لزوم واکاوی و الگوگيري از شاگردپروری امام صادق در حوزه های علمیه

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، عصرحیات ائمه اطهار(ع) مهم‌ترین بخش از تاریخ اسلام شناخته می‌شود و دین اسلام آخرین دین الهی است که دیگر انتظار آمدن دین دیگری را نداریم؛ چراکه کامل ترین دین است و مذهب شیعه نیز یکی از دو مذهب بزرگ دین اسلام یعنی شیعه و سنّی است که اعتقاد به دو اصل امامت و عدل پیروان آن را از اهل‌سنت متمایز کرده است.

بعد از رحلت پیامبراسلام(ص) در دوره خلافت عمر نوشتن حدیث و حتی نقل آن ممنوع شد و این عمل حدود یکصد سال ادامه یافت تا این که در دوره امامت امام باقر (ع) که در ایام خلافت عمربن عبد العزیز اموی بود، ممنوعیت کتابت و نوشتن حدیث برداشته شد و از طرفی نیز به خاطر درگیری خلافت به مسائل دیگر و ظهور عباسیان در برابر امویان، فرصت مناسبی برای امام باقر(ع) و شاگردان آن حضرت ایجاد شد تا اخبار و روایات وارد شده از پیامبرگرامی اسلام(ص) و دیگر امامان معصوم(ع) را جمع آوری و توسعه دهند که این امر در دوره امامت امام صادق (ع) به اوج خود رسید.

امام جعفرصادق(ع) رئیس مذهب تشیع است و این مذهب همان اسلام ناب محمدی(ص) است که توسط خود پیامبرگرامی اسلام(ص) برای تمایز از دیگر فرقه های اسلامی که خیلی سال ها بعد، به وجود آمدند، شیعه نامیده شد؛ اما اینکه چرا به این مذهب «شیعه جعفری یا مذهب جعفری» اطلاق گردیده است، باید گفت که

در زمان حیات امام صادق(ع) -که از سال ۱۱۴ تا ۱۴۸ هجری را شامل می شود- بود که پایه فکری نظام تشیع که در زمان پیامبر(ص) و ائمه پیشین طرح ریزی شده بود، مستحکم گردید و امام صادق (ع) از فرصت مناسب به دست آمده سیاسی موجود، که در نهایت، موجب انتقال خلافت از امویان به عباسیان گردید، و با ملاحظه نیاز جامعه و آمادگی زمینه اجتماعی، دنباله نهضت علمی و فرهنگی پدر بزرگوارش امام باقر(ع) را گرفت و حوزه وسیع علمی و فعالیت های علمی بزرگی پایه گذاری و ادامه داد و در رشته های مختلف علوم عقلی و نقلی آن روز را، به شاگردان بزرگی هم چون هشام بن حکم، محمد بن مسلم، جابر بن حیان و به بسیاری از شاگردانش تعلیم داد که علاوه بر استحکام پایه اعتقادی اسلام و تشیع، موجب توسعه و گسترش آن هم شد.

در دوره امام صادق (ع) آن حضرت با تربیت شاگردان و فرستادن آن ها به مناطق دیگر و جمع آوری، تدوین و استحکام بخشیدن به عقاید و فقه تشیع و نشر آن احکام توسط شاگردان تربیت یافته و نیز برای تفکیک از دیگر فرقه ها و گروه هایی که در این دوره فعالیت داشتند، شریعت اسلام و آیین محمدی (ص) در چهره مذهب تشیع که هم زمان با پیامبر(ص) شکل گرفته بود، شکل داده و انسجام فکری محکم تری به آنها بخشید و فقه شیعه امامی منسجم گردید.

قاعده کلی در تولید علم این است که تولید، بدون تضارب آراء حاصل نمی شود و هدایت و تنویر اذهانی که در زمان امام صادق(ع) رخ داد، معلول مباحثات کلامی، مناظرات علمی و تضارب آراء بود و بهره گیری از سیره امام جعفر صادق(ع) می تواند در انزوا و نابود کردن جریان های انحرافی که امروزه در قالب جریان های تکفیری و گروهک های تروریستی مناطق مهمی از جهان اسلام را به آشوب کشانده اند، مفید و موثر باشد.

لزوم واکاوی و الگوگيري ازشاگردپروری امام صادق(ع)

الگوگيري از امام صادق(ع) به منزله امام شيعيان در شيوه شاگردپروري، فقط به نفع شيعيان آن حضرت نيست؛ بلکه ديگران نيز مي توانند با عناويني چون روش يكي از علماي اسلامي در تربيت نيروي متخصص براي عموم مسلمانان، به كاربست تجربيات يكي از شخصيت هاي تاريخي در نحوه تعليم و تربيت شاگرد بپردازند.

ثمرات واكاوي در سيره امام صادق(ع) در تربيت شاگرد، براي اقشار مختلف علما مي تواند كارگشا باشد. در سیره امام جعفرصادق(ع) در كنار تأكيد بر تخصص پروري و ژرفكاوي در علوم، بر استفاده از نيروهاي متخصص در رشته هاي متناسب با نياز جامعه توجه شده است و امروزه نیز الگو برداری از این روش می تواند بسیار راهگشا و موثر باشد، مخصوصاً در جوامع امروزی که از تنوع علوم بسیار بالایی برخوردار است و در واقع، امکان یادگیری همه علوم برای یک شخص محال بوده و یا در حد شاذ و به تعداد انگشت شمار است.

شرايط فرهنگي، اجتماعي و سياسي عصر امام صادق(ع) اینگونه ايجاب مي كرد كه امام از قيام مسلحانه و ساير شيوه هاي اسلاف خود استفاده نكرده و شيوه اي متناسب، که همان شاگردپروري است را براي تبيين معارف اسلام ناب محمدي و عقايد شيعه علوي برگزيند.

امام صادق(ع) در تربيت شاگردان، براساس وظيفه امامت اقدام کرده و متناسب با شرايط زمانی و مقتضيات آن، الگوي كار خود را تعيين كرده است و دراين ميان به علايق شاگردان نيز توجه ویژه ای داشت .

 معرفي مصاديق و نمونه ها در هر علمي، به فهم موضوع، كمك شاياني مي كند؛ لذا در ذیل برخي از شاگردان خاص امام صادق(ع) در حوزه هاي مختلف علمي را مي توان اين چنين برشمرد: هشام بن حكم متخصص در مباحث كلامي، جابربن يزيد جعفي متخصص در حديث و تفسير، مؤمن طاق متخصص در مباحث كلامي به ويژه در مباحث مربوط به امامت، زراره بن اعين متخصص در فقه، ابان بن تغلب متخصص در حديث و تفسير، مفضل بن عمر متخصص در مباحث توحيدي و شناخت پروردگار، جابربن حيان (با پذيرش شاگرد بودن) متخصص در علوم تجربي نظير شيمي، ابوحمزه ثمالي متخصص در دعاشناسي و مطالب عرفاني، علي بن يقطين متخصص در مباحث سياسي...