حجت الاسلام الهی خراسانی: شورای هماهنگ کننده مراکز حوزوی برای تحول در حوزه ایجاد شود

«هم مدیران حوزه، هم شورای عالی حوزه، هم بزرگان حوزه، هم حضرات مراجع باید این را بدانند و به این توجه کنند که ما امروز باید به فکر حوزه در بیست یا سی سال آینده باشیم. یعنی دنیایی که احتمالاً هیچ شباهتی با امروز ندارد؛ از لحاظ امکان اثرگذاری، امکان تسخیر دلها و امکان تسخیر سرزمینها.» این بخشی از سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار با حوزویان در هشت آذر 86 بود. با توجه به تأکید ایشان بر ضرورت تحول در حوزه علمیه در گفت و گو با حجت الاسلام مجتبی الهی خراسانی، معاون آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی به بررسی روند تحول حوزه و پیگیری فرمایشات رهبری در این زمینه می پردازیم.

به نظر شما منظور رهبر معظم انقلاب از تحول در حوزه و ضرورت آن چیست؟

جوهره سخنان رهبری در سال 86 دعوت حوزه ها به مدیریت تحول بود یعنی ضمن اینکه مجددا بر ضرورت تحول پافشاری کردند و یادآوری شدند اگر حوزه از تحول بگریزد خواهد مرد یا منزوی خواهد شد، مسأله امروز را مدیریت تحول دانستند.

آنچه که ما به شدت بدان نیاز داریم و عزم تحول وابسته به آن است، تصدیق ضرورت تحول است؛ به نظر می رسد که در برخی از مراکز حوزوی، ضرورت تحول نه تصور و نه به گفت و گو گذاشته می شود و تنها در ابعادی تصدیق می شود که نام او را به زحمت می توان تحول گذاشت، بلکه بیشتر تغییراتی روبنایی یا حداکثر چند تغییر جدی است که اصطلاحا باید به آن «رفرم» یا بهینه سازی گفت نه تحول.

در تحول باید تغییرات از جهت اندازه و عمق و بزرگی، حجم قابل توجهی را به خود اختصاص دهد.

یکی از برکات سخنان رهبری این بود که کفه تصمیمات و معادلات درون حوزوی را به سمت تفکراتی معطوف کرد که معتقدند تغییرات کنونی کافی نیست و به دلیل چندپارگی، شتاب زدگی و سطحی گرایی ما را در جهت تعالی پیش نخواهد برد.

با کمک فضلای جوان و حمایت بزرگان حوزه، فضای سازمانی در نهادهای حوزوی و افکار عمومی نخبگان جهت پذیرش و همراهی و طراحی تحولات اساسی با رعایت اصول طراحی و مدیریت تحول آماده می شود.


 آیا اقداماتی که تاکنون در راستای تحول انجام شده رضایت بخش است؟

در این دو سال اقدامات خوبی صورت گرفته و بخشی از آن در حیطه های زیرساختی بوده، جهت گیری درستی را نشانه رفته است از آن جمله می توان به توسعه و تجهیز سریع فضاهای کالبدی آموزشی در حوزه، توسعه و تجهیز کتابخانه ای تخصصی، توسعه رشته های تخصصی، طراحی و استقرار فناوری های نوین آموزشی و اتوماسیون ادرای و آموزشی، تقویت انجمن های علمی و هسته های تصمیم سازی تخصصی، بهبود تعامل حوزه و رسانه اعم از رسانه ملی، روزنامه ها، نشریات و خبرگزای ها، افزایش ضریب اعتماد حوزویان به نیروهای بومی، بازنگری در اسناد فرادستی و تنظیم برنامه های راهبردی و توسعه ای اشاره کرد اما تأکید رهبری بیش از این هم می توانست دستاورد داشته باشد، مقیاس کارهای صورت گرفته هنوز از وسعت کافی برخوردار نیست.

به این معنا که حوزه هنوز در این دو سال صاحب رسانه های خبری یا بنگاه های اطلاع رسانی و شبکه های رادیویی و تلویزیونی جدید نشده است.
در این دو سال تقویت زیرساخت ها در شاخهIT اگرچه با شیب محسوسی انجام شده اما ضریب این شیب نسبت به پیش از سخنان رهبری، تغییر جدی نداشته و جهش فوق العاده ای را نمی بینم.

