قصه خودکفایی کاغذ تازه شروع شده / بایدهای توسعه پایدار چیست؟
خودکفایی در تولید کاغذ مورد نیاز کتاب‌های درسی اتفاق مهمی است که در سایه تلاش دو ساله دولت سیزدهم محقق شده است، اما این تازه آغاز قصه خودکفایی در عرصه کاغذ تحریر در کشور است و رسیدن به توسعه پایدار در این عرصه دور از دسترس نخواهد بود.
جمعه گذشته درحالی جشن خودکفایی کاغذ کتاب‌های درسی مدارس در استان مازندران برگزار شد که براساس اظهار نظر مقامات حاضر در این مراسم کتاب‌های درسی سال 1403 برای نخستین بار در کشور با استفاده از کاغذ ایرانی تولید می‌شود.
به این ترتیب کارخانه چوب و کاغذ مازندران در سال جاری 50 هزار تن کاغذ و مقوای مورد نیاز برای چاپ 155 میلیون جلد کتاب‌های درسی دانش‌آموزان سراسر کشور را در دست تولید دارد که تاکنون 32 هزار تن آن تولید شده و براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده باقی مانده هم تولید خواهد شد.
این درحالی است که پیش از این مراسم با وجود اینکه وزارت آموزش و پرورش پای ثابت خرید کاغذ داخلی بود، اما حجم تولید به اندازه‌ای اندک بود که بخش عمده کاغذ و مقوای مورد نیاز تولید کتب درسی کشورمان با کاغذ تولیدی خارج از ایران دست دانش‌آموزان می‌رسید و حالا با رونق گرفتن تولید در این حوزه از واردات بی‌نیاز شده‌ایم و دانش آموزان کشورمان سال آینده تحصیلی کتابهایی را در دست می‌گیرند که با کاغذ ایرانی تولید شده‌اند.
از سوی دیگر این روند به معنای خودکفایی در تولید کاغذ تحریر و بی‌نیازی کامل از واردات نیست، چون در عرصه نشر، تولید دفاتر مشق و ... همچنان نیاز به واردات کاغذ وجود دارد، به‌این دلیل که براساس آمارهای موجود نیاز واقعی کشور به کاغذ تحریر مجموعاً رقمی معادل 250 هزار تن برآورد شده و با فرض فعال شدن ظرفیت کامل تمامی خطوط تولید نصب شده در ایران تقریباً 56 درصد از نیاز کشور یعنی 140 هزار تن از کل کاغذ مورد نیاز کشور از تولید کارخانه‌های داخلی تامین می‌شود.
به این ترتیب با یک حساب سرانگشتی کاملاً مشخص می‌شود که اگرچه ظرفیت‌سازی برای تولید کاغذ انجام شده اما این ظرفیت یا زیرساخت‌های موجود هنوز بالفعل نیست و اگر هماهنگی همه‌نهادهای مرتبط در این زمینه از وزارت صمت گرفته تا وزارت ارشاد، جهاد کشاورزی و ...، ایجاد نشود؛ شادی جشن خودکفایی تولید داخلی کاغذ در ایران بسیار زودتر از آنچه که انتظارش را داریم تبدیل به معضل واردات و وابستگی به خارج از مرزهای ایران تبدیل می‌شود.
این درحالی است که در پرونده‌ای که دولت سیزدهم به حق و کاملاً به جا برای کاغذ باز کرده، نام چند کارخانه شامل مازندران، زاگرس، پارس و دیبای شوشتر به چشم می‌خورد و از آنجا که کارخانه مازنداران در تولید فعلاً پیشتاز است و مراسم جشن خودکفایی کاغذ کتاب‌های درسی در این کارخانه برگزار شد، در این گزارش به مسئله تولید کاغذ در این کارخانه می‌پردازیم تا تصویر واضح‌تری از بایدهای ادامه روند خودکفایی تولید کاغذ نه تنها در این واحد تولیدی بلکه در سایر کارخانه‌های تولید کاغذ که قرار است کشورمان را از وابستگی به خارج از مرزها بی‌نیاز کنند، داشته باشیم.
