ارائه مبانی تفسیری جدید از ترکیب گستره معرفتی با زبان قرآن

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست تخصصی گستره معرفتی و زبان قرآن، پیش از ظهر امروز به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و انجمن قرآن پژوهشی حوزه علمیه قم با سخنرانی سلیمان خاکبان عضو هیأت علمی دانشگاه قم در سالن معرفت دفتر قم پژوهشگاه برگزار شد.

وی با بیان این‌که گستره معرفتی قرآن کریم و زبان قرآن کریم دو موضوعی است که در این تحقیق به آن می‌پردازیم، رابطه و نسبت این دو مقوله را مورد بررسی قرار داد و گفت: گستره معرفتی و زبان قرآن دو مفهوم مهم، راهبردی و مبنایی برای ورود به حوزه تفسیر است.

 عضو هیأت علمی دانشگاه قم، افزود: برحسب مبنایی که برای گستره معرفتی انتخاب می‌کنید از قرآن برداشت می‌شود، اگر مبنا مشخص نشود، در مقام استفاده از قرآن گاهی گرایش به مباحث اقلی، اوسطی و اکثری خواهیم داشت و متوجه نیست که این مبانی با هم سازگار هستند یا سازگار نیستند.

 خاکبان با بیان این‌که اگر در باب زبان قرآن تکلیف مشخص نشود، برای فهم و تفسیر قرآن مشکل خواهیم داشت، گفت: درباره زبان قرآن دیدگاه عرفی، دیدگاه علمی تخصصی و دیدگاه طیفی وجود دارد که دیدگاه سوم دو دیدگاه اول را می‌پذیرد.

 دیدگاه های عرفی، تخصصی، طیفی در زبان قرآن

 وی در توضیح دیدگاه عرفی، اظهارکرد: این گروه می گویند اگر بخواهیم پیام قرآن را درک کنیم باید به عرف زمان نزول مراجعه کنیم، یعنی آن چیزی را که مردم زمان پیامبر(ص) از آیات قرآن می فهمیدند را برداشت کنیم و اگر با درک معرفتی زمان خود به سراغ قرآن برویم دچار تفسیر به رأی می شویم.

عضو شورای علمی تفسیر موضوعی تخصصی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ابرازداشت: در دیدگاه تخصصی، هرکس با هر گرایش علمی و تخصصی ای می تواند حقایق و نکاتی را منطبق بر آخرین نظریات علمی صادق، از قرآن برداشت کند؛ بر این اساس حقیقت قرآن را فقط متخصصان اصلی که اهل بیت(ع) هستند می فهمند.

این استاد دانشگاه، نقطه اوج این دیدگاه را در تفسیرسوره حمد امام(ره) دانست و گفت: ایشان هم می فرماید اگر می خواهید به حقیقت بی پیرایه دست پیدا کنید باید سراغ اهل بیت(ع) بروید؛ در اینجا دیدگاه تخصصی به نظر اخباری ها نزدیک می شود، آنها نیز عقیده دارند قرآن حقیقتی است بسیار متعالی که از حوزه فهم بشر عادی خارج است بنابراین باید آن را با واسطه فهمید و ورود مستقیم به قرآن به هیچ وجه تجویز نمی شود.

خاکبان در توضیح دیدگاه طیفی، اظهارداشت: آن ها قرآن را به خورشید تشبیه می کنند و می گویند همانطور که خورشید ثابت نبوده حالت های متفاوتی در دریافت نور از آن وجود دارد، دریافت حقایق قرآن نیز داری مراتبی است، پایین ترین مرتبه مربوط به اعراب جاهلی است و نقطه اوج تابش آن مختص اهل بیت(ع) است و دربین این دو حالت به به تناسب ظرف زمان و بلوغ زمانی هر فرد می تواند از این آموزه های بلند وحیاتی بهره ببرد.

وی با استناد به روایاتی پیرامون درک قرآن، گفت: سوره توحید و آیات اول سوره حدید تنها کسانی خواهند فهمید که در آخرالزمان و با عنایت ویژه امام عصر(عج)، رشد عقلی‌شان به حد نهایی رسیده است.

ترکیب گستره معرفتی با زبان قرآن

عضو هیأت علمی دانشگاه قم، با بیان اینکه از ترکیب گستره معرفتی و زبان قرآن 9 مبنای کلی به دست می آید، تصریح کرد: باید هر مفسری قبل از ورود به بحث تکلیف خود را با مبنای گستره معرفتی و زبانی قرآن مشخص کند و با قبول یک مبنا در آن چارچوب حرکت کند.

استاد دانشگاه قم، در تبیین 9 مبانی، گفت: دیدگاه اقلی در معرفت با زبان های عرفی، تخصصی، طیفی، ترکیب شده و سه مبنای اولیه را شکل می دهد،همین طور دیدگاه اوسطی و اکثری نیز هرکدام به جداگانه  با سه دیدگاه زبانی قرآن ترکیب می شوند و در نهایت مبانی 9 گانه را به وجود می آورد.

عضو شورای علمی تفسیر موضوعی تخصصی، خاطرنشان کرد: تا کنون هیچ مفسری مبنای خود را به طور واضح مشخص نکرده است و معمولا در موارد مختلف دچار تغییر مبنایی می شوند.

خاکبان منظور خود از زبان قرآن را به این چنین توضیح داد: مفسر باید تکلیف خود بداند که خداوند از ارائه این زبان چه چیزی را اراده کرده است، آیا خداوند زبان مردم آن زمان را در نظر گرفته است یا خیر؟

وی به نوآوری جدید در ارائه این بحث اشاره کرد و گفت: این مطلب به لحاظ شکلی و ساختاری و هم با توجه به دستاوردهای محتوایی اش تازگی دارد و تا به حال کسی  این ‌طور مبانی تفسیر را دسته بندی نکرده است؛ در هیچ کتابی چنین بحثی ندیدم هرچند که مواد آن در آثار و منابع گوناگون آمده است.

پیشنهاد تدریس این مباحث در قالب دو واحد درسی

عضو هیأت علمی دانشگاه قم، خود را طرفدار دیدگاه اکثری اعلام کرد و گفت: دیدگاه اکثری خود داری چند گروه است در این طیف مبنای من سوپر اکثری است؛ این مطلب لازم به توضیح بیشتر است که در این مجال نمی گنجد.

عضو شورای علمی تفسیر موضوعی تخصصی، نظر خود را نسبت به مفسرانی همچون علامه طباطبایی و غزالی، متفاوت دانست و اذعان داشت: از مفسران تنها کسی را که همراه و موافق با نظر خود یافته ام امام(ره) است، هرچند در جزئیات نظر بنده با ایشان نیز اختلاف هایی وجود دارد.

خاکبان ارائه دلایل وجود هرکدام از مبانی را نیاز به بحث و تبیین مفصل دانست و گفت: در این جلسه به کلیاتی پیرامون این بحث اشاره شد و ارائه کامل این نظریه نیاز به زمان بیشتری دارد.

استاد دانشگاه قم در پایان سخنان خود پیشنهاد ارائه این مباحث در محافل آکادمیک را داد و گفت: اگر اساتید این بحث را پسندیده اند پیشنهاد می کنم این مطلب حداقل در دو واحد درسی ارائه شود./928/پ201/ن