گزارشی از همایش بین المللی مخطوطات مشرق زمین

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، همایش بین المللی مخطوطات مشرق زمین «هفتمین پیش نشست تصحیح معیار دست نویس های اسلامی الگوها و آسیب‌ها» صبح امروز در سالن جلسات ساختمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی دفتر قم برگزار شد.

در این همایش حجت الاسلام رضا مختاری مدیر موسسه کتاب شناسی شیعه و آقایان علی انصاری عضو شورای عالی مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، سید محسن ناجی نصرآبادی کارشناس نسخ خطی آستان قدس رضوی و ابوالفضل حسن آبادی عضو مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی به سخنرانی پرداختند.

لزوم شناسایی نسخه های معتبر و تصحیح آن ها

حجت الاسلام مختاری با اشاره به موضوع ضرورت و اهمیت تصحیح متون کتب شیعی اظهار داشت: شاید بسیاری از افراد در ذهن خود این گونه فکر کنند که بسیاری از کتب های اصلی شیعه چاپ و منتشر شده است و دیگر نیازی به تصحیح و چاپ مجدد آنان نیست.

وی در ادامه افزود: اما به دلایل متعدد کتاب های چاپ شده نیز نیاز به تصحیح داشته و معنای آن نیست که تصحیح های قبلی این کتاب ها بی ارزش باشد؛ چراکه باید هر چاپ را با توجه به شرایط همان سال چاپ و انتشار در نظر گرفت.

مدیر موسسه کتاب شناسی شیعه بیان داشت: یکی از دلایل تصحیح چاپ کتب، شناسایی نسخه های معتبر و تصحیح آنها است که امری لازم و ضروری است و باید در این زمینه تصحیح های روشمند اساسی و اصولی بر روی آنها صورت پذیرد.

وی در ادامه با اشاره به مشهورترین کتاب حدیثی شیعه که نهج البلاغه می باشد اظهار داشت: بیشترین تیراژ را کتاب نهج البلاغه داشته است؛ اما هنوز تصحیح درستی براساس نسخه های برتر ندارد و حتی در برخی از جاها با چاپ های اصلی در جملاتی اختلاف وجود دارد و با نسخه های قدیمی تصحیح خوبی انجام نگرفته است.

حجت الاسلام مختاری بیان داشت: با توجه به این که امروزه تهیه نسخه های معتبر امکان پذیری بیشتری پیدا کرده است، باید همه نسخه ‌های معتبر جمع آوری و متون تصحیح گردند؛ چراکه بسیاری از کتاب های حدیثی ما نیاز به تصحیح دارند و برای رفع مشکلات لازم است به تمامی منابع حدیثی مراجعه گردد تا بسیاری از ابهامات برطرف گردد.

وی در ادامه با اشاره به نکته ای درباره ارجاعات به متون حدیثی ابراز کرد: باید در ارجاعات به متون حدیثی ذکر عنوان باب ها انجام پذیرد؛ چراکه این کار در فهم احادیث تاثیر به سزایی دارد و لازم است در ارجاعات به متون حدیثی، ذکر عنوان باب ها مورد نظر واقع شده و مراعات شود.

آسیب های تصحیح نسخه های معتبر

در ادامه این همایش آقای میر انصاری، عضو شورای عالی مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی با اشاره به جغرافیای کتاب های تالیفی اظهار داشت: بسیاری از تفاوت‌ها در تغییر کلمات و اشتباهات موجود در کتاب های مختلف، به دلیل وجود لهجه های مختلف در نویسندگان کتاب ها بوده است که سبب ورود برخی از مشکلات در این کتاب ها شده است.

وی در ادامه افزود: تعداد ۱۱۳ سال از سنت تصحیح کتاب ها گذشته است و علامه قزوینی اولین کسی بود که سنت اصول تصحیح مدرن را به جا گذاشته است و الحمدلله در این مدت فعالیت‌های تصحیحی بسیاری در کشور انجام پذیرفته و امّهات متون شیعه در این زمان تصحیح شده است.

عضو شورای عالی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی با اشاره به آسیب هایی که در تصحیح کتاب ها وجود دارد بیان داشت: اولین آسیبی که در تصحیح کتاب ها وجود داشته و آن را تهدید می کند، داشتن نگاه مکانیکی به تصحیح کتاب ها است و این نگاه، نگاه نازلی در این حوزه است که نباید سطح نگاه‌ها به تصحیح کتب، نگاه نازل تری باشد.

وی در ادامه افزود: دومین آسیب در تصحیح کتاب ها، عدم رعایت امانت در تصحیح کتب  می باشد که متاسفانه رعایت امانت در تصحیح برخی از آثار صورت نگرفته و در برخی از آن ها نیز صورت نمی گیرد.

میر انصاری بیان داشت: در تصحیح کتب باید ضرورت یا عدم ضرورت تصحیح کتاب هایی که در صدد تصحیح قرار می گیرند، معلوم و مشخص گردد؛ چراکه سرمایه معنوی جامعه و سرمایه مادی ناشران در این گونه چاپ ها و تصحیح ها از بین رفته و ضایع می گردد.

وی در پایان بیان داشت: باید تصحیح کنندگان کتاب ها از استعداد نسخه شناسی نیز برخوردار باشند، و تصحیح کنندگان لازم است نقاط افتراق و اشتراک نسخه ها که تبارشناسی عنوان گرفته است را بشناسند و تصحیح گران در این موارد تسلط لازم را دارا باشد.

پیشینه تصحیح متون در موسسات فرهنگی آستان قدس رضوی

 ناجی نصرآبادی کارشناس نسخ خطی آستان قدس رضوی در ادامه این همایش با نگاهی به پیشینه تصحیح متون در موسسات فرهنگی آستان قدس رضوی اظهار داشت: در کتابخانه آستان قدس رضوی با توجه به پیشینه ای که در دوران صفویه برای آن وجود داشته است بارها به اسامی تصحیح کنندگان کتاب ها اشاره شده است و سعی آنان این بوده است که تصحیح کتب از نسخه هایی باشد که از انسجام نسخه‌ ای خوبی برخوردار باشند.

وی در ادامه افزود: اما تصحیح رسمی کتاب ها و متون در آستان قدس رضوی به دوره قاجاریه برمی‌گردد که در این دوره و در سال ۱۲۹۴ اولین کتاب سنگی مشهد مقدس و کتابخانه آستان قدس رضوی به چاپ رسیده است.

کارشناس نسخ خطی آستان قدس رضوی با اشاره به فعالیت های تصحیحی در کتابخانه آستان قدس رضوی در دورران شاهان پهلوی بیان داشت: کتابخانه آستان قدس رضوی در دوره شاهان پهلوی نیز آثارهای مختلفی را تصحیح و چاب کرده است.

ناجی نصر آبادی اظهار داشت: در بعد از انقلاب اسلامی از سال ۶۲ تا ۶۳ اولین مرکزی که شروع به چاپ کتاب‌ها می کند، انتشارات آستان قدس رضوی است که کتاب های بسیاری در این انتشارات چاپ شده و بعد از آن نیز بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی شکل گرفته است که فعالیت های بسیاری نیز در این بنیاد شکل گرفته و نتیجه داده است.

کارشناس نسخ خطی آستان قدس رضوی در پایان ابراز کرد: در کتابخانه آستان قدس رضوی از ابتدای سال تاکنون حدود ۱۳ جلد کتاب تراث علمی کار شده است که تا پایان سال نیز حدوداً ۸ جلد نیز منتشر خواهد شد که همه این کتاب ها هویت تراثی دارند.