استفاده بهینه از رسانه برای بازنمایی چهره واقعی اسلام یک ضرورت است

اسلام هراسی یک حرکت پرسابقه است که در دوره اخیر برجسته تر و بارزتر و با دامنه‌ای گسترده تر و برخودار از امکانات چند جانبه رسانه ای، شکل جدید به خود گرفته است.

استکبار می کوشد تا اسلام را به عنوان کانون ظهور تروریسم معرفی کند و همه مشکلات جامعه بین الملل را به صورت مستقیم و غیر مستقیم به اسلام برگرداند.

دکتر حسن بشیر، عضو هیئت علمی دانشگاه و استاد ارتباطات بین الملل که کتاب هایی همچون نقش مطبوعات در فرایند نوسازی سیاسی و اجتماعی ایران، تعامل دین و ارتباطات، عامل فرهنگ و سیاست را به رشته تحریر درآورده است، وی در گفت‌و‌گوی مشروح با خبرنگار خبرگزاری رسا، به تبیین اسلام هراسی، علل، خاستگاه و ارتباط آن با ایران هراسی پرداخته است.

 رسا ـ تعریف شما از اسلام هراسی چیست ؟

اسلام هراسی یا (Islamophobia) به معنای ترس از اسلام است. اما این معنا دارای ابعاد مختلفی است. به عبارت دیگر با وجود اینکه تعریف اسلام هراسی ظاهرا در همین دو واژه مشخص می باشد، اما در حقیقت طیفی از معانی مختلف را در بر دارد که بر مبنای رویکرد و دیدگاه‌های افراد و جوامع مختلف نسبت به اسلام و مسلمانان می‌تواند تا اندازه‌ای متفاوت باشد. اما با وجود این تفاوت نسبی، می توان ادعا کرد که کلیه این دیدگاه ها در برخی از محورهای اصلی کاملا مشابه بوده و همپوشانی هایی با همدیگر دارند. در همین زمینه می توان به برخی از تعاریف اسلام هراسی که از معروفیت بیشتری برخوردار است اشاره کرد:

موسسه تحقیقاتی رانیمد تراست انگلستان این تعریف را ارائه کرده است: «اسلام هراسی، ترس و اکراه بی اساس در برابر مسلمانان، که باعث دفع آنها و تبعیض علیه آنها می‌شود.»

استفن شوارتز، نویسنده آمریکایی در مقاله ای تحت عنوان «اسلام هراسانی که نیستند» می‌گوید: «اسلام هراسی، محکوم‌سازی کلیت اسلام و تاریخ مسلمانان به عنوان امری افراطی؛‌ انکار اکثریت میانه‌روی مسلمان و در نظر گرفتن اسلام به عنوان مشکلی برای جهان؛ برخورد با تعارضات مربوط به مسلمانان به عنوان امری الزاماً حاصل اشتباهات آنان؛ تأکید بر این که مسلمانان در صدد ایجاد تغییر بر اساس دین خود هستند؛ و اعلان جنگ علیه کلیت اسلام».

برای شناخت جنبه های مختلف تعریف اسلام هراسی می‌توان به برخی از ویژگی‌های آن که در ذهنیت جوامع غربی توسط برخی از افراد و موسسات تزریق شده است اشاره کرد.

این ویژگی‌ها در سه حوزه مهم مطرح شده است:
الف ـ در حوزه نگاه به اسلام: 1) اسلام، یک ایدئولوژی سیاسی- نظامی است. 2) اسلام، دینی خشن و حامی تروریسم است.

ب- در حوزه نگاه به تمدن اسلامی: 3) تمدن اسلامی، یک تمدن ایستا است. 4) تمدن اسلامی فاقد ارزش های مشترک با دیگر فرهنگ هاست. 5) تمدن اسلام تمدن غیر عقلانی است.

ج- در حوزه برخورد با مسلمانان:‌ 6) دیدگاه‌های مسلمانان در مورد تمدن غرب، یک دیدگاه عقب افتاده است. 7) برخورد با اسلام، محملی برای برخورد با مسلمانان است. 8) برخورد با مسلمانان، عاملی برای کاهش گسترش اسلام.

همانگونه که از این ویژگی ها استنباط می شود، اسلام هراسی طیفی از معانی ادراکی و رفتاری را در بر می گیرد که بیشتر در جوامع غربی شکل گرفته و در حال گسترش می‌باشد.
 
رسا ـ خاستگاهای تاریخی اسلام هراسی در غرب را تبیین کنید.

تبیین دقیق خاستگاه‌های این رویکرد در جامعه غربی را نمی‌توان مشخص کرد، اما می توان در این زمینه به برخی از نمودهای آن که می تواند عواملی برای پیدایش، گسترش و تعمیق این رویکرد باشند اشاره کرد.

عدم پذیرش اسلام از همان آغاز توسط ادیان دیگر را می توان یکی از عوامل اساسی بدبینی پیروان ادیان مختلف نسبت به گسترش و قدرتمند شدن اسلام و مسلمانان دانست. این مساله از همان روزهای اول صدر اسلام وجود داشت. مسائل مربوط به گسترش اسلام مخصوصا در اروپا و از جمله اسپانیا، نگرانی هایی جدی در سازمان کلیسا به وجود آورد. مهاجرت مسلمانان در دهه های اخیر به اروپا و افزایش آمار آنان، خاطرات گذشته را زنده ساخت و نگرانی هایی را در جوامع غربی به وجود آورد.

