چرا خیلی دیرتر از سطح جهانی وارد فضای امن سازی اینترنت برای کودکان شدیم؟

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از گروه زندگی ـ زهره سعیدی: مدت‌هاست که چالش استفاده کودکان و نوجوان از فضای مجازی و اینترنت پاک برای آنها مسئله روز جامعه شده است، به ویژه در سال های اخیر که میزان مصرف این اقشار جامعه از فضای مجازی زیاد شده اما موارد مصرف ، نظارت و فرهنگ سازی مناسبی در زمینه نحوه استفاده آنها از فضاهای مختلف صورت نگرفته است، چه اینکه خیلی خانواده‌ها به واسطه همین امر دچار مشکلات و بحران‌های زیادی شده اند.

سند حمایت کودک و نوجوان در فضای مجازی از سال 98 در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قرار گرفت تا اینترنت امن و مستقلی برای کودک ایجاد شود و در نهایت این سند در سال گذشته به تصویب رسید. علاوه بر این، سند صیانت از کودک و نوجوان در فضای مجازی نیز در راستای این طرح کلان برای اجرا به دستگاه‌های مختلف مربوطه ابلاغ شد. ماه گذشته اینترنت کودکان توسط وزارت فرهنگ و ارتباطات رونمایی شد و حال باید دید که شیوه‌های استفاده از این اینترنت و شرایط آن به چه صورت است. برای آگاهی بخشی به خانواده‌ها در این زمینه با مهدی سالم، کارشناس فرهنگی صحبت کردیم که مشروح آن را در ادامه می خوانیم:

مهدی سالم کارشناس فرهنگی

*لطفا از ابتدا درباره اتفاقاتی که باعث شد تا در سراسر دنیا اینترنت امن برای کودکان پا بگیرد، برایمان بگویید و اینکه ایران در چه شرایطی از ابتدا برای امنیت بخشی فضای نت برای کودک و نوجوان قرار داشت و چه گام هایی برداشتیم تا به اینترنت کودکان برسیم.

از حدود سال 2005-2006 که فعالیت اینترنت در دنیا فراگیر شد، کودکان نیز به واسطه ابزارهایی که در اختیارشان قرار گرفت، با این پدیده مواجه شدند. از همان زمان در اروپا به فکر افتادند که شبکه دیگری تحت عنوان «Insafe» در برخی کشورها فعال کنند که این شبکه برای کودکان امن‌تر ، با قوانین سختگیرانه‌ و محیط پاک‌تر بود.

خودِ اینترنت جهانی تهدیدات و خطراتی برای بچه‌ها داشت، مسائلی در زمینه بازی‌های رایانه‌ای خشن با صحنه‌های نامناسب در شبکه‌های اجتماعی، قتل‌های مختلف و به دام افتادن نوجوانان به واسطه عدم سواد رسانه‌ای مناسب باعث شد که طراحان اینترنت به فکر این شبکه امن بیافتند و پروژه‌ای تحت عنوان «child online protection» شروع به کار کرد تا از کودکان در فضای مجازی مراقبت کند.

کشور ما نیز از سال 2009- 2010 از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به کنفرانسی در ژنو دعوت  و وارد این فضا شد. بنابراین ایران نیز پنل‌هایی آماده و اقداماتی صورت داد تا به طور مثال رده بندی بازی‌های کامپیوتری، سایت‌ها و دسترسی‌های کودک و نوجوان به همراه تدوین آموزش‌های مختلفی از سوی مدارس، معلمان، اولیا و برنامه‌سازی‌هایی برای صدا و سیما صورت بگیرد. برنامه‌هایی مثل «کاربرانه»، «صفر و یک» و «به روز»، حتی عمو پورنگ نیز در برنامه تلویزیونی خود شروع به آموزش‌هایی در این راستا کرد.

با فراگیر شدن تلفن همراه بین بچه‌ها و ورود کرونا به کشور، دوباره تهدید اینترنت باز برای بچه‌ها بیشتر شد. مضاف بر اینکه ما در داخل کشور نیز فرهنگ استفاده مناسب از فضاهای مجازی را نداشتیم، چون خودمان صاحب این فناوری نبودیم. منتها خود کشورهای طراح و صاحبان این فضاها برای بچه‌های زیر سیزده سال ممنوعیتی را در نظر گرفتند که اگر بچه‌ای در این سنین در شبکه‌های اجتماعی عضو شود، با پدر و مادر برخورد کرده و حتی حضانت پدر و مادر را زیر سوال می‌بردند. ابزارهای نرم افزاری و سخت افزاری خوبی نیز به تناسب این فضا تولید کردند تا از این حقوق کودکان صیانت کنند.