کارخانه مازندران جهادی پای کار کاغذ آمده
جمعه‌گذشته کارخانه چوب و کاغذ مازندران درحالی میزبان جشن خودکفایی تولید کاغذ کتاب‌های درسی بود که به گفته مدیرعامل کارخانه تولید کاغذ تحریر هیچ توجیه اقتصادی برای کارخانه ندارد و با توجه به اهمیت تامین کالای استراتژیک کاغذ در کشور و کاهش وابستگی به واردات در راستای اهداف تعیین شده این کارخانه جهادی پای کار تولید کاغذ آمده، اما نکته اصلی اینجاست که کارخانه تا چه‌اندازه می‌تواند در چنین شرایطی به فعالیت خود ادامه دهد؟ تولید چند هزار تن کاغذ را می‌تواند برنامه‌ریزی کند؟ آیا شرکت چوب و کاغذ مازندران نمی‌تواند به ظرفیت اسمی تولید تحریر خود که در سال‌های پایانی دهه 70 با سرمایه‌‌گذاری 600 میلیون دلاری راه‌اندازی شد، برسد؟
قبل از رسیدن به پاسخ این سوال باید گفت که در ترسیم چشم‌انداز تولید کاغذ در کشور باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که اولا‌‌ً تولید کاغذ تحریر از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر باشد، ثانیاً نه تنها به ظرفیت اسمی تولید رسیده بلکه با بروزرسانی دستگاه‌ها و تجهیزات هم ظرفیت تولید را افزایش داد و به سمت افزایش کیفیت کاغذ داخلی پیش رفت.
هرچند نباید فراموش کرد این کارخانه که در دهه 90 تا مرز واگذاری پیش رفت و خط تولید تحریر خود را کاملاً متوقف کرد، حالا در آستانه یک شکوفایی قرار دارد، ورود کارخانه به این شکوفایی یا متوقف ماندن در همین نقط فعلی وابستگی مستقیم با رفع گره‌های مانده بر کار ممکن است.
مزیت اصلی تولید کارخانه چیست؟
کارخانه چوب و کاغذ مازندران ظرفیت‌های عظیمی دارد، ماشین‌آلات مستقر در آن به ارزش تقریبی یک میلیارد دلار بر اساس تکنولوزی بروز دنیاست. از 175 هزار تن ظرفیتی که کارخانه دارد حدود 85 هزار تن کاغذ روزنامه و چاپ و تحریر است، این ظرفیت اولویت اصلی کارخانه است، کاغذ صنعتی را کارخانه‌های دیگر هم می‌توانند تولید کنند، اگرچه تکنولوژی کارخانه در تولید فلوتینگ بالاست، اما مشابه آن را در کارگاه‌های کوچک هم می‌توانند بزنند. پس مزیت اصلی تولید در کارخانه چوب و کاغذ مازندران چاپ و تحریر و روزنامه است.
مدیریت جزیره‌ای بازهم لکه‌ای سیاه بر تولید کاغذ
این درحالی است که مهمترین مشکل این کارخانه به عنوان پایگاه اصلی دولت برای تولید کاغذ و کاهش وابستگی به واردات این کالای استراتژیک عدم هماهنگی در بدنه اجرایی دولت در حمایت از تولید در این واحد است، چون دغدغه جدی برای تولید پایدار کاغذ در کارخانه چوب و کاغذ مازندران در بخش‌هایی مثل وزارت نیرو و وزارت صمت دیده نمی‌شود و شاهد مثال این ماجرا هم تاکید مقام معظم رهبری در این زمینه، پیگیری مجدانه رئیس جمهور، معاون اول رئیس جمهور، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی است و در مقابل عدم وجود نشانه‌هایی از جدیت همراهی موسسات مالی، وزارت صمت و وزارت نیرو است.
