شماره ۹۷ فصل نامه علمی پژوهشی «مطالعات راهبردی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 97 فصل نامه علمی پژوهشی«مطالعات راهبردی» به صاحب امتیازی پژوهشکده مطالعات راهبردی با مدیرمسئولی محمود یزدان فام و سردبیری احمد نقیب زاده منتشر شد.

این فصلنامه در 9 مقاله و 321صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

سیاست حافظه، خاطره جمعی و امنیت ملی

سعید صادقی

چکیده: حافظه تاریخی و خاطره جمعی از مهمترین مؤلفه ‏های سرمایه فرهنگی هستند که به مثابه یک لوح و شناسنامه، سبک زندگی، جهان‏بینی و ریشه ‏های تمدنی یک ملت در آنها بازتاب می‏ یابد و صیانت از آنها نیز از آن رو نیازمند حساسیت سیاست‏گذاران است که میراث فرهنگی مذکور، مبنای شکل ‏گیری هویت اجتماعی و ملی می ‏باشد. حفظ، تقویت و ترمیم حافظه یا خاطره جمعی، که در قالب سیاست حافظه تجلی می ‏یابد، در دنیای مدرن اهمیتی مضاعف یافته است، چراکه شهروندانی که به واسطه رسانه‏ های جمعی، در معرض مؤلفه ‏های فرهنگی سایر جوامع قرار دارند، در صورت ناآشنایی با فرهنگ سرزمین خود، لاجرم ارزش ‏ها و نمادهای فرهنگ‏ های دیگر را وام گرفته و به رنگ آنها درخواهند آمد. مقاله حاضر، ضمن مرور اجمالی ادبیات نظری و تجربی موجود درباره سرمایه فرهنگی و سیاست حافظه و اهمیت آن برای امنیت ملی، برخی از روندهای آسیب‏ زا در حوزه خاطرات و روایات دفاع مقدس را به‏ صورت موردی بررسی کرده و راهبردهایی برای سیاستگذاری مطلوب ‏تر ارائه کرده است.

بررسی مبانی سطوح امنیت سیاسی و تهدیدهای آن در مکتب امنیتی متعالی اسلام

علی اصغر نصیری؛ بهنام رشیدی زاده؛ نجف لک زایی

چکیده: سطوح امنیت از جملۀ عناصر و مؤلفه‎ های یک نظریۀ امنیتی است. یکی از ابعاد مختلف سطوح امنیت در مطالعات امنیتی، بعد سیاسی آن است. بررسی مطالعات امنیتی حاکی از آن است که پژوهش ‎های زیادی در این زمینه انجام نشده است. این مقاله درصدد است تا مبانی قرآنی و روایی سطوح امنیت سیاسی و تهدیدهای آن را در مکتب امنیتی اسلام بررسی نماید. لذا گزاره ‎های قرآنی و حدیثی دالّ بر سطوح امنیت سیاسی و تهدیدهای آن، با بهره‏ گیری از روش مطالعۀ پژوهشی و استنباطی استخراج گردید. وجود شش سطح فردی (خرد)، جامعه ‎ای، ملی (متوسط)، منطقه‎ ای، امتی و بین المللی (کلان) برای امنیت سیاسی و نیز امکان تهدید وجودی مراجع هر یک از سطوح توسط مراجع سطوح دیگر در مکتب امنیتی اسلام از جملۀ مهمترین نتایج مستنبط از آیات و روایات می باشد.