توسعه فعالیت های مسلمانان، حضور اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی و شغلی در بخش های مختلف، تعادل عوامل موثر زیست محیطی در جوامع غربی را به هم زده و مسلمانان را به عنوان شهروندان جدید مطرح ساخته است که می توانند هر لحظه در ساختارهای اجتماعی و سیاسی جامعه تاثیر بسزائی داشته باشند.

حوادث جهان معاصر، مانند حادثه یازدهم سپتامبر 2001، اگر چه یک حادثه ای مشکوک می باشد، اما به نام مسلمانان پایان یافته و تاثیرات زیادی بر روحیه جوامع غربی و دیدگاه آنان نسبت به مسلمانان داشته است.

این عوامل، در کنار تبلیغات وسیع صیهونیست ها که اکثریت رسانه های جهانی در دست آنهاست و نیز افراط گرایان مسیحی، به ویژه ایوانجلیست‌ها که مسلمانان را عاملی اساسی برای عدم گسترش مسیحیت راستگرای جدید می دانند و بالاخره سیاست های اکثر کشورهای غربی برای جلوگیری از گسترش اسلام و افزایش آمار مسلمانان به عنوان روشی برای تثبیت هویت قومی و تاریخی را می توان به عنوان خاستگاه‌های اصلی اسلام هراسی در جهان معاصر دانست.
 
رسا ـ علل دامن زدن به اسلام هراسی در دوره کنونی ـ در سطوح سیاستمداران، فضای آکادمیک، رسانه و توده مردم ـ چیست؟

‌ در اینجا می توان به موارد ذیل در این زمینه اشاره کرد: دنیای قدرتمند یک قطبی برای ادامه حیات خود که در حال حاضر در شکل آمریکایی آن نمودار شده است، نیازمند نوعی از دیگر سازی است که به عنوان دشمن اصلی و قطب دیگری مطرح باشد تا بتوان در سایه مبارزه با آن، قدرت خود را حفظ و گسترش نماید. یکی از بهترین وجوه ایجاد قدرت های مخالف و متضاد با قدرت آمریکا، بازنمایی قدرتهای ایدئولوژیکی است که در شرایط کنونی تنها در اسلام به عنوان دین جهانی و عدالت گستر مطرح است به گونه ای که آن را به عنوان قدرتی در مقابل سایر قدرت های غرب می توان مطرح کرد و نوعی از دشمن تراشی در ذهن جوامع غربی به وجود آورد. علاوه بر آن بهم خوردن تعادل آماری، حضور گسترده مسلمانان در حوزه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و حتی نظامی ترس ناخواسته در ذهن غربی ها ایجاد کرده است.

گسترش مدارس اسلامی، مساجد، مراکز علمی و دانشگاهی، نوعی از سیستم آموزشی بر مبنای اسلام را به وجود آورده است که می تواند بسیاری از بنیانهای اندیشه ای غرب را به چالش بکشاند که این خود یک خطر بزرگ برای دنیای غرب به حساب می آید.

همچنین ارتباط مسلمانان غربی با کشورها و جوامع اسلامی می تواند به عنوان یک خطر بالقوه برای انتقال تکنولوژی، فکر، اندیشه و نیز شیوه نگاه به غرب و خطرات بالقوه روش های فکری و اندیشه ای آنان را به دنبال داشته باشد.

این مسائل و بسیاری از مسائل دیگر عوامل اساسی در زمینه رشد و توسعه اسلام هراسی در دنیای معاصر می باشند.
 
رسا ـ اسلام هراسی چه رابطه‌ای با ایران هراسی دارد؟

به نظر می رسد پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، قدرت تشیع بیش از پیش در سطح جهانی مشخص شد این مساله باعث گردید که جهان استکباری غرب، در صدد جلوگیری از توسعه انقلاب اسلامی به رهبری جمهوری اسلامی ایران باشد. در این زمینه حرکت های جدید اسلام هراسی و ایجاد گروه القاعده به عنوان مرحله اول مبارزه با اسلام در سطحی وسیع‌تر و تخریب آن در اذهان جهانیان به ویژه جوامع غربی طراحی شد. اما این مرحله، یک مرحله مقدماتی برای تخریب وسیع‌تر اسلام ناب محمدی بود که در شکل شیعی و انقلاب اسلامی آن در جهان جلوه‌گر شده بود.

در مراحل بعدی، ایجاد هراس از برنامه های هسته ای ایران، حضور جهانی ایران، روابط گسترده جمهوری اسلامی ایران با کشورهای جهان، علاقمندی و ایمان جهانیان به توانمندی ایران در مبارزه با استکبار جهانی، قدرت اندیشه ای تشیع و توانمندی انقلاب اسلامی برای طراحی برنامه های حکومتی در سطوح مختلف مواردی بودند که می‌توانستند به عنوان سکویی برای استکبار غرب به سرکردگی آمریکا برای آغاز مرحله دوم اسلام هراسی یعنی شیعه هراسی و ایران هراسی باشد. این مرحله هم اکنون به شدت و با گستردگی هر چه تمام تر آغاز شده است.

