امکان ارتباط تصویری تهدیدی برای کانون خانواده‌ها است
حجت‌الاسلام رضا مهکام روانشناس بالینی، مشاور خانواده و عضو هیات مدیره و مسؤول آموزش انجمن روانشناسی حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا به تبیین دیدگاه های خود درباره رایتل پرداخت.
پس از راه‌اندازی اپراتور سوم تلفن همراه (رایتل)، ما شاهد مخالفت نخبگان و دلسوزان جامعه با این اپراتور (در قالب امکانات خاص تصویری و اینترنت پرسرعت پرتابل) هستیم. در این میان، انجمن روانشناسی حوزه علمیه قم، نامه‌ای را به کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ارسال کرده، با تبیین مستدل مسأله، خواستار جلوگیری از نصب و راه‌اندازی رایتل به صورت فعلی شده است. با توجه به تخصص، تجربه و مسئولیت تان، خدمت جنابعالی رسیدیم تا ضمن بررسی این مخالفت‌ها، از منظر روانشناسی، قابلیت‌ها و امکانات رایتل را تحلیل و ارزیابی فرمایید.
بسم‌الله الرحمن الرحیم. در ارتباط با رسانه، طبیعتاً یکی از معضلات و مشکلاتی که جوامع مختلف با آن مواجه هستند، بحث اضافه شدن وسایل و امکانات گوناگون است؛ این مسأله، یعنی افزایش وسایل و امکانات جدید در عرصة تکنولوژی، در مواردی، دانشمندان علوم رفتاری را با چالش‌هایی روبرو می‌کند. اگر ما پشت پرده این به‌روز شدن تکنولوژی و وسایل دیجیتالی را در نظر بگیریم، به نظر می‌رسد از سه صورت خارج نیست: 1. رفع برخی نیازهای زندگی فردی و اجتماعی؛ 2. دستیابی به سودهای کلان؛ 3. تأثیر‌گذاری، نفوذ و تسخیر فرهنگ جوامع دیگر. سؤال این است که آیا چنین امکاناتی از دیدگاه یک دانشمند علوم رفتاری یک امکان بهنجار است یا خیر؟ امکانی هست که ضرورت استفاده از آن وجود دارد یا خیر؟
ما با مسائل گوناگونی مرتبط هستیم؛ در ارتباط با خود، در ارتباط با خدا و در ارتباط با محیط. منظور از ارتباط با محیط، ارتباط با افراد، جوامع، ابزار و طبیعت است. این اشخاص و وسایل باید بهنجار باشند؛ باید مورد نیاز واقعی ما بوده، و در سلسله نیازهای اصلی ما قرار بگیرند. اگر ما بخواهیم آسیب‌شناسانه نگاه کنیم، بخش قابل توجهی از امکاناتی که ایجاد می‌شود، به عنوان نیاز اولیه برای بشر نیستند. شما اگر دقت کنید، احساس نیاز به داشتن یک تلفن همراه برای در دسترس بودن، یک نیاز خوب است؛ تلفن همراه، وسیله‌ای است که موجب می‌شود بشر را همیشه در دسترس دیگران قرار می‌دهد. اما این کار با یک گوشی سادة بیست هزار تومانی امکان‌پذیر است؛ یعنی فرد با یک گوشی و سیم کارت ساده می‌تواند در دسترس اعضاء خانواده و افرادی که به وی نیاز دارند باشد؛ بنابراین ضرورت وجود گوشی‌های بسیار پیشرفته و امکانات خاصی که در بعضی از سیم‌کارتها یا اپراتورها قرار داده می‌شود، جزء آن ویژگی‌هایی است که به عنوان ضرورت اولیه به حساب نمی‌آید. یک امکاناتی است که فرد می‌تواند از آن استفاده بکند، یا استفاده نکند، و الزام و ضرورتی برای استفاده از آن وجود ندارد. این یک بحث مقدماتی است که لازم است در اینجا مطرح شود؛ که آیا امکاناتی که روز به روز افزایش پیدا می‌کند، جزء امکانات ضروری ما هست یا نه؟ اگر جزء ضروریات است، ما باید برای آن سرمایه‌گذاری کنیم، چه از لحاظ تجاری، چه از لحاظ تبلیغاتی، چه از لحاظ جا انداختن فرهنگ آن. اما اگر جزء ضروریات نیست، لزومی ندارد ما این‌قدر برای آن سر بشکنیم، دست و پا بزنیم تا بتوانیم آن امکانات را ایجاد کنیم. این یک مسئله بسیار مهم است.
