چهلمین جشنواره فیلم فجر در یک نگاه

به گزارش سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، چهلمین جشنواره فیلم فجر هم به پایان راه خود رسید و از امروز باید چشم‌انتظار برپایی فجر چهل‌و‌یکم بود. اکنون که کشتی فجر چهلم به ساحل آرامش نشسته و سکونی نسبی بر فضای رسانه‌ای حاکم‌بر جشنواره نقش بسته است، مجال مناسبی برای ارزیابی مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور میسر شده است. از این‌رو در مجال‌ پیش‌رو، تلاش می‌کنیم به مرور مهم‌ترین بیم‌ها و امیدهایی که با چهلمین جشنواره فیلم فجر قرین بود، بپردازیم. امید است که محتوای مندرج در این گزارش بتواند توشه سیاستی مناسبی را برای سیاستگذاران و دست‌اندرکاران چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر به‌همراه داشته باشد.

الف) امیدها

1. سلامت محتوایی فیلم‌ها: یکی‌از وجوه امیدبخش جشنواره چهلم، به سلامت محتوایی کسر قابل‌توجهی‌از فیلم‌های حاضر در بخش سودای سمیرغ بازمی‌گردد. یکی‌از مهم‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی که همواره در طول برگزاری ادوار پیشین جشنواره در میان طیف وسیعی از اهالی فرهنگ، هنر و رسانه جریان داشته، محتوای نامناسب و مسئله‌دار برخی‌ فیلم‌های راه‌یافته به بخش مسابقه سینمای ایران جشنواره فیلم فجر بوده است. بدین‌معنا، در قریب‌به‌اتفاق دوره‌های جشنواره، شاهد حضور و نمایش فیلم‌هایی بوده‌ایم که به‌دلیل خطوط نامناسب محتواییشان، امکان تماشای آنها در کنار خانواده وجود نداشته است. اما خوشبختانه در دوره چهلم، این عارضه به‌میزان چشمگیری کاهش یافته است که یکی‌از مهم‌ترین دلایل آن را می‌توان در ترکیب مناسب هیأت انتخاب جشنواره جست‌وجو کرد.

2. برنامه‌های فرهنگی: یکی دیگر از نقاط امیدبخش جشنواره چهلم، پیش‌بینی و برگزاری برنامه‌های متنوع فرهنگی بود. پیوند هدفمند و هم‌افزای دو وجه تئوریک و پراتیک سینما از یک‌سو و تضارب رویه تئوریک سینما با حوزه‌های دانشی، آکادمیک و میان‌رشته‌ای مختلف ازسوی دیگر، یکی‌از مهم‌ترین خلأهایی است که طی سال‌های اخیر همواره در فضای عمومی سینما به‌ویژه در جریان برپایی جشنواره فیلم فجر محسوس بوده است. بخش فرهنگی جشنواره که مشتمل‌بر چهار زیربخش نشست‌های تخصصی، شبی با اندیشمندان، سینما دانش و نقش‌های ماندگار بود، توانست تاحد مناسبی خلاء مذکور را پر کند و وجاهت و ارزش‌افزوده علمی قابل‌قبولی را برای فجر چهلم به ارمغان آورد.

ب) بیم‌ها:

1. حذف سیمرغ مردمی: یکی از اخبار شوکه‌کننده جشنواره چهلم، حذف اهدای سیمرغ مردمی از جشنواره مربوط بود و اساسا شاید بتوان گفت مهم‌ترین چالشی که جشنواره چهلم با آن مواجه شد، تن دادن به حذف سیمرغ مردمی بود. حواشی موجود در این زمینه از دوره‌ای آغاز شد که صندوق فیزیکی اخذ رای از جشنواره فیلم فجر حذف شد و بنا براین شد که رای‌ها به‌صورت آنلاین در فضای مجازی دریافت شوند. پس از مدتی، شائبه‌هایی مبنی‌بر امکان دست‌کاری و مهندسی آرا به گوش رسید و بدین ترتیب، هر روز بر میزان‌ اعتراض‌ها نسبت به این شکل از رای‌گیری افزوده شد. دامنه این اعتراضات به جشنواره چهلم هم رسید و با اوج‌گیری در این دوره، منجر به حذف سیمرغ مردمی در این دوره از جشنواره شد.

اما جرقه حذف سیمرغ بهترین فیلم از نگاه مردم در جشنواره چهلم، هنگامی زده شد که ستاد جشنواره، به‌منظور شفاف‌سازی، از سایتی رونمایی کرد که مخاطبان به صورت لحظه‌ای می‌توانستند میزان آرای هر فیلم و رتبه آن را مشاهده کنند. از همان‌ زمان، همچنان که برخی حرف و حدیث‌ها درباره نحوه رای‌گیری به راه افتاد، نوعی رقابت غیرمعمول نیز برای رای‌گیری از مردم ازسوی عوامل فیلم‌‌ها کلید خورد.