آنچه که هم اکنون به عنوان تحریم و فشار بر روی جمهوری اسلامی در سطح جهانی مطرح می باشد، تنها مقابله با یک حکومت نیست، بلکه فراتر از آن مقابله هر چه تمام‌تر با انقلاب اسلامی جهانی، اندیشه شیعی، توانمندی نیروهای مومن ایرانی، گسترش قدرت اسلام ناب در سطح کشور، منطقه و جهان می‌باشد.
  
رسا ـ طبق قوانین کشورهای اروپایی، توهین کننده به ادیان آیا در دائره نقض کنندگان حقوقی فردی و اجتماعی قرار می گیرد؟

این موضوع گرچه تا اندازه‌ای در همین حوزه تعریف می شود، اما بحث آزادی بیان در این کشورها در حال حاضر با یک پارادوکس جدی روبرو می‌باشد، که می تواند در آینده به عنوان یک امر کاملا مشکل ساز مطرح شود.

جهان غرب از طرفی به این آزادی معتقد است و از طرف دیگر، حریم و حقوق فردی و اجتماعی را تا اندازه ای مورد توجه قرار می دهد. بنابراین در اینجا ما با یک پارادوکس مهمی روبرو هستیم که دنیای غرب را نیز به چالش کشانده است.

البته بنظر می رسد که جامعه غربی کاملا حد میان این آزادی ها و حریم های دینی، فردی و اجتماعی و احترام به مقدسات را می شناسد و قائل به ارزشمند بودن آنهاست. آنچه که در این زمینه باعث ایجاد سوء تفاهم و مشکل شده است، همان دست هایی است که به دنبال گسترش اسلام هراسی و به وجود آمدن شکاف میان جوامع غربی و جوامع اسلامی می‌باشد.
  
رسا ـ نقش سازمان های بین المللی در خنثی سازی اسلام هراسی را بیان کنید؟

سازمان های بین المللی غیروابسته به استکبار جهانی و نیز سازمان های اسلامی در سطح وسیع تر از ملی و کشوری می توانند در جهت کاهش اسلام هراسی قدم بردارند.

ایجاد سازمان های روابط عمومی گسترده برای آشنائی سازی غیرمسلمانان با اسلام، شناساندن مفاهیم انسانی و الهی اسلامی به جهانیان که تشنه عدالت، ایمان‌ و پاکی هستند، گسترش روابط خوب و مناسب مسلمانان با غیرمسلمانان با توسعه حضور چهره به چهره و اجتماعی، افشای چهره خشن و ضد اسلامی برخی از مدعیان اسلام و جدای سازی آنان از مسلمانان واقعی، استفاده بهینه از رسانه ها برای بازنمایی چهره واقعی اسلام و مسلمانان، تصویب قوانین انسانی در مقابله با خشونت های طرفداران و گسترش دهندگان اسلام هراسی، مقابله با برنامه های گسترده اسلام هراسی و افشای توطئه های برنامه ریزان و توطئه گران، فقط بخشی از برنامه هایی است که می توانند در این زمینه مفید و موثر باشند.
 
رسا ـ برخی از سیاستمداران کشورها، اقداماتی مانند قرآن سوزی و توهین به مقدسات اسلامی در جراید  را بر اساس آزادی فکر و بیان در این کشورها تفسیر می کنند، این ادعا تا چه اندازه صحیح است؟ در تعارض آزادی و نقض حقوق دیگران، کدام مقدم است؟

البته در سوال قبلی تا اندازه ای به این سوال پاسخ دادم اما باید در این زمینه تاکید کرد که گر چه پارادوکسی در این زمینه میان آزادی بیان و حقوق فردی و اجتماعی در جهان غرب وجود دارد که بر مبنای آن نیز برخی از سیاستمداران دچار ابهام شده اند، ولی دنیای غرب نیز میان این دو حوزه مختلف کاملا تفکیک قائل است. به عبارت دیگر، مسائل دینی و مقدسات شامل برخی از استثناآت می باشد.

جریحه دار کردن احساسات و ایمان برخی از مردم به عنوان شیوه ای مناسب برای آزادی بیان تلقی نمی شود، به همین دلیل است که می بینیم بسیاری از سیاستمداران، اندیشمندان، روشنفکران، مردم عادی و حتی افراد وابسته به کلیسا نیز با پروژه ای مانند قرآن سوزی مخالف بودند، در این زمینه هیچ یک از آنان اشاره‌ای به آزادی بیان یا نقض آن نکردند.

بنابراین می توان گفت، که جامعه غربی، پارادوکس میان این دو مساله را به خوبی درک می کند و در این زمینه برخوردهای مختلف را تفکیک و ارزیابی جداگانه می کند.

 رسا ـ از اینکه وقت خود را در اختیار ما گذاشتید، سپاسگزاریم./909/گ402/ع