مسأله دوم این است که خوب، حالا این امکانات جدید علاوه بر اینکه ضرورت ندارد، آیا آسیبی هم به بار می آورد یا خیر؟ این مسئله دوم است؛ گاهی امکاناتی به وجود می‌آید که ضرورتی ندارد و آسیبی هم ندارد؛ یعنی این امکان برای ما به صورت خنثی است که وجود یا عدمش ضرر یا نفع چندانی ندارد. اما بعضی از امکانات، امکاناتی است که می‌تواند برای ما آسیبهای بسیار اساسی داشته باشد؛ نه تنها ضرورت ندارد، بلکه اگر وجود داشته باشد آسیبهایی هم به وجود می‌آورد؛ مانند استفاده از اینترنت در تلفن‌های همراه که آسیبهایی خاص خودش را دارد. وجود سیم‌کارتهای بسیار ارزانِ شارژی است که می شود با 5 هزار تومان سیمکارت تهیه کرد وکم‌کم شارژ کرد. و به آسانی آن را دور انداخت؛ بنابراین فضا برای بسیاری از مفسده‌ها و بسیاری از بزهکاری‌ها، بسیاری از مسائل مختلفی که ضد تربیت است، باز می‌شود. اینها را به عنوان مقدمه عرض می کنم.
اینها مسائل اصلی است که باید به آن توجه کنیم. من، نه به لحاظ شرعی، بلکه به عنوان یک روانشناس به مسأله ورود پیدا می‌کنم که دریک فضا و دیدگاه روان‌شناسانه می‌گویم بعضی از ابزارهای جدید علاوه بر اینکه ضرورتی برای استفاده از آن وجود ندارد، آسیبهای خاصی هم ایجاد می‌کند. ما به عنوان افراد توصیه‌کننده سلامت روان، باید توصیه کنیم که این آسیبها ایجاد نشود. اگر دقت کنید برخی از مسائلی که افراد را به مراکز مشاوره و یا دادگاه‌ها می‌کشاند، روابط نامشروعی است که یکی از عوامل زمینه‌ساز آن وجود سیم‌کارتهای بسیار ارزان قیمت است که به آسانی در اختیار افراد قرار می گیرد. کم نیستند افرادی که به ما مراجعه می‌کنند و میگویند دچار مشکل شده‌اند؛ خانم‌های متأهلی که به واسطة داشتن این امکانات به راحتی با دیگران ارتباط داشته‌اند و به ارتباط‌های نا‌مشروع کشیده شده‌اند، یا مردهایی که به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کرده‌اند.
الان هر فردی می‌تواند یک سیم کارت دائم داشته باشد و یک سیم کارت اعتباری. هر وقت خواست می‌تواند سیمکارت اعتباری را وارد گوشی کرده، تماس بگیرد و صحبت‌هایش را انجام بدهد و بعد سیمکارت را از گوشی خارج کند و هیچ‌کدام از تماس‌های او در معرض دید همسر یا والدینش قرار نگیرد. در چنین فضایی، برخی از خانم‌ها به شوهرشان بدبین شده‌اند یا شوهرها به زنان خود بدبین شده اند و دائما دستگاه و گوشی یک‌دیگر را چک می کنند. شما فقط همین مسأله را نگاه کنید، در بسیاری از خانواده‌ها این آسیب وجود نداشت؛ اما وجود چنین امکانی باعث شده که فضای بدبینی و پارانویایی و سوءظن در داخل برخی خانواده‌ها افزایش پیدا کند. عده‌ای از زن و شوهرها بواسطه همین مسئله به سمت طلاق کشیده شده‌اند. گروهی از زن و شوهرها فرزندانشان را رها کرده‌اند و درست تربیت‌شان نمی‌کنند. اینها چیزهایی است که به حد کافی با آمار و ارقام موجود در مراکز مشاوره و دادگاه‌ها تأیید می‌شود. البته این امکانات علت نیست و خود فرد باید خودکنترلی داشته باشد؛ اما به هر حال زمینه را برای افراد ضعیف فراهم می‌کند.
