی زن مسلمان.

19 - سیاستگذاری تدوین کتب درسی و تعیین ضوابط نشر کتاب و تولیدات هنری و فرهنگی.

20 ـ سیاستگذاری و ساماندهی نظام اطلاع رسانی کشور و نحوه نظارت برآن.

21ـ تهیه و تصویب اصول فرهنگی سیاست‌های سیاحتی و زیارتی.

22ـ تصویب اصول کلی و سیاستهای توسعه روابط علمی، پژوهشی و فرهنگی با کشورهای دیگر.

23ـ موضعگیری در سطح بین المللی نسبت به تحریفات فرهنگی علیه اسلام و جمهوری اسلامی ایران.

24ـ تصویب ضوابط تأسیس مؤسسات و مراکز علمی، فرهنگی، تحقیقاتی، فرهنگستانها، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و تصویب اساسنامه هر یک‌و تجدید نظر در اساسنامه‌های مؤسسات مشابه عنداللزوم.

25ـ تصویب ضوابط کلی گزینش مدیران، استادان، معلمان، و دانشجویان، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و فرهنگی و مدارس کشور و تعیین مرجع برای‌گزینش آنان.

‌تبصره:

‌نامزد ریاست دانشگاهها را وزرای فرهنگ و آموزش عالی و بهداشت، درمان وآموزش پزشکی برای تأیید به شورا معرفی می‌کنند.

26ـ سیاست گذاری به منظور ریشه کن کردن بیسوادی.

27ـ تعیین مرجع برای طرح، تدوین و تصویب برنامه‌های فرهنگی، پژوهشی، آموزشی، علمی و تحقیقاتی.

28ـ نظارت و پی‌گیری مستمر بر اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و ارزیابی نتایج و حمایت از اجرای آنها و نیز نظارت بر عدم مغایرت‌طرحها و برنامه‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی به اجرا درآمد توسط وزارت خانه‌ها، مؤسسات و سازمانها با اصول سیاست‌ها و خط مشی‌های‌مصوب فرهنگی کشور. ( مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی تاریخ تصویب: 20/8/76)

فعالیت‌های صورت گرفته شورا

شورای عالی انقلاب فرهنگی، در سال‌های اخیر و با توجه به مأموریت‌های محول شده از جانب رهبر معظم انقلاب و با بهره‌گیری از توان علمی و کارشناسی نخبگان حوزوی و دانشگاهی توانسته اسناد مهمی مانند نقشه جامع علمی کشور، نقشه مهندسی فرهنگی، سند تحول بنیادین آموزش‌ و پرورش، سند راهبردی کشور در امور نخبگان و... را تدوین و تصویب کند و برای اجرا در اختیار نهادهای مجری قرار دهد.

به گفته، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی رد پای سیاست‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی را باید در ستادهای علم و فناوری نظیر ستاد توسعه فناوری نانو، ستاد توسعه علوم زیستی، ستاد توسعه علوم شناختی، ستاد توسعه گیاهان دارویی، فرهنگستان‌های علوم کشور و... که مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند، دنبال کرد.

حساسیت نسبت به موضوع تهاجم فرهنگی و جنگ نرم نیز یکی از ابعاد مهم و قابل توجه در فعالیت‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌ ویژه در سال‌های اخیر است که با توجه به بیانات مکرر رهبر معظم انقلاب در این زمینه، شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن رصد مستمر، عمیق و چندلایه تحولات فرهنگی کشور و ریشه‌یابی معضلات و کاستی‌های این حوزه و تلاش برای توانمندسازی حوزه فرهنگ بومی، کوشیده تا به عنوان ستاد فرماندهی مقابله با تهاجم فرهنگی در این زمینه وظیفه خود را به نحو احسن به انجام برساند.

در حوزه مقابله با آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق، اعتیاد، حاشیه‌نشینی و... نیز شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن تشکیل شورای عالی اجتماعی و سازمان امور اجتماعی کشور به‌منظور سیاست‌گذاری منسجم و اجرای کامل این سیاست‌ها، تلاش کرده است تا با استفاده از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود، در گام نخست روند رشد این آسیب‌ها را متوقف کرده و در گام بعدی این آسیب‌ها را به تدریج کاهش دهد.

یکی از نقاط قوت عملکرد سال‌های اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی را می‌توان در نقش‌آفرینی این شورا در موضوع بسیار مهم جمعیت دانست. به طوری که هم‌اکنون با تلاش‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی موضوع افزایش جمعیت به‌عنوان یک گفتمان علمی در سطح عمومی و نخبگانی جامعه جا افتاده است.

از برخی از مصوبات و ماده‌واحدهای مهم این شورا نیز می‌توان به ماده واحده نحوه جذب منابع انسانی در مشاغل آموزشی و تربیتی وزارت آموزش و پرورش، «سیاست‌ها و برنامه‌های اقدام علمی، فناورانه و فرهنگی جهش تولید»، مصوبه آیین‌نامه جایزه جهانی سردار سلیمانی، مصوبه «تعیین نمایندگان شورای عالی انقلاب فرهنگی برای عضویت در هیأت عالی تجدیدنظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری»، مصوبه اصلاح و تکمیل تبصره ۱ ماده ۲ مصوبه سیاست‌ها و ضوابط اجرایی آمایش آموزش عالی در عرصه سلامت در جمهوری اسلامی ایران، مصوبه مجموعه تکمیلی اقدامات اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، مصوبه اساسنامه سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان، مصوبه انتخاب نمایندگان شورای عالی انقلاب فرهنگی در شورای راهبری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، ماده واحده اختصاص سهمیه به جانبازان قطع نخاعی برای پذیرش بدون آزمون در مقاطع تحصیلات تکمیلی، مصوبه راهبردها و اقدامات ملی مربوط به جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن متناسب با آموزه‌های اسلامی و اقتضائات راهبردی کشور، مصوبه تشکیل ستاد توسعه زیست فناوری، مصوبه سند راهبردی علوم و فناوری‌های شناختی، مصوبه سند نهضت مطالعه مفید، مصوبه طرح اصلاح الگوی مصرف در خانواده و سیاست‌ها و راهبردهای ارتقاء و توسعه فناوری نانو در جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد.

