بررسی برخی ابعاد فقهی و فرهنگی "اهدای عضو"

به گزارش خبرنگار سرویس خبرگزاری حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، 31 اردیبهشت ماه در تقویم کشورمان روز ملی اهدا عضو می باشد.

روزی که به نام اهدای زندگی نام گذاری شده است و تلاش دارد تا این فرهنگ حسنه را در کشور و با همکاری نهادهای دینی و فرهنگی ترویج کند.

اهدا عضو مقوله ای است که علاوه بر ابعاد فقهی و شرعی آن دارای ابعاد پیچیده فرهنگی نیز هست، چه بسا با وجود رضایت فرد اهدا کننده و وصیت آن بر این مسئله اما خانواده متوفی اجازه نمی دهند و در نتیجه پیوند اعضا رخ نمی دهد.

بنابراین در ترویج و فرهنگی سازی اهدا عضو باید به تمام ابعاد آن توجه کرد و برنامه ریزی لازم را انجام داد.

در تشریح فرآیند پیوند اعضا چند حالت قابل تصور است؛ بنا بر گفته متخصصان پیوند اعضا از فرد اهدا کننده در چند صورت ممکن است، بدین معنا که فرد اهدا کننده می تواند زنده باشد همچون اهدا یکی از کلیه های فرد زنده، یا فرد دچار مرگ مغزی شده باشد و یا فرد دچار مرگ طبیعی شده باشد.

البته موارد اهدا و اعضایی که در این حالت ها می توان اهدا کرد متفاوت است، در هر صورت اصل اهدای عضو واقع می شود که باید مورد بررسی قرار دهیم.

بر اساس علم پزشکی در مورد مرگ مغزی اصلا امکان بازگشت حیات وجود ندارد، بنابراین متخصصان معتقد هستند در مواردی که گاه مطرح می شود که فرد پس از مرگ مغزی به بازگشته است صحت ندارد و یا به خاطر برخی پیچیدگی ها پزشکان در تشخیص مرگ مغزی دچار خطا شده اند و در حقیقت بیمار به مرگ مغزی دچار نشده بوده است از این رو متخصصان معتقد هستند که مرگ مغزی بی بازگشت است و به طور قطع پس از مدتی فرد از دنیا خواهد رفت.

اما از نظر فقهی در مسئله اهدای عضو فردی که دچار مرگ مغزی شده است، تفاوت دیدگاهی میان فقها وجود دارد؛ فقهایی همچون  آیت الله مکارم شیرازی اهدا عضو در صورت وجود ضرورت و حفظ جان مسلمانی دیگر جایز است.[1]

در فتوای برخی فقها همچون آیت الله صافی گلپایگانی آمده است:

به نظر اینجانب برداشتن عضو مسلمانی که هنوز فوت نکرده و لو مرگ مغزی او مسلم باشد، جایز نیست.

همچنین پاسخ رهبر معظم انقلاب به این مسئله بدین شرح است:

بطور کلی اگر این افراد دچار ضایعات مغزی غیر قابل درمان و برگشت ‏شوند که بر اثر آن همه فعالیت‏های مغزی آنان از بین رفته و به حالت اغمای کامل فرو ‏روند به نحوی که باعث فقدان و از دست رفتن هر نوع شعور و احساس و حرکتهای ارادی می‏گردد، چنانچه که استفاده از اعضای بدن چنین بیمارانی برای معالجه بیماران دیگر باعث تسریع ‏در مرگ و قطع حیات آنان شود جایز نیست، در غیر این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلی وی صورت ‏بگیرد و یا نجات نفس محترمی متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد اشکال ندارد.[2]

از این رو مقلدان هریک از مراجع لازم است تا در این مسئله به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کنند.

اما آنچه در فتوای فقها آمده و در قوانین نیز بدان تصریح شده است، رضایت خانواده اهدا کننده است؛ بر اساس قوانین بسیاری از کشورها لازم است تا خانواده اهدا کننده نیز رضایت داشته باشند و رضایت فرد اهدا کننده به تنهایی کافی نیست.

در چرایی این امر متولیان این امر معتقد هستند در صورت عدم رضایت خانواده بیمار، ضرری که این مسئله دارد به مراتب از سود آن که اهدای عضو است بیشتر است و باید حتما خانواده فرد اهدا کننده رضایت داشته باشند.

بنابراین همواره به علاقه مندان توصیه می شود تا خانواده خود را در جریان این امر قراردهند، زیرا در آن زمان بحرانی که خانواده به سبب از دست دادن عزیز خود دچار ناراحتی شدید هستند، اطلاع از این خبر غیر منتظره خود دردی علاوه بر اندوه قبل است.

زیرا در آن شرایط تمام توجه خانواده به این است که فرزند از دست رفته خود را به دست آورند، امر که محال است اما از خداوند تقلا می کنند که معجزه ای رخ دهد و عزیزشان بازگردد.

اما باید توجه داشت که مرگ حقیقتی است انکار ناپذیر و حتما برای هر فرد به وقوع می پیوندد از این رو تنها خداوند است که مرگ ندارد و هرچه مخلوق خداوند است مرگ را لمس خواهد کرد.

بنابراین اصرار و اندوه کاری از پیش نمی برد، بلکه اگر خانواده در این شرایط سخت و بحرانی از قبل آماده شده باشند، در خواهند یافت که با اهدا عضو در حقیقت حیات عزیزشان ادامه خواهد یافت.

خانواده ای دیگر در استانی دیگر که هر روز چشم انتظار است و نیازمند عضوی است تا جان عزیزخود را نجات دهد به شدت نیازمند این عضو اهدایی است.

از این رو با فرهنگ سازی می توان به خانواده ها آموخت که با اهدای عضو به جای آن که اعضای عزیزتان به زیر خاک برود و از بین برود، در بدن فردی دیگر زنده خواهد ماند و به حیات خود ادامه خواهد داد؛ همچنین فردی که هر لحظه نگران و چشم انتظار است که آیا به خاطر فقدان عضو سالم در خطر است، آیا زنده خواهد ماند؟ ما با اهدا عضو این افراد را نجات می دهیم و پدری یا مادری و یا فرزندی را به آغوش خانواده خود باز می گردانیم.

پدری که بر روی تخت خوابیده است، و فرزندان اش هر لحظه نگران هستند که آیا دوباره آنان را در آغوش خواهد گرفت؟ آیا سایه پدر بر سر آنان خواهد آمد؟

بنابراین چه خوب است تا در این روز، ثبت نام اهدا عضو توسط ما صورت گیرد؛ همچنین به جهت اجازه برخی فقها مبنی بر اهدا عضو این امر دینی در میان مردم تروج گردد؛ به عبارتی لازم است تا طلاب علوم دینی در این زمینه به مردم آموزش دهند و نظارت فقها و بزرگان دین را در این زمینه به مردم آموزش دهند.

امید است که با یکایک تلاش متولیان فرهنگی این مسئله به طور کامل برای مردم تبیین شود تا برخی از آلام آن کاسته شود.

[1] - https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&pid=61769&lid=0&mid=1055

[2] - https://www.islamquest.net/fa/archive/fa479