علاوه بر بحث سلامت روان، بحث فرهنگ هر قومیتی را هم باید مورد توجه قرار دهیم. ما در جامعه مشاهده می‌کنیم که به وجود آوردن امکانات جدید در هر دستگاهی و یا در هر فضای دیجیتال رسانه‌ای، شاید فی حد نفسه اشکال نداشته باشد، اما فرهنگ استفاده از آن هم بسیار مهم است. شاید در بعضی از جاها داشتن سیم کارت یا بعضی از امکانات متنوع، برای بعضی از دانشمندان، خبرنگاران و یا برخی از افراد خاصی که از آن به عنوان ابزار کار مورد استفاده قرار می‌دهند، وسیله مفید و تاحدودی ضروری باشد؛ اما آیا فراهم کردن این امکانات برای استفاده عموم مردم، ضرورت دارد؟ آیا تمام افراد اجتماع فرهنگ استفاده از این ابزار را دارند؟ این هم یک بحثی است که ما می‌توانیم باز کنیم و ساعتها حرف بزنیم. اینکه بسیاری از افراد فرهنگ استفاده از یک گوشی ساده را ندارند، چه رسد به گوشی‌های پیش رفته یا گوشی‌هایی که دارای امکانات بسیار بالاتری هستند.
از اینجا وارد فضای بحث رایتل و امکانات جدیدی که دارد، بشویم. امکاناتی که رایتل در اختیار عموم مردم قرار می‌دهد، عملا آسیبهای بسیار بزرگی را به بار آورد. در اینجا می‌خواهم به چند نمونه از این آسیبها اشاره کنیم:
اولین نکتهای که باید به آن توجه کنیم، این است که این امکاناتی که در رایتل وجود دارد چه کارآییهایی دارد، تا بتوانیم آسیبهایش را شناسایی کنیم. شما در نظر بگیرید یک جوانی گوشی همراهی داشته باشد که سیم کارت رایتل داشته باشد که امکان ارسال آنلاین دارد. در این صورت در فضای درون خانواده امنیت داخل خانواده بکلی از بین خواهد رفت. در جامعه شرقی که خانواده ارزش والایی دارد، خانواده به عنوان یک کیان محفوظ و حریم خصوصی افراد به حساب می‌آید و بسیاری از مسائل درون خانواده قرار نیست خارج از خانواده مطرح بشود، ورود رایتل می‌تواند این کیان را مورد خطر قرار بدهد.
حالا اگر آموزه‌های اسلام را نیز به مطالب بالا اضافه نمائیم، آسیبهای رایتل بهتر نشان داده می‌شود؛ زیرا اسلام به جهت شرایط محرم و نامحرم و نیز بحث عفت عمومی و بسیاری از مسائل دیگر، داخل خانواده را پوشیده قرار داده است. این مسئله می‌تواند مسئله بسیار مهمی باشد. اگر ما وارد فضای داشتن چنین امکاناتی شویم، به راحتی برخی از اسرار درون خانواده به صورت آنلاین از خانواده خارج خواهد شد؛ یعنی علاوه بر امکان فیلم‌برداری با موبایل و پخش آن از طریق بلوتوث، با رایتل این کار به صورت آنلاین نیز ممکن خواهد شد؛ یعنی امکان کنترل این مسئله بسیار سخت‌تر می‌شود. یک فرد در یک جلسه‌ا‌ی باشد، گوشی خود را روشن کند وهم‌زمان دریک جای دیگر براحتی اطلاعات درون خانواده را دیگران دریافت بکنند. شما فقط این مسأله را در نظر بگیرید؛ فرض کنید در داخل خانواده‌ای زن و شوهری دارند دعوا می‌کنند و یکی از اینها گوشی‌اش را روشن می‌کند و به راحتی کسی که بیرون از خانوده است، از دعوای بین اینها خبردار می‌شود. شما آثارش را در مسائل تربتی نگاه کنید؛ عملا با یک تماس ساده یک دعوای بین زن و شوهری، تبدیل به یک دعوای طایفه‌ای می‌شود.
در چنین فضایی، نشر اطلاعات بسیار خاص به راحتی امکان‌پذیر می‌شود. اگر از این فراتر برویم، وارد مسائل حریم‌های داخل خانواده بشویم، می‌بینیم که این امکانات عملا باعث افزایش فحشا در جامعه می‌شود، باعث افزایش بسیاری از بزهکاری‌ها می‌شود، و مخصوصا این که بیشترین افرادی که علاقه پیدا خواهند کرد به سمت این سیمکارت بروند، افراد جوان هستند؛ یعنی افراد بین 17تا 30 سال که بالاترین میزان اعتیاد و بالاترین میزان جرم و بزهکاری و بسیاری از مشکلات و انحرافات در این قشر اتفاق می‌افتد؛ آمار متعددی در این زمینه داریم. و این می‌تواند کشور را با یکی از معضلات بسیار شدید اجتماعی، خانوادگی، فردی، روحی و روانی مواجه کند. از همه اینها بالاتر، معضلات دینی است؛ زیرا وقتی قبح بسیاری از مسائل ریخته شود، عملا فضای بی‌دینی ایجاد می‌شود.