انتظارات از شورا

 درباره انتظارات از شورا، نظرها متفاوت است. برخی معتقدند که نقش شورا بیشتر نقش نظریه پردازی است و لازمه ان هم رصد کردن چالش های فکری، معرفتی و فرهنگی کشور، جهان اسلام و حتی جهان بشریت است. اما برخی دیگر انتظار کار اجرایی و عملیاتی از این شورا دارند، که یکی از صاحب نظران و اعضای سابق شورا در این باره می گوید: (شورا از جایگاه فکری خودش که بیشتر رصد کردن و نظریه پردازی و تبیین و ارایه راه حل های کلان فکری و معرفتی باشد، کاملا فاصله گرفته و در مسیر روزمرگی قرار گرفته است. شورای عالی انقلاب فرهنگی یا باید وصل به یک عقبه فکری یا خودش اتاق فکر باشد. (دکتر عماد افروغ، محتواگرایی و تولید علم، ص 186.)

رصد فعالیت های اخیر نشان می دهد که شورای عالی بیشتر درگیر مباحث اجرایی فرهنگی و علمی شده است تا سیاست گذاری های کلان، ولی خوشبختانه جهت گیری های شورا به سمت سیاست گذاری در حال تغییر است، که در این زمینه، توجه به علل شکل گیری این نهاد و اهمیت فرهنگ به عنوان عامل بقا و گسترش انقلاب اسلامی، ضروری است و ما هر چه به علل وجودی این شورا و نیز اهمیت فرهنگ برای نظام تامل کنیم، بهتر می توانیم در مورد وظایف بنیادی ان نظر بدهیم؛ چراکه شورای عالی انقلاب فرهنگی، فلسفه ای متناسب با جوهره انقلاب اسلامی، پیشینه فرهنگی این کشور و اسلام ناب داشته و برای حفظ استقلال علمی و فرهنگی و دفاع در مقابل فرهنگ و امپریالیسم فرهنگی غربی شکل گرفته است.

انتظارات رهبر معظم انقلاب از شورا

1. ستاد مرکزی و اصلی یا ستاد عالی فرهنگی و علمی دستگاه های کشور

 رهبر معظم انقلاب اسلامی، ایت الله خامنه ای در تاریخ 14/6/75 با صدور پیامی ضمن تعیین ترکیب جدید اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی بر اهمیت جایگاه و وظایف خطیر ان نیز تاکید کردند، که شورای عالی انقلاب فرهنگی در جهاد ملی با بی سوادی و عقب ماندگی علمی و تبعیت فرهنگی، در حکم ستاد مرکزی و اصلی است....

2. اتاق فکر فرهنگی کشور

 ایشان در مناسبتی دیگر بیان می کنند: این مجموعه [شورای عالی انقلاب فرهنگی] در کشور بی بدیل است. در مدیریت راهبردی فرهنگی، ما به غیر از این مجموعه، هیچ مرکزی را در کشور نداریم. بخش های مختلف، چه دولت، چه مجلس، چه حتی مجمع تشخیص مصلحت، وظایفی دارند، اما، هیچ کدام، وظیفه ای را که این شورا بر عهده دارد، بر عهده ندارند. اینجا را در واقع باید اتاق فرمان فرهنگی کشور یا ستاد عالی فرهنگی و علمی دستگاه های کشور؛ اعم از دستگاه های فرهنگی و سایر دستگاه ها و مرکز مهندسی فرهنگی کشور به حساب اورد. 26/9/81

3. قرارگاه مقدم فرماندهی

[شما] اینجا [در] ان قرارگاه مقدم فرماندهی هستید، عقبه فکری شما در مراکز دانشگاهی و حوزوی و دبیرخانه خودتان است، که باید محور همه این مراکز باشد. خط مقدم تان هم عبارت است از دولت، مجلس و حتی مجمع تشخیص مصلحت و دستگاه قضایی و دیگر دستگاه هایی که در کشور هستند، این ها بازوان اجرایی شما هستند. این بازوان اجرایی فقط چهار وزارتخانه فرهنگی نیستند. مجلس ما برای عملی شدن انچه اینجا به عنوان مهندسی انجام می گیرد، حتما باید قانون بگذارند. مجمع تشخیص مصلحت هم در سیاست گذاری ها همین مهندسی کلان را در نظر داشته باشند. 8/10/83

4. قله تصمیم گیری برای مسایل فرهنگی کشور

من از اغاز تاکنون، این شورا را در قله تصمیم گیری برای مسایل فرهنگی کشور می دانسته ام. ان قله تصمیم گیری فرهنگی به معنای نگاه کلان و مهندسی عمومی فرهنگ کشور است، که شامل دانشگاه و فرهنگ عمومی و مدرسه و نظام اموزشی و کتاب درسی و تربیت معلم و حتی صنعت و غیر ذلک می شود.  8/10/83

البته این ها همه انتظارات رهبری از شورای عالی انقلاب فرهنگی نیست و همین گزیده انتظارات، خود مبین اهمیت فراوان شورا و انتظارات ایشان از این شوراست.