پاییز تلخ باغداران مازندران/ سایه سیاه مگس مدیترانه‌ای بر‌ نارنگی‌‌ و پرتقال‌های شمال!

با آغاز پاییز و طلوع آفتاب بر باغ‌های شمال ایران، سرخوشی و شیرینی فصل برداشت نارنگی و پرتقال پیش‌رس برای باغداران به یک نگرانی دائمی بدل می‌شود. از چشم‌انداز سرسبز باغ‌های مازندران، بوی مرکبات تازه و رنگ زرد و نارنجی میوه‌ها به مشام می‌رسد، اما در دل این زیبایی، سایه‌ی مگس مدیترانه‌ای همچون تهدیدی خاموش بر سر باغ‌ها سنگینی می‌کند. آفتی که از آفریقای جنوبی به جهان مهاجرت کرده و حالا یکی از مخرب‌ترین دشمنان باغداران شمال ایران است.

مگس مدیترانه‌ای، که کارشناسان کشاورزی از آن به عنوان مخرب‌ترین آفت میوه در جهان یاد می‌کنند، توانایی خارق‌العاده‌ای در تکثیر دارد. یک مگس ماده روزانه بین 1 تا 30 تخم می‌گذارد و در شرایط مساعد جمعیتش می‌تواند به بیش از هزار عدد در طول زندگی برسد. این میزان تکثیر، همراه با سازگاری با اقلیم‌های مختلف، باعث شده است که مگس مدیترانه‌ای نه تنها به مرکبات، بلکه به بسیاری از میوه‌های برگ‌ریز مانند هلو، گلابی، انجیر و خرمالو نیز حمله کند و خسارات گسترده‌ای به باغداران وارد آورد.

طبق آمار رسمی، مازندران بیش از 160 هزار هکتار باغ مرکبات دارد. این باغ‌ها شامل پرتقال، نارنگی، لیمو و سایر مرکبات هستند و هر یک زمان برداشت ویژه خود را دارند. کارشناسان حفظ نباتات تاکید می‌کنند که حتی یک دوره کوتاه حمله مگس مدیترانه‌ای می‌تواند کیفیت محصول را کاهش دهد و درآمد کشاورزان را تهدید کند.

ماشالله کجوری یکی از باغداران قدیمی نوشهر در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم می‌گوید: ‌هر سال با نزدیک شدن به فصل برداشت، دلشوره‌ام شروع می‌شود. زحمتی که یک سال روی درختان کشیده‌ایم، با حمله چند روزه مگس ممکن است به باد برود. گاهی مجبور می‌شویم میوه‌ها را قبل از رسیدن کامل برداشت کنیم تا از گزش مگس در امان بمانند، اما این کار کیفیت و قیمت محصول را پایین می‌آورد.‌

در گذشته، باغداران تنها به تجربه و روش‌های سنتی برای مقابله با آفت اکتفا می‌کردند، اما در دو دهه اخیر، با افزایش جمعیت و پراکندگی مگس مدیترانه‌ای، خسارت‌های اقتصادی به شدت افزایش یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سالانه میلیون‌ها تن میوه مرغوب به دلیل حمله این مگس از دست می‌رود یا کیفیتش کاهش می‌یابد.

کارشناسان کشاورزی بر این باورند که مقابله با مگس مدیترانه‌ای نیازمند ترکیبی از راهکارهای علمی و مدیریت میدانی است. استفاده از تله‌های زرد رنگ و آغشته به طعمه‌های شیمیایی، زمان‌بندی دقیق برداشت، مدیریت بهداشتی باغ و حذف میوه‌های آسیب‌دیده از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند میزان خسارت را کاهش دهند. همچنین، آموزش باغداران و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند پهپادهای پایش باغ و سامانه‌های مانیتورینگ دیجیتال می‌تواند در شناسایی و کنترل زودهنگام آفت موثر باشد.