یک آسیب دیگر رایتل این است که زمانی که من دسترسی به حریم درونی خانواده‌ها ندارم، طبیعتا هیچ‌گونه حرص و ولعی برای سر درآوردن از خانه دیگران نخواهم داشت؛ اما وقتی به راحتی اطلاعات خانواده‌های دیگر در معرض من قرار گرفت، بسیاری از دسیسه‌ها و توطئه‌ها برای به دست آوردن اطلاعات خانواده‌ها به وجود خواهد آمد. و عملا باعث خواهد شد که برخی از مسائل نا‌پیدای شرعی داخل خانواده ها به صورت غیر‌شرعی در معرض دید دیگران قرار بگیرد. این همان کاری است که عملا قبحش ریخته می‌شود. زمانی که من تا دیروز فکر نمی‌کردم از چیزی سر در بیاورم، الان به راحتی می‌توانم از خانه همسایه، از خانه برادرم از خانه فلان فامیل و یا فلان دوستم خیلی از اطلاعات بدست بیاورم، طبیعتا بسیاری از وسواسهای فکری، بسیاری از نشخوارهای فکری را در افراد ایجاد می‌کند.
یکی از بیماری‌هایی که در مردم وجود دارد، وسواس فکری است، وسواس فکری یعنی چه؟ یعنی یک فکری بصورت چرخهای از یک جا شروع بشود و تا انتها برود و دست از سر آدم برندارد. یکی از متداول‌ترین وسواس های فکری همین وسواس های جنسی است که فرد روی یک چیزی کلید می‌کند، در مورد آن ساعتها فکر می‌کند، ولی نمی‌تواند از آن دست بردارد؛ دائماً ذهنش درگیر یک چنین وسواسی است و یک جایی احتمال دارد این وسواس خودش را تبدیل به عمل بکند. اگر تبدیل به عمل هم نکند، این شخص تبدیل به یک بیمار روانی خواهد شد؛ دائما با مشکلات خودش درگیر خواهد بود. سلامت روان این آدم آسیب خواهد دید؛ حالا اگر هم به منصه ظهور برسد و عملی شود، تبدیل به یک فرایند بی‌بند و باری می‌شود. حالا شما بیایید سراغ یک امکان دیجیتالی که به صورت آنلاین یک تعداد تصاویر، یک تعداد امکانات را به راحتی در اختیار فرد قرار می‌دهد.
همین مسأله، به صورت جدی، اشتغالات و نشخوارهای فکری و وسواسهای فکری جوان و نوجوان را افزایش می‌دهد. شما ببینید کافی است فرد زمانی که یکی از دوستانش تماس می گیرد بتواند داخل خانه آن فرد را ببیند. آیا این فکر به به ذهنش نمی‌افتد که من باید از خانة وی سر دربیاورم. فقط این فکر به تنهایی می‌تواند برخی از بیماریهای روانی در فرد ایجاد کند. حال بگذریم از اینکه چه صحنه‌هایی را خواهد دید. همین که من الان وسوسه بشوم که با زنگ زدن به خانة رفیقم، برادرم، دوستم یا هر کس دیگر، بتوانم از بعضی از چیزها که در خانة آنها می گذرد سر دربیاورم، حس جستجوگری افزایش پیدا می‌کند. در اسلام هم به عدم تجسس توصیه شده‌ایم. «...وَ لا تَجَسَّسُوا...» اصلا ما حق نداریم در کار دیگران تجسس کنیم؛ حتی اگر احتمال دهیم کسی کار خلافی انجام می‌دهد و کسی متوجه نیست، ما باید آن را بپوشانیم، چه رسد به اینکه آن را باز کنیم. با رایتل، از کودک گرفته تا جوان، درذهن او، قدرت جستجوگری و تجسس کردن در کار دیگران افزایش می‌یابد. عملا جامعه اسلامی را به سمت عدم سلامت روانی می‌برد؛ چون ذهن افرادی که سراغ این مسئله می‌روند، بشدت به سمت وسواس فکری خواهد رفت. آن طرف قضیه را در نظر بگیرید؛ حس اضطراب و نا‌امنی در ذهن افرادی که می‌ترسند مورد تجسس واقع شوند، افزایش می‌دهد؛ یعنی من الان می‌خواهم در مورد شما تجسس کنم، من دچار وسواس خواهم شد؛ اما شما دائما دچار اضطراب هستید، دچار استرسهای مختلف هستید که آیا کسی دارد مرا می‌پاید یا نه؟ آیا از زندگی من اطلاعاتی درز خواهد کرد یا نه؟ یعنی اضطراب‌های اجتماعی، و اضطراب‌های ارتباطی افزایش می‌یابد.