و یا پورتال آموزشی حوزه علمیه قم و مشهد و پورتال حوزه های علمیه خواهران افتتاح شده اما شیب لازم را ندارد.

ما در زمینه منابع انسانی( اعم از اساتید مدیران، دانش پژوهان دوره ای تخصصی و دانش آموختگان) که یکی از زیرساخت های مهم در حوزه است، هنوز مشکل جدی داریم .در ایجاد هسته های تعاملی بین حوزه و نهادهای خدمت گیرنده برای اینکه منابع انسانی بتواند از طریق این پل به حیطه های تخصصی معرفی شود، هنوز مشکل جدی داریم.

جذب اساتید تمام وقت به عنوان هیئت علمی یا عناوین دیگر، مراحل ابتدایی خود را سپری می کند، هنوز نخبگان حوزه در بنیاد ملی نخبگان یا نهادهای اختصاصی حوزوی جایگاه قابل قبولی ندارند.

حمایت از دانش پژوهان ممتاز، نخبگان علمی ـ پژوهشی و مفاخر علمی ـ فرهنگی حوزه هنوز فاقد ساز و کار منظمی است این ها نمونه ای از مشکلات زیرساختی حوزه است؛ اما در حیطه آیین نامه ها و مقررات نیز با کمبودهایی در زمینه تحول مواجه هستیم؛ گسترش رشته های تخصصی را تاکنون داشته ایم اما به نظر می رسد هنوز یک منطق هماهنگ برای طراحی مقاطع و رشته ها در حوزه های علمیه مختلف وجود ندارد، در برخی حوزه ها، دوره های مهارتی تبدیل به یک رشته تخصصی شدند در برخی دیگر رشته های تخصصی گرایش های متعددی پیدا کردند و در برخی همان ها به صورت یک رشته جامع آن هم در مقاطع تخصصی سطح چهار هنوز تدریس می شود.

مسأله صدور مدارک رسمی برای مراکز تخصصی حوزه و آموزشی، به خصوص در مرکز مدیریت خراسان هنوز با اقبال مراکز مدیریتی به صورت جدی روبرو نیست، ما نهادهای هماهنگ کننده در مقیاس بالا در هیچ یک از مراکز مدیریتی حوزه نداریم یعنی مراکز حوزوی در کنار مرکز مدیریتی نهادی را که بین آن ها هماهنگی ایجاد کند، ندارند و شورای عالی حوزه علمیه ناظر بر مرکز مدیریت و شعب آن است نه ناظر بر کل مراکز حوزوی یا یک قسمت هماهنگ کننده این مراکز. در قم شورای عالی حوزه های علمیه تشکیل شده در حالی که شورای عالی حوزه های علمیه نخبگان و مدیران ارشد سایر حوزه ها بدان دعوت نشده و عضویت ندارند.

به عبارت دیگر حجم مطالبات حوزویان و نیازهای ما امروز آنقدر گسترش پیدا کرده که چون ما خودمان را با آن مطالبات و نیازها مقایسه می کنیم احساس می کنیم هنوز کارهای نکرده زیادی داریم در حالی که اگر اقدامات انجام شده را با نرخ رشد سایر مراکز آموزشی مقایسه کنیم، سرعت خوبیست.با وجود همه این اقدامات زمانی که وضعیت موجود با نیازها و اهداف و توقعات ما سنجیده می شود هنوز فاصله محسوسی تا دستیابی به آرمان ها دارد. 

چه موانعی در حوزه های علمیه و مرکز مدیر یت خراسان در مسیر تحول وجود دارد؟

موانع تحول، در یک حوزه پر رنگ تر و در یک حوزه کمرنگ ترست و اختصاص به خراسان ندارد. مراکز مدیریت حوزه باید پبذیرند که تنها نهاد حوزوی نیستند و برای پیشرفت و تعالی نیاز دارند که از همه نهادهای حوزوی یاری بگیرند. امروز هماهنگی، انسجام و عمل جمعی یک ضرورت است.