فراترکیب تحلیل ساختاری نظام مسائل استان ‏های ایران

میر قاسم بنی‏ هاشمی

چکیده: هدف اصلی این مقاله ارزیابی نتایج و یافته‌های یازده پروژه تحقیقاتی است که با عنوان مشترک «مسئله‌شناسی پیشرفت و امنیت استان» انجام شده است. این پروژه‌ها در فاصله سال‌های 1397 تا 1399 در یازده استان انجام یافته است. به لحاظ روش شناسی، تمام این مطالعات از روش مصاحبه عمیق، ماتریس تأثیر متقابل و بررسی اسناد مانند سند آمایش سرزمین استان بهره گرفته و روش تجزیه و تحلیل آنها مبتنی بر راهبرد پژوهش کیفی تحلیل ساختاری بوده است. در این مقاله جهت بررسی یافته‌های این تحقیقات از روش تحلیل کیفی فراترکیب استفاده شده و نتیجه مطالعه حاضر بیانگر این است به طور میانگین استان‎ ها هر کدام دارای 74 مسئله اصلی بوده‌اند و از این تعداد، هر مطالعه ده مسئله اصلی را به عنوان «مسائل کلیدی» و «تأثیرگذارترین عوامل» معرفی کرده‌اند. نگاهی مقایسه‎ ای به ده مسئله نخست کلیدی استان‏ ها بیانگر این است که نزدیک به 63درصد مسائل نخست استان‏ ها مشترک بوده که در این میان مسئله «ناکارامدی نظام مدیریت استان»، چالش مشترک بیش از 90درصد استان ‏ها می ‎باشد.

مسائل و چالش‌های حکمرانی محلی در استان تهران

رضا خلیلی

چکیده: حکمرانی مطلوب از یک سری اصول و رویه‏ های مشترک و جهانی تبعیت می‏ کند که بستگی به محیط جغرافیایی یا مقطع زمانی خاصی ندارد اما همواره بخش قابل ‏توجهی از اصول و رویه‏ های حکمرانی متأثر از ملاحظات محیطی بوده و وابسته به شرایط زمانی و مکانی خاص است. بر این اساس، حکمرانی کارامد و مطلوب در مقیاسی کوچک‏تر مانند استان تهران مستلزم بررسی عناصر و مؤلفه‏ های خاص و منحصر به فرد همین استان است. با این فرض، این مقاله به بررسی و تحلیل مسائل و چالش‏ های حکمرانی محلی در استان تهران می ‏پردازد. بدین منظور، ابتدا با بهره ‏گیری از مصاحبه باز با خبرگان و مسئولین اجرایی استان، مسائل و چالش ‏ها استخراج شده و سپس با استفاده از نرم‏ افزار میک‌مک به تحلیل ساختاری این مسائل و چالش‏ ها پرداخته ‏می‏ شود. نتایج و یافته‏ ها حکایت از آن دارد که مسائل و چالش‏ های حکمرانی استان تهران ناشی از چهار حلقه ناکارامدی، نارضایتی، محرومیت و ناامنی است که بیش از آنکه مردم در آن‌ها نقش داشته باشند، دولت‌ساخته/ پایه هستند و بنابراین برای حل این مسائل بیش و پیش از هر چیز باید قواعد حکمرانی ملی و استانی از طریق کاهش نقش دولت در امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی اصلاح شود.

فهم پدیده سوت‏ زنی با رویکرد فراترکیب

محمد توانگررنجبر؛ سید مهدی الوانی؛ سید مصطفی حدادی؛ حسن مهرمنش

چکیده: در سال ‏ های گذشته، تدوین و اجرای ‏سیاست‏‏ هایی در حوزه سوت‏ زنی با هدف تحقق نظارت عمومی، توسط کشور‏های توسعه‌یافته دنبال شده که توفیقات قابل‌ملاحظه‌ای نیز برای آنها در کنترل فساد اداری فراهم آورده است. بهره  گیری از این ظرفیت و مشارکت مردمی در مقابله با فساد اداری، چند سالی است که مورد اقبال مسئولین جمهوری اسلامی ایران نیز قرارگرفته است. در این پژوهش تلاش شد با روش فراترکیب و مطالعه نظام‏ مند 89 مقاله شامل 74 مقاله ISI از سال 2000 تا 2022 میلادی و 15 مقاله فارسی یافت‏ شده از منابع داخلی، عوامل تأثیرگذار بر موفقیت پدیده سوت‏ زنی شناسایی شوند. مدل نهایی به‌دست‌آمده برای شناخت و فهم عوامل مؤثر بر پدیده سوت‏‏ زنی در ایران، در قالب پنج دسته کلی عوامل سازمانی، عوامل انسانی، عوامل محیطی، ماهیت فساد و پیامدهای احتمالی به ترتیب اهمیت بر مبنای میزان فراوانی عوامل احصاشده از ادبیات موضوع، معرفی شده است. در انتها نیز عوامل پیش ‏برنده سوت‏ زنی در شش محور اصلی برای استفاده در فرایند خط‏ مشی ‏گذاری عمومی حوزه سوت‏ زنی و اجرای موفق آن در ایران معرفی شده ‏اند.

