گزارشی از نشست «تحلیل بیانیه راهبردی مقام معظم رهبری در یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم»

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، نشست علمی «تحلیل بیانیه راهبردی مقام معظم رهبری در یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم» از سلسله‌نشست‌های « نظام‌های اجتماعی در هندسه انقلاب اسلامی» به همت مرکز مطالعات راهبردی نظام‌سازی اسلامی یکشنبه ۴ خرداد ۱۴۰۴ در ساختمان پژوهشکده شهید صدر دانشگاه جامع امام حسین(ع) برگزار شد.

حجت‌الاسلام مهدی امیدی دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در این نشست با تحلیل بیانیه راهبردی مقام معظم رهبری در یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم به تبیین مؤلفه‌های تمدنی تحول در حوزه پرداخت و گفت: بر اساس آیه ۲۲ سوره توبه، هجرت، انذار، رجعت و هدایت از وظایف نخبگان دینی است. هجرت باطنی به‌مثابه یک ضرورت تاریخی امروز به‌صورت هجرت باطنی و در قالب حرکت به‌سوی علم، مهارت و بصیرت برای رضای خداوند نمود یافته است.

وی با تأکید بر اینکه فقاهت، وراثت پیامبران و عهده‌دار هدایت امت است، افزود: در حوزه‌های علمیه می‌توان سه سطح برای فقها ترسیم کرد؛ نخست، سطح راهبری و نظریه‌پردازی است که وظیفه‌اش ترسیم وضعیت مطلوب، تحلیل وضع موجود و ارائه راهکار گذار از وضعیت کنونی به وضع آرمانی است. سطح دوم، سطح گفتمان‌سازی است که در آن اساتید، خطبا و ائمه جماعات با تولید محتوا و تبیین مفاهیم، بسترهای فکری جامعه را به‌سوی وضع مطلوب ارتقاء می‌دهند و در نهایت سطح عملیاتی که در آن طلاب و فضلای درگیر با مردم، نقش عملیاتی‌سازی گفتمان تحول را برعهده دارند.

حجت‌الاسلام امیدی با اشاره به ابعاد مختلف هدایت اجتماعی تصریح کرد: هدایت راهبردی فقها باید در سه سطح جلوه‌گر شود؛ نخست، سطح دفاعی که در آن مبارزه با رذائل اخلاقی و عوامل انحطاط فرهنگی دنبال می‌شود. دوم، سطح تهاجمی که هدف آن ارتقاء و اعتلای جامعه اسلامی در سطح تمدنی است. و سوم، سطح تجهیزی که در آن وظیفه فقها آماده‌سازی و تربیت نیروهای مؤمن و انقلابی برای مقابله با جبهه دشمن و تدارک سازوکارهای دفاعی و پیش‌برنده فرهنگی است.

حجت‌الاسلام علی فرحانی استاد حوزه و دانشگاه نیز در این نشست با نگاهی مبنایی به اندیشه‌های راهبردی رهبر معظم انقلاب در حوزه تمدن نوین اسلامی به بررسی نسبت دین، نظامات اجتماعی و فلسفه سیاسی پرداخت و تأکید کرد: رهبر معظم انقلاب در اندیشه تمدنی خود دو رویکرد اصلی به نظامات اجتماعی دارند که غفلت از آن‌ها موجب کژفهمی نسبت به دین و ناتوانی در ساخت تمدن اسلامی می‌شود.

دین بدون نظامات اجتماعی قابل تحقق نیست

حجت‌الاسلام فرحانی در ابتدای سخنان خود با اشاره به بیانیه مهم رهبر انقلاب به مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم، اظهار داشت: معظم‌له در این بیانیه تصویری دقیق و آینده‌ساز از رسالت حوزه‌ها در گام دوم انقلاب ارائه داده‌اند و بر لزوم نظام‌سازی از دل دین تأکید دارند. ایشان معتقدند که بدون برخورداری از نظامات اجتماعی، تمدن اسلامی قابل تحقق نیست.

وی افزود: رهبر معظم انقلاب با نگاهی از بالا به پایین جایگاه نظام‌ها و ساختارهای اجتماعی در تحقق دین را تبیین می‌کنند. ایشان تصریح دارند که اگر کسی با معارف اسلامی آشنا باشد درمی‌یابد که دین بدون طراحی نظام‌مند اجتماعی نمی‌تواند تحقق بیرونی پیدا کند؛ به همین دلیل نگاه دینی ما باید ناظر به طراحی نظام‌های فکری، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی باشد.

دکتر حسن عبدی دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه نشست با تبیین ابعاد راهبردی پیام رهبر معظم انقلاب به همایش صدسالگی بازتاسیس حوزه علمیه بر ضرورت بازخوانی مبانی اجتماعی و معرفتی این بیانیه در راستای تولید نظام‌های اجتماعی مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی تأکید کرد.

عبدی در آغاز سخنان خود با اشاره به پیام مهم رهبر معظم انقلاب به مناسبت صدسالگی بازتأسیس حوزه علمیه قم، اظهار داشت: این پیام حاوی رویکردی نوین به نسبت علم، ارزش، جامعه و نظام‌سازی دینی است. از نگاه ایشان تحلیل پدیده‌های اجتماعی باید با درنظرگرفتن تعامل متقابل میان نظر و عمل و نیز ترابط تنگاتنگ ارزش و دانش صورت گیرد. این نگاه به‌وضوح از چارچوب‌های کلاسیک علوم اجتماعی عبور کرده و افق جدیدی فراروی حوزه‌های علمیه قرار می‌دهد.