حوزه و سرمایه ها و منابع انسانی و مادی در مرکز مدیریت متمرکز نیست تا بتوان با همان منابع مادی یا مالی حوزه آرمانی ساخت؛ این واگرایی باید به یک همگرایی تبدیل شده و مراکز مدیریت بتوانند به صورت پیشرو تعاملاتی با مراکز حوزوی دیگر داشته و توان کارشناسی و تصمیم سازی و اجرایی آن ها را به خدمت بگیرند و این میسر نمی شود مگر اینکه یک نهاد هماهنگ کننده در این مجموعه ها شکل گیرد.

مانع دوم این که رویکردهای مدیریتی در فضای عمومی جامعه از جمله حوزه نیاز به بهبود دارد، مدل های مدیریتی مشارکتی و غیر متمرکز و متکی بر تخصص گرایی بیشتر می تواند به اهداف تحول در حوزه کمک کند تا مدیریت های متمرکز و آمرانه.

تحول در چه ابعادی ضروری به نظر می رسد؟ متون درسی یا ساختارهای مدیریتی؟

این ها ابعاد وسیعی دارد ولی از جهت رتبه‌ای برخی بر سایرین مقدم است؛ مساله اسناد فرادستی، مبانی حاکم بر آموزش علوم اسلامی، نظام آموزشی و ... بر شیو های عملیاتی یا برنامه های اجرایی مقدمند؛ اما این ترتیب مانع از آن نمی شود که ما همزمان که نگاه خودمان نسبت به پیش فرض های آموزش در حوزه را تغییر داده و اصلاح می کنیم و به آرمان ها و اصول حوزوی خود اعتنا می کنیم، به بهبود روش های عملیاتی و ارتقای کارآمدی و چابک سازی سیستم های آموزشی و بهسازی اجزای برنامه نیز دست بزنیم. 


دفتر تبلیغات اسلامی خراسان در جهت تحول چه دستاوردی داشته است؟

سال 85 دور تازه ای از فعالیت های آموزشی در دفتر تبلیغات خراسان آغاز شد و عرصه های راهبردی تازه ای را با نام جنبش علمی حوزه در پیش گرفتیم که پس از سخنان رهبرمعظم انقلاب در سال 86، دو عرصه دیگر نیز به این ها افزوده شد.

این عرصه ها عبارتند از: آموزش های منسجم علوم و ارتباطات اسلامی، شکوفایی استعدادهای جوان حوزه در حلقه ای علمی و تبلیغی، عینی سازی کارنامه علمی ـ فرهنگی حوزویان جوان در قالب محصولات علمی و فرهنگی.

اما پس از سخنان رهبر معظم انقلاب عرصه «گفتمان تحول، کارآمدی و آزاداندیشی در حوزه» با هدف جهت دهی فعالیت های علمی و آموزشی حوزه به سمت ساحت های کاربردی و نوین و توسعه گفتمان تحول در حوزه و تبیین مبانی و اقتضائات این تحول در عرصه های آموزشی و فراگیرسازی فرهنگ آزاداندیشی و نظریه پردازی بین طلاب و اساتید حوزه شکل گرفت که با فعال سازی ظرفیت های تحول درمدارس علمیه و اطلاع رسانی منظم بسته های چندرسانه ای، امضای تفاهم نامه با مدارس برای برگزاری آموزش های پودمانی کاربردی( بیش از 60 دوره)، برگزاری سلسله همایش های تخصصی ساحت های نوین اندیشه و فرهنگ برای طرح آراء و نظریات جدید د ر موضوعات مختلف، سلسله همایش های حوزه و تحول، سلسله همایش های با دانشوران و فرزانگان که در واقع طرح الگوهای نواندیشی و تجلیل از جریان سازان نوین فرهنگ و علوم اسلامی است در این دو سال توانسته ایم تا حدودی به اهداف این عرصه دست یابیم.

عرصه پنجم نیز با عنوان «زیرساخت های اطلاعاتی و فناوری های نوین آموزشی» با هدف ایجاد افق های نوین در نوسازی روش ها، تجهیزات و فناوری های یادگیری و تأمین اطلاعات و شبکه های مدیریت و پردازش برای یک برنامه ریزی و اجرای موفق آموزشی و طراحی اتوماسیون مدیریت آموزشی برای کاهش هزینه وقت و منابع انسانی ایجاد شد.