نمونه بارز این برخورد نا متعارف با اصل موضوع خودکفایی در تولید کاغذ هم طی سخنان امید نیک‌نژاد مدیرعامل کارخانه در مراسم جشن خودکفایی تولید کاغذ کتاب‌های درسی است که گفت: ساعت 7 صبح امروز جمعه پیامک‌های تلفن همراه من خبر از بسته شدن حساب‌‌های بانکی کارخانه به دلیل تعویق در پرداخت تعرفه‌های آب و برق و... دادند. متاسفانه برخی مسئولان بدون توجه به وضعیت تولید، بدون توجه به اینکه قرار است حقوق کارگران پرداخت شود، مواد اولیه برای تولید تامین شود و این بسته شدن حساب‌ها در مسیر تولید چه وقفه‌ای می‌اندازد، چنین اقداماتی می‌کنند.
پاسکاری پرداخت مطالبه 200 میلیاردی از سازمان جنگل‌ها
البته این پایان کار نیست و از سوی دیگر این عدم هماهنگی بین بخش‌های مختلف در حمایت از تولید داخلی در حل نشدن مشکل کارخانه با سازمان جنگل‌ها نمود دارد. مطالبه 200 میلیاردی کارخانه چوب و کاغذ مازندران از سازمان جنگل‌ها همچنان لاینحل باقی مانده و سازمان هنوز اجازه برداشت چوب‌های شکسته و افتاده در جنگل را به کارخانه نمی‌دهد، در حالی که شواهد حکایت از افزایش قاچاق این چوب‌ها دارند. طرح تنفس جنگل که از سال 1396 بدون طرح جایگزین آغاز شد، حالا به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نه تنها مانعی بزرگ سر راه تولید است بلکه نفس جنگل‌های هیرکانی را نیز برنگردانده است.
کارخانه مازندران تا پیش از طرح تنفس جنگل حدود 35 درصد چوب مصرفی خود را از 150 هزار هکتار طرح جنگلداری تحت پوشش تامین می‌کرد که این برداشت درختان در قالب برنامه‌های اجرایی 10 ساله که مصوب شورای عالی جنگل بود، انجام می‌شد. برهمین اساس در سهم یاد شده یعنی همان 35 درصد از مواد اولیه چوبی مورد نیاز این کارخانه از طرح‌های جنگلداری تحت پوشش خود و عمدتاً از گونه‌های ممرز، راش، انجیلی، خرمندی، توسکا، بلوط تامین و حدود 45 درصد نیز از سایر مجریان طرح‌های جنگلداری با گونه‌های مشابه خریداری می‌شد.
به این ترتیب و براساس آمارهای ثبت شده و اسناد تایید شده بهره‌برداری کارخانه از جنگل‌ها براساس دستورالعمل‌های مدون و قابل دفاعی بوده که به باور کارشناسان ارتباطی به موضوع از بین رفتن جنگل‌ها نداشته چون بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های گذشته به مصرف رسیدن حجم قابل توجهی چوب جهت تأمین سوخت، رشد فزاینده جمعیت و بالارفتن نرخ بیکاری و به تبع آن روی آوردن تعداد قابل توجهی از روستاییان به شغل گوسفندداری، تبدیل عرصه‌های جنگلی به باغات و مزارع کشاورزی، بهره‌برداری از معادن و برداشت بی‌رویه شن و ماسه باعث بروز مشکل در اکوسیستم جنگل‌های هیرکانی بوده است.
هرچند این روند در برداشت بی‌رویه و بدون برنامه چوب از جنگل‌ها یکی از عوامل اصلی بروز سیل‌های خانمانسوز به شمار می‌آیند از جمله عوامل تخریب جنگل بوده است که اساساً ارتباطی با عملیات بهره‌برداری جنگل در قالب کتابچه‌های طرح جنگل نبوده است و براساس تحقیقات علمی دربسیاری از کشورهای توسعه یافته کارخانه‌های مشابه با استفاده از دستورالعمل‌های منطقی و اصولی نه تنها به تولید اقتصادی خود ادامه می‌دهند بلکه نسبت به حفظ و حراست از جنگل‌ها نیز گام‌های موثری برداشته‌اند و جای تردید نیست این کارخانه هم از قائده بالا مستثنی نیست.
