گزارشی از انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه

به گزارش خبرنگار گروه اقتصاد خبرگزاری رسا، انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه با سابقه‌ای طولانی و اعضایی با تحصیلات حوزوی و آکادمیک در راستای اسلامی سازی اقتصاد کشور می‌کوشد؛ نگاه به درون در حل مشکلات اقتصادی نه تنها به کارخانجات و شرکت‌های داخلی بلکه به اندیشکده‌ها و اندیشمندان این مرز و بوم نیز باز می‌گردد.

حوزویان و غیر حوزویانی که سعی می‌کنند با نگاهی اسلامی و بومی به اقتصاد ایران، مشکلات آن را حل کنند و با راهکارهایی اسلامی برای مردم مسلمان، معیشت آنان را به دور از راهکارهای غیر اسلامی غیر راهگشا نسخه‌ای اجرایی و عملیاتی در حل این مشکلات ارائه دهند.

برای معرفی انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه باید گفت، نهادی با 21 سال سابقه تأسیس است؛ این انجمن از نخستین‌هایی بود که در حوزه علمیه تأسیس شد و دارای سابقه بسیار خوب است.

انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه با هدف گرد آوری افرادی تأسیس شد که در مراکز مختلف علمی، به اسلامی بودن اقتصاد توجه داشتند و تربیت شده اقتصاد اسلامی بودند؛ لازم بود این محصلان، دانش پژوهان، محققان و پژوهشگران در محلی برای تولید دانش اقتصاد اسلامی جمع شوند و مسائل و مشکلات اقتصادی کشور را با همفکری و دلسوزی هم، حل کنند.

از خصلت‌های خوب این انجمن توانمندی‌های ترکیبی اعضای آن است؛ اعضای انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه هم در تحصیلات آکادمیک، تحصیلاتی بیش از کارشناسی ارشد اقتصاد دارند و در در دروس حوزوی تا سطح سه، چهار یا حتی اجتهاد خوانده‌اند.

انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه 82 عضو پیوسته دارد که همگی حوزوی هستند؛ از این افراد 61 نفر دکتری اقتصاد دارند و بقیه دانشجوی دکتری هستند.

این انجمن تا به حال یازده دوره انتخابات هیأت مدیره داشته که هر کدام دو سال تصدی را بر عهده داشته‌اند؛ شخصیت‌های برجسته‌ای مانند حجج السلام والمسلمین حسن‌آقا نظری شاهرودی، مرحومان موسویان و خلیلیان از جمله مدیران و اعضای انجمن اقتصاد اسلامی حوزه بوده‌اند.

فعالیت‌های انجمن اقتصاد اسلامی حوزه

فعالیت‌های خوب انجمن اقتصاد اسلامی حوزه در سال‌های اخیر ستودنی است؛ در اشاره‌ای مختصر به این زحمات و فعالیت‌ها می‌توان گفت، انجمن جایزه اقتصاد اسلامی شهید صدر را طراحی و دو دوره برگزار کرد که اکنون نیز به خاطر محدودیت‌های مالی به تأخیر افتاده است.

طرح‌های پژوهشی از دیگر فعالیت‌های این انجمن است که برای مثال می‌توان اشاره کرد، در دهه نود ممیزی اقتصاد اسلامی، ممیزی فلسفه اقتصاد اسلامی، اولویت‌های پژوهشی اقتصاد اسلامی از زحمات و فعالیت‌های انجمن بوده است؛ این فعالیت‌ها به آثار و کتب تبدیل و منتشر شده است.

همایش‌هایی به وسیله انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه با هدف «کمک به سیاستگذاران اقتصادی» برگزار شده است که از آن‌ها می‌توان به دو همایش برگزار شده به وسیله این انجمن در سال‌های 1402 و 1403 اشاره کرد که یکی ناظر به انتخابات مجلس و پیشنهاداتی به نمایندگان مجلس آتی بود و دیگری برای پیشنهادات ارزی اقتصاد اسلامی به دولت چهاردهم بود که نتیجه این همایش‌ها به کتاب تبدیل شد.

کارهای ترویجی انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه

ورود به فضای اخلاق کسب و کار و فعالیت‌هایی نظیر برگزاری همایش، گرفتن ارتباط با اصناف، چاپ بروشور بازار خوبان، انتشار سالنامه و آوردن احکام و حکایت‌های اخلاقی کسب و کار در آن از کارهای ستونی انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه بوده است که کماکان ادامه دارد.