مبانی فرانظری کردارگرایی در روابط بین‏ الملل

سید جلال دهقانی فیروزآبادی؛ فیروزه رادفر

چکیده: کردارگرایی، یکی از آخرین دستاوردهای نظری در روابط بین‏ الملل است. این نظریه که از رهیافت  های نظری مختلفی تشکیل شده، بر مطالعه  کردارهای بین‏ المللی، به  عنوان خمیر مایه  روابط بین ‏الملل، تأکید و تمرکز می  کند. کردارگرایی بر مبانی فرانظری خاصی استوار است که آن را از سایر نظریه  های روابط بین‏ الملل متمایز می  سازد. این نظریه، بر «مبناگرایی تکثرگرا» مبتنی است؛ نوعی از هستی‏ شناسی، معرفت‏ شناسی و روش‏ شناسی تکثرگرا و گلچینی که فراتر از دوگانه  انگاری فرانظری و فلسفی رایج در نظریه های متعارف می  رود. به  گونه  ای  که در هستی ‏شناسی رابطه  ای کردارگرایی، دوگانه  های ماده- معنا، ساختار- کارگزار، عین- ذهن، نظریه- عمل و تکوین- تعلیل منحل می  شوند. معرفت‏ شناسی کردارگرایی نیز متضمن «تبیین» یا علت  یابی و «تفسیر» یا معناکاوی است. روش‏ شناسی کردارگرایی، نیز مانند معرفت ‏شناسی آن، تکثرگراست. تجربه  گرایی، «استنتاج  به بهترین تبیین» و تفسیرگرایی، سه روش‏ شناسی رایج در نظریه  های کردارگرا هستند.

الگوی مستشاری امنیتی ایالات متحده آمریکا

حسین نجفی

چکیده: در این مقاله مفهوم «مستشاری امنیتی» به عنوان یک رویکرد بدیع در ادبیات بومی معرفی و مبانی نظری آن بررسی شده است. دغدغه اصلی پژوهشگر، یافتن الگوواره و چارچوب مشخصی برای ‏مأموریت مستشاری امنیتی است که بدین منظور رویکرد ایالات متحده آمریکا برای ارائه کمک ‏های مستشاری امنیتی به کشورهای ‏هم ‏پیمان بر اساس اسناد و منابع موجود مورد بحث قرار گرفته است. این پژوهش به روش تحلیل مضمون انجام شده و عناصر و اجزای ‏تشکیل‏ دهنده الگو، بر اساس مضامین شناسایی ‏شده در منابع، بازشناسی ‏شده‏ اند. مطالعه موردی الگوی مستشاری ایالات متحده نشان ‏می‏ دهد که هدف  گذاری، ایجاد یکپارچگی اقدامات و تقسیم وظایف مشخص میان نهادهای سه‏ گانه اصلی در ارائه کمک های مستشاری امنیتی (وزارت امورخارجه، وزارت دفاع و سازمان یو‏اس‏ اید)؛ تبیین بخش امنیت یا جامعه هدف کشور دریافت‏ کننده کمک ‏ها و همچنین سطح‏ بندی این کمک ‏ها جزو ‏مؤلفه‏ های اصلی الگوی آمریکایی مستشاری امنیتی هستند.