حمیدرضا معافی ‌کارشناس جهاد کشاورزی مازندران توضیح می‌دهد: ‌با توجه به پراکندگی و وسعت باغ‌ها، نمی‌توان تنها به روش‌های سنتی اکتفا کرد. بهره‌گیری از تکنیک‌های تلفیقی و مدیریت منطقه‌ای، یعنی هماهنگی بین باغداران یک منطقه، بهترین راهکار برای کاهش جمعیت آفت و حفاظت از محصول است.‌

اقتصاد باغداران شمال ایران، به ویژه در فصل پاییز، به شدت وابسته به موفقیت برداشت مرکبات است. بسیاری از خانواده‌ها علاوه بر درآمد اصلی، از فروش میوه‌های با کیفیت برای صادرات، زندگی خود را می‌چرخانند. برداشت زودهنگام یا آسیب‌دیدگی محصول به واسطه مگس مدیترانه‌ای نه تنها درآمد را کاهش می‌دهد، بلکه امکان ورود به بازارهای خارجی را نیز محدود می‌کند.

حمیدرضا میزینانی یکی دیگر از باغداران در شهرستان آمل روایت می‌کند: ‌سال گذشته، بخش بزرگی از نارنگی‌هایم قبل از رسیدن کامل مورد حمله مگس قرار گرفت و مجبور شدم آن‌ها را با قیمت بسیار پایین بفروشم. این خسارت باعث شد که برای سرمایه‌گذاری سال بعد تردید داشته باشم. بدون حمایت علمی و فنی، مبارزه با این آفت تقریباً غیرممکن است.‌

مقابله با مگس مدیترانه‌ای تنها به یک باغ یا منطقه محدود نمی‌شود. این آفت نیازمند مدیریت جامع و منطقه‌ای است که شامل پایش مداوم، اطلاع‌رسانی به موقع، آموزش کشاورزان، و ارائه تسهیلات و حمایت‌های فنی و مالی است. کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری در باغ‌ها، به ویژه با استفاده از آبیاری قطره‌ای و فناوری‌های نوین، می‌تواند مقاومت در برابر آفات را افزایش دهد و کیفیت محصول را حفظ کند.

به طور خلاصه، فصل پاییز در مازندران با شیرینی میوه‌های تازه، اما تلخی تهدید مگس مدیترانه‌ای همراه است. این حشره مهاجم نه تنها محصول باغداران را تهدید می‌کند، بلکه اقتصاد خانوارها و پایداری بازار مرکبات کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مدیریت هوشمند و تلفیقی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، آموزش و حمایت علمی از باغداران، تنها راهکارهایی هستند که می‌توانند این تهدید را به فرصت تبدیل کرده و اطمینان حاصل کنند که رنگ زرد و نارنجی مرکبات شمال، نه فقط زیبایی، بلکه امنیت اقتصادی و اشتغال هزاران خانواده را تضمین می‌کند.

یک پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه  مازندران در گفت وگو با خبرنگار تسنیم در ساری می‌گوید: حدود 4500گونه مگس در جهان شناخته شده‌ که 250 گونه آن دارای اهمیت اقتصادی است و مگس میوه مدیترانه از نظر اقتصادی و خسارت مستقیم و غیرمستقیم به محصولات کشاورزی مخرب‌ترین گونه مگس میوه در جهان به شمار می‌آید.

وی تصریح کرد: مگس میوه مدیترانه در پنج قاره دنیا انتشار دارد و از آن به عنوان آفت همه‌جایی نام می‌برند.کشورهای آلوده به مگس میوه مدیترانه با انواع محدودیت در تجارت بین المللی میوه مواجه می‌شوند.

گسترش پدیده باغ‌های مختلط با غرس درختان هلو، شلیل، انجیر، آلبالو، گیلاس، زردآلو، گردو و خرمالو طی سال های اخیر در مناطق مختلف مازندران در کنار 115هزار هکتاری باغ مرکبات به عنوان رکن اصلی صنعت باغداری استان، شرایط را برای رشد و تکثیر آفت مگس مدیترانه‌ای دوچندان کرده است؛ وضعیتی که تهدید جدی برای باغداری مازندران به شمار می رود و اگر نسبت به مقابله بموقع با این آفت از طریق روش های مختلف توسط باغداران اقدامی صورت نگیرد، ریشه باغداری استان را خواهد خشکاند.