برگزاری کرسی‌ها و نشست‌های علمی مستمر که تعداد آن‌ها بیش از بیست مورد در سال است، از دیگر کارهای ترویجی انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه است که با مشارکت مراکز مختلف حوزوی و دانشگاهی برگزار می‌شود.

اعضای انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه در مؤسسات و نهادهای مختلف در حال فعالیت هستند و اشراف کاملی به مسائل روز و اتفاقات عرصه تحقیق و پژوهش دارند؛ این اعضا در مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، دانشگاه مفید، دانشگاه قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه و نهادهای تازه تأسیس حوزه‌های فقه اقتصادی کار می‌کنند.

وجود ریشه‌های این انجمن در چنین مراکزی باعث به وجود آمدن ظرفیتی خوب برای آن شده است؛ البته انجمن نیز در پرورش کادری مجرب و ورودشان به مراکز مختلف تمام سعی و تلاش خود را به کار بسته است تا در سال‌های اخیر شاهد شکوفایی اقتصاد اسلامی باشیم.

هر چند محدودیت‌های انجمن بویژه محدودیت‌های مالی باعث ناتوانی آن در انجام بسیاری از فعالیت‌های مفید و مؤثر در عرصه اقتصاد شده است، با این وجود این انجمن مجله پژوهش‌های اقتصاد مقاومتی را از سال 1395 راه‌اندازی کرده و تا به حال در یازده شماره آن بیش از 66 مقاله به چاپ رسیده است؛ این مجله با محوریت اقتصاد مقاومتی و با همکاری مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی در حال انتشار است.

حمایت‌های بیشتر حاکمیت و حوزه علمیه می‌تواند باعث ثمرها و برکات بیشتر انجمن اقتصاد اسلامی حوزه باشد.

در گفت‌وگویی با محمد جواد توکلی مدیر انجمن اقتصاد اسلامی حوزه می‌پرسم در تمام عرصه‌های واقعی کشور انفصال و انقطاعی بین بخش فعال و حوزه علم و دانش شاهد هستیم؛ اندیشمندان کشور مانند استخر بتنی پر آب در باغی خشکیده هستند و نم و نشتی هم به این باغ ندارن؛ راه شما برای ورود اندیشه‌ها، مطالعات و کتاب‌های اعضای انجمن اقتصاد اسلامی به حاکمیت چیست؟

دکتر توکلی می‌گوید: باید تقاضا وجود داشته باشد؛ حاکمیت یعنی قوای مقننه، مجریه و قضائیه، باید نیازهای خود را ارائه و از اندیشمندان اقتصاد اسلامی تقاضای راه حل کنند.

شبهاتی راجع به اقتصاد اسلامی مطرح شده بود، بنابراین مطالعه کردم و متوجه شدم بیش از پانصد نفر هیأت علمی گروه‌های اقتصاد دانشکده‌های مختلف هستند ولی از بین این‌ها بیست نفر هم هیأت علمی در حوزه اقتصاد اسلامی نداریم.

سهم مجلات اقتصاد اسلامی نیز در بین مجلات اقتصادی کم است؛ سهم بودجه کمی هم دارد؛ مشکلات از جای دیگری نشأت می‌گیرد؛ اجرا کنندگان اندیشه‌های غیر بومی مشکلات را ایجاد می‌کنند اما به پای اقتصاد اسلامی گذاشته می‌شود.

دولت شهید رئیسی اقبالی به اقتصاد اسلامی داشت اما خیلی کوتاه مدت بود و در عمل کسانی که در مسندهای سیاستگذاری و مشاوره اقتصادی قرار داشتند به اقتصاد اسلامی اعتقادی نداشتند؛ هر چند این‌ها مشکلات را به پای ما می‌نویسند.

بحثی که مقام معظم رهبری درباره الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت و سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و بحث علوم انسانی اسلامی مطرح کردند راه حل این مسأله است؛ یعنی ما از ظرفیت کسانی که در تولید اقتصاد اسلامی و سایر علوم انسانی اسلامی کار کردند استفاده کنیم.