ظرفیت اعمال خشونت گروه‌های سیاسی عراق و راهکارهای کنترل آن

احمد زارعان

چکیده: عراق پساصدام از مشکلات و مسائل امنیتی متعددی رنج می‌برد. این مشکلات، عراق را وارد بحران‌های ادواری نموده و ضمن افزایش شدید هزینه‌های انسانی، مادی و معنوی، مانع از قرارگرفتن این کشور در مسیر توسعه شده است. بر اساس نظریه «داگلاس نورث»، وجود مراکز متعدد قدرت در یک کشور و رقابت آنها بر سر دستیابی به منافع یا حداکثری ‏کردن منافع و ظرفیت اعمال خشونت آنها علیه یکدیگر، در روند توسعه اختلال ایجاد می‌کند. با بهره‌گیری از نظریه نورث، سؤال اصلی مقاله عبارت است از: «جریان‌های سیاسی عراقی به لحاظ اعمال خشونت دارای چه ظرفیتی هستند و راهکارهای کنترل خشونت در عراق کدامند؟» این مقاله برای پاسخ به سؤال تحقیق، از منابع کتابخانه‌ای برای جمع‌آوری داده‌ها و از روش توصیفی– تحلیلی برای تحلیل یافته‌ها بهره ‌گرفته است. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد «ظرفیت اعمال خشونت جریان‌ها و گروه‌های عراقی علیه یکدیگر» در فرایند «توزیع منافع» بالا بوده و مهمترین راهکار کنترل این ظرفیت که یکی از موانع اصلی توسعه به شمار می‌رود، عامل «داور» است. عامل «داور» می‌تواند با نظارت بر روند توزیع رانت (منافع)، تضمین‏ کننده روند باثبات توسعه در دوران گذار و فراهم‏ کننده شرایط برای قرارگرفتن عراق در آستانه تحول به سمت یک کشور توسعه ‏یافته بر اساس تعریف بومی از توسعه باشد.

مطالعه و تبیین اهداف و استراتژی‏ های عربستان در بحران یمن بر اساس مدل مکعب بحران چارلز هرمان

قاسم امامی راد؛ کیهان برزگر؛ مهدی ذاکریان امیری

چکیده: پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که بر اساس مدل مکعب بحران، ادراک عربستان سعودی در قبال بحران یمن چگونه بوده و با استفاده از چه سازوکارهایی اقدام به مدیریت تحولات کرده است؟ یافته  های پژوهش نشانگر این است که مطابق ادراک رهبران عربستان، بحران یمن در سطح «A» مکعب قرار دارد. این کشور با هدف تسخیر برخی مناطق استراتژیک همچون باب  المندب، استان حضرالموت و بندر مکلا، استان المهره و بندر نشتون، بندر الحدیده و خروج از انحصار جغرافیایی در جنوب و برخی نواحی جنوب غربی، کنترل جریان حوثی‏ ها و ممانعت از روی کارآمدن نظام شیعی و فدرالیزه  کردن یمن به نظام اقلیم  ها، اقدام به بحران  سازی کرده است و سوم اینکه تحت چنین شرایطی مدیریت هوشمند بحران و بهره‌گیری هم‌زمان از اهرم  های تهاجمی و سخت (نظامی- امنیتی و اتحادسازی)، نیمه  سخت (محاصره و فشار اقتصادی و معیشتی) و نرم (سیاسی- دیپلماتیک و رسانه  ای) را در دستور کار قرار داده که هم تهدید حوثی‏ ها را رفع کند و هم اینکه به نیات ژئوپلیتیکی نائل آید. روش پژوهش کیفی بوده و شیوه گردآوری داده‌ها نیز تحلیلی اسنادی است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصل نامه علمی پژوهشی«مطالعات راهبردی» می توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://quarterly.risstudies.org/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.