شواهد ارائه‌شده در برخی منابع غیررسمی حاکی‌از آن بود که در برخی سینماها، عوامل فیلم، قبل از آغاز نمایش اثر، از حاضرین در‌ سالن تقاضا می‌کردند که رای بالایی به فیلم‌ آنها بدهند یا در برخی موارد، خویشاوندان صاحبان آثار در سالن‌ها حضور یافته و مردم‌ را برای امتیازدهی بالا به فیلم‌ها ترغیب می‌کردند.  همچنین گروهی از مخاطبان نیز معترض بودند که لینک امتیازدهی به برخی فیلم‌ها برای آنها ارسال نشده است و آنها نتوانسته‌اند به بعضی فیلم‌ها رای بدهند.

سیمرغ بهترین فیلم از دیدگاه تماشاگران از جمله مهم‌ترین جوایزی است که هرساله در جریان برگزاری جشنواره به یکی از فیلم‌ها اهدا می‌شود. باتوجه به ماهیت متفاوت سیمرغ مردمی با سیمرغ‌های اهدایی در سایر بخش‌ها، این سیمرغ از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. لذا ضروری است که برای جشنواره چهل و یکم، سازوکاری منطقی، منسجم و بی‌شائبه برای دریافت آرای مردمی تعبیه شود تا امکان مهندسی آرا منتفی شود و جشنواره‌ای از هر جهت پاک و بدون ‌حاشیه را به نظاره بنشینیم.

2. افشای اسامی برگزیدگان پیش‌از اعلام رسمی: چالش مهم و عجیب دیگری که گریبان جشنواره چهلم را گرفت، لو رفتن اسامی برگزیدگان پیش‌از اعلام رسمی در آیین اختتامیه جشنواره بود. این اتفاق که از سوی یک سایت سینمایی و تنی چند از اهالی رسانه در فضای مجازی رخ داد، جشنواره چهلم را وارد حاشیه‌ تازه‌ای کرد. محمد خزاعی رئیس سازمان سینمایی پس از پایان مراسم اختتامیه در برنامه تلویزیونی «هفت» حاضر شد و به موضع‌گیری درباره این اتفاق پرداخت. وی اعلام کرد که حراست سازمان سینمایی به این موضوع ورود خواهد کرد و پیگیر چگونگی انتشار زودهنگام اسامی برندگان خواهد بود. خزاعی همچنین تاکید کرد که با خاطیان این اتفاق، باید پاسخگو باشند و در این زمینه پیگیری قضایی صورت خواهد گرفت. باوجود این، افشای زودهنگام اسامی برندگان سیمرغ پیش‌از اعلام رسمی، اعتبار جشنواره را مخدوش ساخت و تصویر نامناسبی از جشنواره چهلم در اذهان و افکار عمومی برجای گذاشت. امید است که پیگیری‌های سازمان سینمایی در این زمینه به ثمر بنشیند و خاطیان مورد بازخواست و مواخذه جدی قرار گیرند تا در ادوار آتی جشنواره، شاهد وقوع چنین اتفاقات نامبارکی نباشیم.

3. تراکم بیش‌از حد جمعیت در خانه جشنواره: یکی دیگر از چالش‌هایی که در جریان برگزاری جشنواره چهلم، خودنمایی کرد، تراکم غیرعادی و بیش‌از حد جمعیت در سالن‌ رسانه‌ها یا همان خانه جشنواره بود. این اتفاق در شرایطی رخ داد که کشور درگیر آغاز موج ششم کرونا بود و نگرانی‌های پرشماری در این زمینه وجود داشت. از سوی دیگر، برخی رسانه‌های بیگانه با سردست گرفتن سوژه تراکم جمعیت در خانه جشنواره، مدیران و دست‌اندرکاران جشنواره چهلم را آماج حملات و انتقادات تند و تیز خود قرار داده بودند و آنها را نسبت به سلامتی حاضرین خانه جشنواره،‌ بی‌تفاوت قلمداد می‌کردند. به نظر می‌رسد که امکان مدیریت بهتر و منظم‌تر این چالش وجود داشت و مسئولین برگزاری جشنواره چهلم می‌توانستند با گزینش و غربالگری مضاعف جمعیت حاضر در سالن رسانه‌ها، مانع از تراکم بیش از حد جمعیت در فضای مسقف خانه جشنواره شوند. امید است که در پرتو ساماندهی و حسن مدیریت مسئولین و دست‌اندرکاران ذی‌ربط، جشنواره چهل و یکم از چالش‌هایی اینچنینی مصون باشد.