در این مسیر شبکه اطلاع رسانی اجتهاد که جامع ترین شبکه اطلاعات و اخبار فقه اسلامی در اینترنت محسوب می شود، با فهرست های رایانه ای کتاب ها و مقالات و پایان نامه های همایش ها در ایران و سرویس خبری شامل پرتال تحت وب اساتید، دانش پژوهان و مدیریت آموزشی که زنجیره ای از امکانات و تجهیزات نرم و سخت افزاریست، افتتاح شد.

از دیگر اقدامات دفتر تبلیغات اسلامی خراسان می توان به ایجاد سامانه جامع مدیریت آموزشی اشاره کرد که در آن تمام فرآیندهای آموزشی به صورت خودکار طراحی و راه اندازی می شود.

همچنین کارگاه آموزشی چندرسانه ای که از مجهزترین کارگاه های آموزشی چندرسانه ای کشور به شمار می‌آید با امکان تشکیل گرو ه‌های مجازی درسی و آموزش از راه دور و تحلیل و تصحیح آزمون های پیشرفته چندرسانه ای‌ افتتاح شده است.

در آستانه افتتاح واحد فناوری آموزشی نیز هستیم که شامل یک گنجینه دیجیتال و انالوگ با بیش از 60هزار محصول رسانه ای در موضوعات مختلف آموزشی و بانک چندرسانه ای مجهز به سیستم های نرم افزاری خدمات رسانه ای، سیستم امکان مراجعه حضوری و استفاده غیرامانی با نام کافی مدیا از جمله اقدامات این مرکز در بخش آموزش است.

برگزاری آموزش های معطوف فناوری اطلاعات مثل آموزش کار با رایانه و اینترنت، نرم افزرهای علوم اسلامی و بسته های آموزشی چندرسانه ای، افزایش تعداد حلقه های علمی در این دو سال از هشت به 16(سه حلقه خواهران ) و تشکیل کارگرو های تخصصی در این حلقه ها نیز از دیگر اقدامات انجام شده است.

از نظر تخصصی، این حلقه ها را وارد فضای مطالعات بین رشته ای کرده ایم تا افرادی مجهز به علوم اسلامی و پاسخگو با نیازهای علوم انسانی پرورش یابند.


روند فعالیت شورای پیشبرد تحول را چگونه می بینید؟ تشکیل این شورا در حوزه علمیه مشهد چگونه است؟

گویا بعد از تغییر مدیریت در حوزه، نیاز به شورای پیشبرد، کمتر احساس شد و اهداف و دستورکار های آن به شکل ارگانیک در خود مرکز مدیریت و شورای عالی حوزه دنبال خواهد شد.

اما در مجموع بافت شورای عالی و معاون های مرکز چابک تر شده اند.در مورد ضرورت هم باید گفت امروز برای تشکیل چنین شورایی دیر است اگر هم بخواهیم کاری کنیم باید یک نهاد هماهنگ کننده مراکز حوزوی بسازیم.الان به جای تشکیل شورا، باید ساز و کارهای دیگری از جمله شورای هماهنگ کننده و سیاست گذاری مراکز حوزوی که همه مراکز حوزوی بتوانند ایده ها و وظایفشان را در ابطه با تحول به خوبی انجام دهند، تشکیل شود. این شورای هماهنگ کننده باید بتوانند محتوای تحول را پیش بینی کرده و در صحنه عمل پیاده کنند.

 کرسی های نظریه پردازی به کجا رسید؟

دفتر تبلیغات اسلامی، در قسمت های مختلف سعی کرده بخشی ازاقدامات به مرکز مدیریت حوزه واگذار شود بنابراین حداقل نام برخی حوزه ها را تصرف نکرده است تا در اختیار دیگران بماند؛ اما این کرسی ها با این نام تنها دو بار در مرکز مدیریت برگزار شد.در حالی که عملا دفتر تبلیغات، بنیاد پژوهش های اسلامی، دانشگاه رضوی و مدرسه نواب و برخی مراکز زیرمجموعه مرکز مدیریت، جلساتی را با محتوای نظریه پردازی دنبال کردند.

اما اینکه کرسی های نظریه پردازی با نام مشخص و یک برنامه مستمری که به صورت مشترک بین همه نهادهای حوزی دنبال شود اکنون چنین چیزی وجود ندارد.

از این که وقت خود را در اختیار ما گذاشتید سپاسگزاریم/916/د102/ع