*پس چرا ما خیلی دیرتر از سطح جهانی وارد فضای امن سازی اینترنت برای کودک و نوجوان شدیم؟

 ما باید در کشورمان آموزش بهتری می‌دادیم که در آن دوره ندادیم که خود این به زیرساخت‌های کشور باز می‌گشت، مثل اینکه اُپراتورهای تلفن همراه باید این امکانات را فراهم می‌کردند که شرایطش فراهم نشد. از زمانی که کرونا در کشور شایع شد ، شرایط فرق کرد . اگر تا آن زمان استفاده بچه‌ها از فضای مجازی تفریحی و گاه به گاه بود، از زمان شیوع ویروس کرونا دیگر به خاطر آموزش‌های از راه دور، نظارت‌ها و میزان حساسیت خانواده‌ها نیز باید فرق می‌کرد. 

در پاسخ به سوالتان باید بگویم که با همه این احوال ، باز هم با توسعه دسترسی کودک و نوجوان به آموزش ، حاکمیت همچنان پیشرفتی در زمینه شرایط زیرساختی و نرم افزاری برای بچه‌ها ایجاد نگردد و تنها یک چهره کاریکاتوری در این زمینه وجود داشت، بنابراین استفاده از نت زیاد اما امکانات مناسب بچه‌ها نبود.

از یکی ـ دو سال گذشته وزارت فرهنگ و ارتباطات در این زمینه ورود جدی داشت، جلسات متعددی تشکیل و با تصویب قانون صیانت از حقوق کودکان ، به دستگاه‌های مختلف این قانون ابلاغ‌ شد. مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، وزارت ارتباطات، وزارت آموزش و پروش و شورای عالی فضای مجازی به عنوان مرجع اصلی به این موضوع ورود کرد و خوشبختانه اقدامات نسبتا جدی نیز صورت گرفت، هر چند که کافی نبود و همه دستگاه‌ها باید بهتر کار می‌کردند اما باز هم اتفاقات خوبی در کشور رخ داد.

*آقای سالم اخیرا از سوی وزارت ارتباطات، اینترنت کودکان رونمایی شده، با همه نگرانی‌هایی که والدین نسبت به شرایط پیشرو و گذشته اینترنت برای بچه‌هایشان دارند آیا این اینترنت کودکان می‌تواند فضای امنی برای بچه‌ها فراهم کند و قابل اطمینان است یا خیر؟

به نظر شما موتورسواری برای کودک و نوجوان کار خطرناکی است یا خیر؟ حال شاید یک خانواده‌ای بگوید که من به نوجوانم آموزش دادم و مطمئنم که می‌تواند ماشین یا موتور سواری کند،‌اما بهرحال کار خطرناکی است که پدر و مادر کلید موتور یا ماشین خود را دست بچه هایشان بدهند، حتی اگر آموزش هم داده باشند. پس قسمت اصلی این ماجرا و راندن در اینترنت به عهده پدر و مادر است، اینکه دولت بگوید من می‌خواهم کامل فضا را مدیریت کنم، چنین چیزی ممکن نیست. هیچوقت دولت نمی‌تواند بگوید که برای حفاظت از بچه‌ها همه موتورها و ماشین ها را از سطح شهر جمع شوند تا نوجوانی پشت ماشین ننشیند . والدین باید مراقبت کنند، و گرنه دولت نمی‌تواند محدودیت کامل ایجاد کند جز اینکه ابزار را در دست پدر و مادر بگذارد و آنها بتوانند مدیریت درست داشته باشند.

حال اگر یک پدر و مادری بخواهد که فرزندش در محیط ناامن اینترنت یله و رها نباشد آیا ابزاری برایش وجود دارد؟ چالش اصلی قبلا این  بود که دولت ابزاری را به عنوان حاکمیت در اختیار پدر و مادرها قرار نداده بود و الان این اتفاق افتاده و اینترنت کودکان به راه افتاده است. حال سوال شما این است که آیا می‌توان به این اینترنت اطمینان کرد؟ من پاسخم این است که حاکمیت این شرایط را فراهم کرده، بقیه‌اش دیگر دست والدین است.

در همه دنیا به این ابزارها (parental control ) گفته می‌شود، اینها نرم افزارهایی هستند که پدر و مادر مسئول کنترل فرزندانشان می‌شوند و اگر یک پدر و مادری بخواهد بچه‌اش را نامناسب تربیت کند ، دولت نمی‌تواند از آن جلوگیری کند ، این دیگر تربیت داخل منزلش است. درست است که اگر مثلا حاکمیت متوجه تربیت نادرست بچه‌ها شود، می‌تواند دخالت‌هایی مثل اعمال نفوذ یا سلب حضانت داشته باشد اما به طور کلی این مسئله به دست والدین است و تربیت به مفهوم اصلی به دست پدر و مادر و خانواده است و حاکمیت تنها می‌تواند ابزارهای کمکی دست والدین بدهد.