حمیدرضا نصیری کارشناس کشاورزی نیز‌ به تسنیم گفت: در سالهای اخیر اقدامی از سوی سازمان پدافند غیر عامل و سازمان جهادکشاورزی تحت عنوان رزمایش مبارزه بامگس مدیترانه  اجرایی شد که تاثیر چشمگیری در کاهش این حشره مهاجم در مازندران داشته است.

وی با بیان اینکه‌ برای اینکه برنامه های سازمان‌ها و نهادها موفق باشند باید مردم محور باشند تصریح کرد: برگزاری رزمایش ها و هر نوع اقدامات در بخش کشاورزی و حتی سایر بخش‌ها باید مردم محور باشد و برای اجرا شدن این‌ بر نامه ها باید مردم را دخیل کرد تا برنامه‌ها به دست مردم انجام شود زیرا با حضور مردم مطمئنا اثربخشی بیشتری خواهیم داشت.

این کارشناس حوزه کشاورزی با بیان اینکه امنیت غذایی یکی از  مقوله های فراسازمانی است که سازمان جهانی هم به آن توجه داده و همه باید در تامین آن تلاش و نقش ایفا کنند افزود: رزمایش پدافند غیر‌عامل زیستی با محوریت کنترل و مبارزه با آفت مگس میوه مدیترانه‌ای چند سالی است که در مازندران اجرایی می‌شود. معمولا در این رزمایش‌ها حساس کردن آحاد مردم بخصوص باغداران و فعالین در این حوزه  به اهمیت مقابله با آفت مگس میوه اعلام و برای این منظور در سراسر استان اجرا شد.

نصیری تاکید کرد: اطلاع‌رسانی در همه موضوعات حرف اول را می‌زند. برگزاری دوره‌های آموزشی و فنی برای مقابله با مگس میوه باید از همان روزهای آغازین هجوم این مگس به ایران آغاز می‌شد. متاسفانه این مگس در سال‌های اخیر صدمات جبران‌ناپذیری را به اقتصاد باغداران وارد کرد، اما حالا هم دیر نیست و این رزمایش باید همچنان ادامه داشته باشد. 

این کارشناس کشاورزی در ادامه خطاب به باغداران و کشاورزان تصریح کرد: اگر اهتمام جدی در باغداران ایجاد نشود و موضوع  جدی گرفته نشود با طغیان این حشره روبه‌رو خواهیم بود. پس کشاورزان مطالب بیان شده و هشدارهای داده شده در رزمایش را جدی بگیرند و باتمام ریز موارد اجرایی کنند تا شاهد اتمام زندگی این حشره در ایران باشیم. اکنون که زمان برداشت نارنگی است  اگر به‌طور جدی از سوی باغداران رسیدگی نشود در معرض جدی حمله مگس میوه قرار خواهد گرفت.

رئیس سازمان جهادکشاورزی مازندران نیز در گفت وگو با خبرنگار تسنیم ‌با بیان اینکه خسارات ناشی از آفات در باغ‌های مرکبات استان امسال با برگزاری رزمایش‌ها و اقدامات تخصصی کاهش یافته است، گفت: آفت مگس میوه مدیترانه‌ای که سال‌های گذشته به حجم زیادی از محصولات کشاروزی خسارت وارد می‌کرد امسال در سطح محدودی مشاهده شد.

مومنی افزود: کیفیت مرکبات مازندران امسال در مقایسه با سال‌های گذشته مطلوب‌تر است. فصل برداشت پرتقال از آبان آغاز می‌شود، به باغداران توصیه می‌کنیم‌ که میوه را در زمان رسیدن به قند کامل برداشت کنند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران بر ضرورت شناسنامه‌دار شدن محصولات برای توسعه صادرات تأکید کرد و گفت: 154 محموله کیوی به وزن سه هزار و 320 تن و 84 محموله نارنگی به وزن یک هزار و 672 تن به خارج از کشور صادر شده است.