البته اینکه کدام درختان برای تولید چوب استفاده می‌شوند، بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا در غیر اینصورت درختان با گذشت زمان از سن بهره برداری خارج و با رسیدن به سن دیر زیستی (توقف رشد) از درون خالی، از پائین ته لاپی، از سرخشک و یا در نهایت ریشه کن و شکسته شده و ارزش اقتصادی خود را از دست می‌دهند.
دسترسی محدود کارخانه مازندران به مهمترین مواد اولیه تولید یعنی چوب
با وجود این طرح تنفس جنگل چند سالی است که اجرایی شده و طرح جایگزین آن نیز از سوی سازمان جنگل‌ها هنوز اجرایی نشده است، از همین رو کارخانه مازندران به عنوان مهمترین کارخانه تولید تحریر در کشور مشکلی اصلی در دسترسی به چوب به عنوان اصلی‌ترین ماده اولیه دارد و ممنوعیت برداشت چوب‌های شکسته و افتاده در حالی است که کارخانه چوب و کاغذ مازندران که باید حداقل برای مصرف 6 ماه خود دپوی چوب داشته باشد و دسترسی محدودی کارخانه به چوب به عنوان ماده اولیه تولید ادامه تولید کاغذ تحریر را تهدید می‌کند.
به گفته فرجی مدیرتولید این کارخانه، قوانین سخت‌گیرانه واردات چوب موجب شده تا روند واردات این ماده اولیه و حیاتی برای تولید کاغذ تحریر به کندی انجام شود. کارخانه مازندران معمولاً چوب را از روسیه وارد می‌کند و طبق قوانین موجود باید چوب‌ها پوست‌کنده وارد شوند تا آفات احتمالی وارد کشور نشوند، این در حالی است که سیستم پوست کنی در روسیه وجود ندارد و این خود مشکلاتی را برای کارخانه ایجاد کرده است.
بیشتر بخوانید
بروزرسانی تجهیزات و بودجه 6 میلیون یورویی
دسترسی کارخانه به تسهیلات بانکی برای باقی‌ماندن بر مدار تولید و رسیدن به توسعه ماندگار نیز نکته حائز اهمیت دیگری است که بارها در سخنان نیک‌نژاد به آن تاکید شده است. یکی از مهمترین مشکلاتی که به گفته فرجی کارخانه با آن مواجه است، بروزرسانی تجهیزات است که به گفته فرجی بیش از 27 سال است که انجام نشده است، تجهیزات و دستگاه‌هایی که از آلمان، اتریش، کانادا، آمریکا و ... وارد شده‌اند و تحریم‌ها در تامین قطعات آن‌ها مشکلات اساسی ایجاد کرده است. بروزرسانی ماشین‌آلات خط یک حدود 2 میلیون یورو و بروزرسانی ماشین‌آلات خط دو، چهار و نیم میلیارد یورو بودجه نیاز دارد.
خودکفایی در عرصه تولید کاغذ مطالبه‌ای است که رهبر انقلاب بیش از 26 سال پیش آن را مطرح کرده‌اند. مطالبه‌ای که در دولت‌ها تلاش‌هایی برای رسیدن به آن انجام شد اما هر بار نیمه رها و برزمین نشست، حال که این دغدغه در دولت سیزدهم پررنگ و فرصت مغتنم پیش آمده است، باید از آن حداکثر بهره‌برداری را کرد، قطعاً و یقینا‌ً رئیس جمهور دغدغه کاغذ را نه برای هیاهوهای تبلیغاتی بلکه برای تحقق مطالبه رهبری و خودکفایی کامل در عرصه کاغذ دنبال می‌کند و رسیدن به این مهم جز با هماهنگ شدن همه ارکان دولت و رفع موانع و مشکلات تولید ممکن نخواهد شد.
پس باید گفت، اگرچه خودکفاییی کاغذ کتاب‌های درسی اتفاقی مبارک است، اما حالا وظیفه سنگین‌تری بر دوش دولت و کارخانه‌های تولید داخل قرار گرفته چون نباید چرخی که در کارخانه‌های تولید کاغذ برای تولید و خودکفایی این کالای استراتژیک به حرکت درآمده نباید از حرکت بایستد و دوباره معضل وابستگی در این زمینه خودنمایی کند.
منبع: تسنیم
ارسال نظرات