الان اگر گوگل ، یوتیوب یا هر موتور جستجوی دیگری را ببینیم، امکانات کنترل والدین بر آن وجود دارد ، نرم افزارها هم همینطور است الان در ایران این شرایط فراهم است و محیط تا حدودی برای بچه‌ها امن تر شده، است، اگر خانواده‌ای الان علاقه مند باشد، مثل همان در دست داشتن سوییچ ماشین یا موتور می‌تواند مراقبت بیشتری از بچه‌هایش بکند، باز این شرایط به دلخواه و تصمیم پدر و مادر و مدرسه است.

*البته قابل ذکر است که تفاوت زیادی بین بحث رانندگی و عواقب آن برای نوجوان و استفاده از اینترنت و دیدن نتایج آن وجود دارد، مسئله فرهنگ سازی برای استفاده خانواده‌ها از این اینترنت امن است، این را چطور می‌توان فراهم کرد؟ ما در گذشته برای رانندگی ، کمربند ایمنی یا خیلی چیزهای دیگر از روش‌های مختلفی برای فرهنگ‌سازی استفاده کردیم اما این فرهنگ استفاده از اینترنت کودک را چطور می‌توان جا انداخت.

به نکته خوبی اشاره کردید،‌یک کار با مزه‌ای درباره کمربند ایمنی سال‌ها قبل صورت می‌گرفت مثلا با نوجوانی صحبت می‌کردند که از او می‌پرسیدند: «چه لذتی رانندگی برایت دارد؟» او هم می‌گفت مثلا: «من دوست دارم تند بروم، کیف کنم و از اینطور چیزها»، بعد از طرف دیگر نتیجه این تند رفتن را با نشان دادن یک نفر که مثلاً فوت شده یا دست و پایش شکسته به او نشان می‌دادند . این خیلی کار خوبی است که بتوان برای اینترنت هم برنامه‌سازی تلویزیونی و رسانه‌ای کرد. البته مشابه‌اش چیزهایی ساخته شده از کسانی که آسیب‌های جدی استفاده نادرست از اینترنت دیده‌اند.

الان متأسفانه همه خانواده‌ها شاهد این آسیب‌ها هستند، یک زمانی ما وقتی برای کسانی توضیح می‌دادیم خیلی‌ها درکش نمی‌کردند که حرفمان چیست، زوج‌هایی که به واسطه افراط حضور در فضای مجازی طلاق گرفتند، بچه‌هایی که از آنها سوء استفاده شده و اینها عموما از دوران کودکی و نوجوانی دچار مشکل شدند، با این حال ما نمی‌توانیم مردم را مجبور کنیم که وارد این فضا شوند، ما آگاهی رسانی با ارائه ابزار می‌کنیم و دیگر بقیه‌اش به اختیار خود والدین است.

من همیشه مثالی می‌زنم که در سطح کشور کتاب‌های زیادی وجود دارد که مجوز فرهنگ و ارشاد هم دارد اما من خودم وقتی می‌خواهم برای بچه‌های خودم کتاب بخرم، دقت بیشتری می‌کنم مثلا کتاب‌های کانون پرورشی را مدنظر قرار می‌دهم، چون به هرحال اینها دقت بیشتری برای مفید بودن محتوا برای بچه‌ها در گروه‌های سنی مختلف دارند. همین معنی‌اش این نیست که بقیه کتاب‌ها بد باشند، آنها هم خوب هستند اما این اختیار با ماست که کدام را انتخاب کنیم، به هرحال همیشه باید یک کانون پرورشی در کشور باشد که کتاب‌های تأیید شده و مدیریت شده با دقت نظر بیشتر از نظر محتوایی را در اختیار بچه‌ها قرار دهد.

*الان چه روش‌هایی برای استفاده از اینترنت کودکان برای خانواده‌ها وجود دارد؟

ببینید از قبل نزدیک به دو میلیون و چهارصد هزار سیم کارت کودک و نوجوان در کشور تولید شده که عده‌ای آنها را تهیه کردند و مردم باز هم می‌توانند برای داشتن اینترنت امن از این سیم کارت‌ها استفاده کنند تا سیم کارت مخصوص بچه‌ها را داشته باشند.این روش برای خانواده‌هایی که تمایل دارند بچه‌ها از اینترنت مخصوص به خودشان استفاده کنند، حال ممکن است کسی نخواهد سیم کارت جدا یا گوشی مخصوصی برای بچه‌هایش داشته باشد، این افراد می‌توانند با وارد کردن یک کد #456* روی گوشی یا تبلت خودشان یا مراجعه به سایت 456 و یا از طریق اپلیکیشن 456 به اینترنت کودک و نوجوان دسترسی پیدا کنند.