شاید شرط اول وجود تقاضا است؛ وقتی شما طرف مشورت قرار نمی‌گیرید اتفاقی نمی‌افتد؛ البته از سویی اگر بگوییم اقتصاد اسلامی با شهید صدر شروع شده است، سابقه شصت ساله دارد اما اقتصاد متعارف را اگر با مبدأ آدام اسمیت بدانید حداقل 250 سال نهاد سازی کرده‌اند، نیرو تربیت شده است و رسانه دارند؛ به قول یکی از سیاستمداران از صد نفری که مشورت می‌دهند 99 نفر چیز دیگری می‌گویند و عقل حکم می‌کند که به حرف آن‌ها عمل شود.

ولی کسی که اندیشه درست را تولید کند و برای مشکلات نسخه و راه حل درست ارائه کند کم کم مورد اقبال قرار می‌گیرد؛ البته قوای مختلف باید راه حل‌های درست را رصد کنند و آهسته آهسته تقاضا مطرح شود وگرنه این اندیشه‌ها محجور و تنها آکادمیک می‌ماند؛ باید فرصت‌هایی داده شود و این راه حل‌ها آزموده شود.

ما در دولت آقای رئیسی چهار جلد کتاب سیاست‌های پولی، سیاست‌های ارزی و سیاست‌های اقتصادی پیشنهادی را تقدیم دولت کردیم؛ اساتید اقتصاد اسلامی هم جلسه‌ای با ایشان داشتند و نکات خود را گفتند؛ اما مشکلات بروکراسی و غلبه کارشناسان اقتصاد غیر اسلامی مجالی برای شنیده شدن این حرف‌ها در اختیار قرار نداد.

گاهی اوقات ما را متهم می‌کنند که اقتصاد اسلامی حرف عملیاتی ندارد؛ در حالی که اعضای همین انجمن اقتصاد اسلامی راجع به بانک الگوی عملیاتی تفکیک را مطرح کرده‌اند؛ راجع به تأمین اجتماعی حرف دارند، راجع به خیلی از بحث‌هایی که الان کف میدان با آن ها مشکل داریم ایده‌های اسلامی و بومی را ارائه داده‌اند، منتها زمینه آن هنوز آن گونه که باید و شاید فراهم نشده است.

اگر التفاط بیشتری شود می‌توان از این ظرفیت بیشتر استفاده کرد؛ ما مریضی را می‌دانیم و راه حل درست آن را در اختیار داریم اگر این راهکارها اجرایی شود ثمره آن در سفره مردم نمایان خواهد شد.

می‌پرسم امکان دارد این طرح‌ها و برنامه‌ها به صورت پایلوت در محدوده مشخصی اجرایی شود؟

یکی از اساتید برجسته بانکداری در دولت آقای رئیسی پیشنهاد داد که یک بانک با الگوی اسلامی فعالیت کند و پس از دیدن ثمرات آن توسعه یابد؛ پایان نامه کارشناسی ارشد بنده نیز «بانک اسلامی اردن» بود؛ این بانک بین رقبای جدی خود که بیش از بیست بانک است رتبه سوم را در بانک‌های اردن داشته است و ثابت کرده است که اگر به اقتضای واقعیت عقود در بانکداری اسلامی عمل شود و مشارکت در سود و زیان باشد، مردم اقبال می‌کنند.

ما پس از کار اندیشکده‌ای نزدیک به بیست گزارش سیاستی راجع به مشکلات بودجه 144 نوشتیم و خدمت آیت‌الله اعرافی گزارش کردیم؛ طرح اصلاح ساختار آن را هم به عنوان پژوهش نوشتیم تا دغدغه رهبر معظم انقلاب مبنی بر «اصلاح ساختار بودجه» که نزدیک به شش سال است مطرح شده است انجام شود.

خبرگزاری رسا با تشکر از دکتر توکلی برای همکاری در تنظیم گزارشی کامل و جامع از انجمن اقتصاد اسلامی حوزه می‌داند که ظرفیت‌های بی‌بدیلی در حوزه‌های علمیه در رشته و شاخه اقتصاد با رویکرد اسلامی وجود دارد و بر آن است تا با بازتاب فعالیت این عزیزان دلسوز، بتواند سهمی در اسلامی شدن اقتصاد و ارتقای معیشت اسلامی مردم داشته باشد.