پیام رهبر انقلاب، دعوت به عبور از دوگانه‌های تقلیل‌گرایانه

وی با نقد برخی از تنگ‌نظری‌ها در علوم اجتماعی رایج، گفت: در بسیاری از نظریه‌های متداول نوعی گسست میان نظام‌های معرفتی و نظام‌های ارزشی وجود دارد و حوزه‌های علمیه باید با الهام از پیام رهبر انقلاب این گسست را جبران کنند. پیام ایشان دعوتی به عبور از تقابل‌های تقلیل‌گرایانه‌ای همچون علم و ارزش، ذهن و عین و نظر و عمل است.

دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه به جایگاه ویژه کتاب «ولایت فقیه» امام خمینی(ره) در تحول گفتمان سیاسی و اجتماعی در ایران پرداخت و تصریح کرد: این کتاب نه‌تنها منشأ تحولی بنیادین در نظام سیاسی شد بلکه با پیوند میان نظریه و عمل بستر ظهور یک نظم اجتماعی نوین را فراهم کرد. در این چارچوب فقیه از جایگاه تماشاگر صرف به کنشگر فعال در عرصه نظام‌سازی وارد می‌شود و تقابل ذهن و عین در مقام نظر و عمل رنگ می‌بازد.

دکتر محمدصادق تقی‌زاده‌طبری مدیر اندیشکده نظام‌شناسی پژوهشکده شهید صدر نیز در این نشست ضمن تبیین فلسفه سیاسی در تمدن اسلامی، تأکید کرد: آغاز تفکر نظام‌مند در فلسفه اسلامی با فارابی، معلم ثانی رقم خورده است؛ تا جایی که حضرت امام خمینی(ره) نیز در نامه تاریخی خود به گورباچف اولین فیلسوف اسلامی‌ای که معرفی می‌کنند فارابی است.

وی با اشاره به جایگاه ممتاز فارابی در فلسفه اسلامی، اظهار داشت: فارابی نقطه تلاقی میان حکمت نظری و عملی است. او نه‌تنها به تبیین مفاهیم متافیزیکی و هستی‌شناسی پرداخته بلکه در نسبت با سیاست و جامعه نیز تأملات بنیادینی دارد. در واقع او نخستین فیلسوف مسلمان است که در آثارش به مسئله ولایت فقیه تصریح می‌کند و شرایط رهبری سیاسی جامعه اسلامی را شرح می‌دهد.

الگوی فلسفی برای نظام‌سازی اجتماعی در تمدن اسلامی

تقی‌زاده‌طبری با اشاره به مفهوم «رئیس اول» در مدینه فاضله فارابی، افزود: در اندیشه فارابی حاکم اسلامی نه‌فقط فردی فقیه و دانا، بلکه کسی است که فلسفه، شریعت و تدبیر جامعه را توأمان درک می‌کند. او برای نظام سیاسی، طبقات مختلفی را تعریف می‌کند و برای هرکدام جایگاه و وظایفی قائل است. این نگاه فلسفی به‌شدت در خدمت نظام‌سازی اجتماعی است و ضرورت دارد رساله‌ای مستقل برای تبیین این ابعاد در فارابی تدوین شود.

مدیر اندیشکده نظام‌شناسی همچنین با تأکید بر اهمیت فلسفه صدرایی در امتداد اجتماعی فلسفه اسلامی بیان داشت: فلسفه ملاصدرا با تأکید بر حرکت جوهری و پیوند میان هستی‌شناسی و سلوک انسانی ظرفیت بالایی برای فهم پویای جامعه دارد. علامه طباطبایی و امام خمینی(ره) این بعد اجتماعی را به روشنی تبیین و تقویت کرده‌اند.

دکتر حمید دهقانیان مدیر مرکز مطالعات راهبردی نظام‌سازی اسلامی نیز در این نشست با تأکید بر اهمیت راهبردی این بیانیه، محور اصلی پیام رهبر معظم انقلاب را تأکید بر ضرورت تأسیس نظامات اجتماعی در چارچوب هندسه انقلاب اسلامی دانست.

دکتر دهقانیان با اشاره به مفهوم «صدسالگی»، گفت: پیام رهبر معظم انقلاب در واقع ناظر به فراخوانی جمعی برای بازخوانی عملکرد و کارنامه حوزه‌های علمیه در طول یک قرن اخیر است که اکنون در چهل‌وچند سالگی جمهوری اسلامی به نقطه عطفی رسیده‌ایم که باید حرکت به سمت تأسیس نظامات اجتماعی اسلامی را به‌طور جدی و بنیادین مورد بررسی قرار دهیم.

وی با اشاره به ضرورت تحلیل وضع موجود، اظهار داشت: این پیام در عین‌حال که حاوی ارزیابی تاریخی است حاوی یک مأموریت تمدنی نیز هست. ما باید با تقسیم دقیق مسئولیت میان نهادهای علمی، حوزوی و انقلابی گام‌های بعدی در مسیر نهادسازی و طراحی نظامات اجتماعی متناسب با مبانی اسلامی را شناسایی و عملیاتی کنیم.