این اینترنت نیز دارای رده بندی سنی است مثلا برای کودک پیش دبستانی تا دبستان، راهنمایی و دبیرستان محدوده استفاده‌اش متفاوت است به طور مثال چهار سطح دسترسی در قالب چهار رنگ سبز، سفید، زرد و نارنجی تعریف شده که هر رنگ معرف دسترسی برای یک گروه سنی است . خانواده‌ها پس از هر بار استفاده بچه‌ها می‌توانند از این حالت اینترنت کودکان خارج شده و به فضای خود باز گردند.

در ارتباط با اپلیکیشن نیز می‌توان گفت که این نرم افزار امکانی به پدر و مادر می‌دهد که سرویس، سایت و نوع فعالیت کودک خود را تعریف کنند و برای هر کدام از اعضای خانواده یک سطح دسترسی ایجاد کنند.  امکان دیگر این اینترنت در حوزه جستجوی موتورها نیز این است که یک سری موتورهای جستجو و دانش نامه ها در دسترس بچه‌ها قرار می‌گیرد و این باعث می‌شود سایر موتورها را گروه های سنی دیگر نتوانند مورد استفاده قرار دهند. مثلا موتور جستجوی ذره بین تا حد زیادی پالایش شده یا آپارات یا فیلمیو مدرسه و چیزهای دیگر. یا مثال دیگر یوتیوب در کشور ما فیلتر شده اما مثلا یوتیوب کیدز برای بچه‌ها با مدیریت مناسب و پرهیز از فحاشی و صحنه‌های برهنگی یا خشونت قابل استفاده است.

نکته دیگر وایت لیست‌ها یا لیست‌های سفیدی است که در این اینترنت در نظر گرفته شده و افراد با فعال کردن آن می‌توانند از آنها با خیال راحت استفاده کنند و چنین چیزی توسط اپراتورهای مختلف ممکن است تغییرات جزئی داشته باشد اما در نهایت خیلی بهم نزدیک هستند و بعید است که اُپراتورها اختلافات جدی دراین زمینه با هم داشته باشند.

*آیا قرار است این اینترنت کودکان و نرم افزارها و برنامه‌هایش برای آینده به روز شده و شرایطش تغییر کند؟

به هرحال ما صاحب اینترنت اصلی یا به قولی دیتاسنترها نیستیم ، اگر در آینده اتفاقات متفاوتی بیافتد و این دیتاسنترها وارد کشور شود شاید بتوانیم کنترل بیشتری روی آن داشته باشیم ، شاید هم با افزایش سرعت اینترنت شرایط تغییر کند . یک زمانی اوایل دهه نود در فضای مجازی وایبر مد شده بود اما الان آیا شرایط در حد همان وایبر باقی مانده؟ قطعا خیر و حتما تا چند سال آینده ما به سرعت صد مگ در ثانیه نیز خواهیم رسید و تست‌هایش نیز در کشور زده شده است. قطعا با آن سرعت آتی مشاغل جدید نیز تعریف خواهد شد و آموزش‌ها نیز متفاوت می‌شود. 

بنابراین برنامه‌های امروزی متناسب شبکه فعلی است  و در آینده ممکن است بچه‌ها بتوانند با سرعت جدید در کلاس‌های آنلاین هم آموزش ببینند و هم بنویسند و امتحان بدهند و رمزنگاری‌های دیگری براساس پروتکل‌ها صورت بگیرد. ما هم باید همزمان با شرایط پیشرفت کنیم کما اینکه از سال 2009 تاکنون نیز تغییرات جدی کردیم و امیدواریم جامعه جهانی پروتکل‌هایش را در آینده طوری تنظیم کند که همه کشورها با هم به یک اجماع جهانی برسند.

مثلا یکی از پیشنهادها برای اینترنت کودک این بود که سایت‌های پورنوگرافی با پسوندی باشند که بتوان به راحتی در فضای اینترنت این‌ها را ایزوله کرد و هر کس بتواند در خانه خود این کار را انجام دهد حال اینها کارهایی است که باید در مجامع بین‌المللی انجام شود و این فقط دغدغه ما نیست و اکثر کشورها خوشبختانه در این زمینه به هم نزدیک هستند.

*نکته پایانی؟

در نهایت این را تأکید کنم که همه مسائلی که درباره اینترنت کودک مطرح شد ، قابل استفاده و یک ابزاری در دست پدر و مادر است با این ابزارها و چیزهایی که مطرح شد نظارت پدر و مادرها بر فضای نت بچه‌ها از بازی گرفته تا فیلم و کارتون و مصرف رسانه‌های سایبری و دیجیتالی بیشتر می‌شود. حاکمیت در بهترین حالت یک کمک حال و دستیار برای خانواده‌ها است. حتما این اینترنت کودکان هم خطاهایی خواهد داشت منتها مسئله اصلی این است که خانواده‌ها آگاه شوند و در عرصه کنترلی خود و استفاده از رسانه‌های سایبری درست عمل کنند.

انتهای پیام/