فصل پاییز در مازندران، با رنگ‌های زرد و نارنجی مرکبات و عطری که از باغ‌های پرتقال و نارنگی به مشام می‌رسد، برای باغداران شیرین و در عین حال پرچالش است. این سرزمین که بیش از 160 هزار هکتار باغ مرکبات دارد و در کنار آن باغ‌های مختلط شامل هلو، شلیل، آلبالو، انجیر، گردو و خرمالو گسترش یافته‌اند، همواره با تهدید مگس مدیترانه‌ای مواجه است؛ آفتی مهاجم که از آفریقای جنوبی به ایران رسیده و به دلیل قدرت تکثیر فوق‌العاده، سازگاری با اقلیم‌های مختلف و توانایی حمله به طیف وسیعی از میوه‌ها، به یکی از مخرب‌ترین آفات جهان و تهدید اصلی مرکبات شمال تبدیل شده است.

آمار و روایت‌های میدانی نشان می‌دهند که این آفت می‌تواند هر مگس ماده روزانه 1 تا 30 تخم بگذارد و جمعیت آن در شرایط مساعد به بیش از هزار عدد برسد. این موضوع نه تنها خسارت اقتصادی مستقیم، بلکه اثرات غیرمستقیم بر کیفیت میوه و بازار صادرات را نیز در پی دارد. باغداران شمال کشور، مانند ماشین‌آلات زنده، هر سال با شروع برداشت نارنگی و پرتقال، با دلشوره و اضطراب مواجه‌اند. برخی مجبور می‌شوند محصول را پیش از رسیدن کامل برداشت کنند تا از حمله مگس در امان بمانند، اقدامی که کاهش کیفیت و ارزش اقتصادی محصول را به دنبال دارد.

تحقیقات و آمارها نشان می‌دهد که سالانه میلیون‌ها تن میوه با کیفیت به دلیل هجوم این آفت از بین می‌رود یا کیفیت آن کاهش می‌یابد. این وضعیت ضرورت بهره‌گیری از راهکارهای تلفیقی علمی و میدانی را دوچندان می‌کند. استفاده از تله‌های زرد رنگ با طعمه‌های شیمیایی، مدیریت بهداشتی باغ، حذف میوه‌های آسیب‌دیده، پایش دیجیتال و پهپادی، آموزش باغداران و هماهنگی منطقه‌ای بین کشاورزان از جمله اقدامات مؤثر در کاهش خسارت‌هاست.

همزمان، اقداماتی مانند برگزاری رزمایش‌های پدافند زیستی و آموزش‌های مردم‌محور نیز توانسته اثرگذاری اقدامات را افزایش دهد. کارشناسان جهاد کشاورزی و باغداران معتقدند که بدون مشارکت فعال کشاورزان و رعایت دقیق توصیه‌های فنی، مقابله با این آفت تقریباً غیرممکن است. تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که غفلت در این زمینه می‌تواند امنیت اقتصادی و معیشتی هزاران خانوار را تحت تأثیر قرار دهد و حتی ریشه باغداری استان را تهدید کند.

با این حال، گزارش‌ها و آمارهای امسال نشان می‌دهند که با برنامه‌ریزی صحیح، آموزش و اقدامات تخصصی، خسارت‌ها به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران اعلام کرده که امسال آفت مگس مدیترانه‌ای در سطح محدودی مشاهده شده و کیفیت مرکبات بهتر از سال‌های گذشته است. همچنین، صادرات محصولات باغی استان با شناسنامه‌دار شدن محموله‌ها و رعایت استانداردها ادامه دارد؛ اقدامی که نه تنها ارزش افزوده را افزایش می‌دهد، بلکه ورود محصولات استان به بازارهای بین‌المللی را تضمین می‌کند.

حفظ پایداری اقتصادی، امنیت غذایی و توسعه صادرات، مستلزم مدیریت هوشمندانه، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، آموزش مستمر باغداران و اجرای اقدامات پیشگیرانه است. مقابله با مگس مدیترانه‌ای نه یک اقدام جزئی، بلکه یک ضرورت منطقه‌ای و فراسازمانی است که اگر به طور دقیق و منسجم دنبال شود، می‌تواند تهدید را به فرصتی برای ارتقای کیفیت محصول، افزایش درآمد کشاورزان و تثبیت جایگاه مرکبات شمال ایران در بازارهای داخلی و خارجی تبدیل کند.