این ناامنی‌ها در قشر زنان جامعه بیشتر خواهد بود. دائما باید حواسشان باشد که اطرافشان کسی با موبایل صحبت نکند. بنده که این رایتل را در اختیار دارم، باید حواسم باشد آن دکمه تصویرش را خاموش کنم. عملا این خیلی وقتها رعایت نمی‌شود؛ زیرا کسی که این سیمکارت را می‌خرد، به این عنوان است که می‌خواهد جنبه تصویریش باشد؛ خوب این در منزل روشن می‌شود زنگ می‌خورد و حواسش نیست، بر می‌دارد و همسر و دخترش در معرض دید قرار می‌گیرند. در نتیجه، زن و دختر، یا باید خودشان را بپوشانند یا اضطراب در وجودشان باشد. یا فرض کنید من رایتل دارم و دکمه تصویرش را انتخاب کردم، در حال مطالعه در اتاق دیگر هستم، زنگ می‌خورد، گوشی را بچه بر‌می‌دارد، تا گوشی را می‌گرداند، تمام فضای منزل از طریق گوشی به راحتی منتقل می‌شود جای دیگر. در واقع، اتفاقی که می‌افتد، این است که امنیت کلا رخت بر‌می‌بندد. پس از این زاویه، امکان تصویری رایتل، دو جنبه دارد: از یک طرف ایجاد وسواسهای فکری و جستجوگری‌های بیش از اندازه در افراد، و از طرف دیگر، ایجاد اضطراب و نا‌امنی.
الان در مواردی، افرادی به ما مراجعه می‌کنند که مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته‌اند. وقتی با آنها صحبت می‌کنی که چطور شد دست به این کار زدید، میگویند از طرف فلانی تهدید شدیم که ما از تو تصویرهایی داریم اگر با ما همکاری نکنی ما این تصاویر را به خانوادات ارسال می کنیم. و جالب اینجا است که تعداد قابل توجهی از افراد، اصلا چنین تصویرهایی ندارند؛ اما بخاطر تهدید به این تصویر و اینکه از انتشار این تصاویر می‌ترسند، تن به این کارها می دهند؛ حال اگر رایتل راه بیفتد و یک نفر بتواند در جاهایی بعضی از افراد را زیر ذره‌بین قرار بدهد و تصاویر‌ی را ضبط بکند، به راحتی می‌تواند خیلی از کارها را در این فضا انجام بدهد.
نکته دیگر این که، یکی از قابلیت‌های رایتل، اینترنت پرسرعت پرتابل است که این مسأله نیز تأثیرگذار بر گسترش فساد است؛ چرا که از جمله، زمینه را برای انتقال سریع یا دانلود فیلمهای فاسد فراهم می‌کند؛ و این که گفته شود از طریق فیلترینگ جلوگیری می‌شود، توجیه چندان مناسبی نیست؛ زیرا به راحتی با فیلترشکن‌ها می‌توان اقدام مورد نظر را انجام داد.
در جمع‌بندی بحث، می‌توان آسیبهای رایتل را در چند جمله خلاصه کرد؛
1. سلامت روان اجتماع بهم خواهد خورد به لحاظ اضطراب‌ها، افسردگی‌ها و وسواس‌ها؛
2. امنیت جامعه دچار آسیب خواهد شد؛
3. مسائل خانوادگی و ارتباطی بین افراد بشدت دچار خدشه خواهد شد و سوء استفاده‌ها خیلی زیاد خواهد شد.
با گسترش رایتل، بسیاری از اخلاقیات جامعه می‌تواند مورد هجوم واقع شود و سنتهای دینی و حتی سنتهای بومی و ملی ما تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. شما این را در نظر بگیرید که ما اگر به زمان هخامنشیان و ساسانیان هم مراجعه بکنیم، می‌بینیم که مردم ایران مردم پوشیده‌ای بوده‌اند؛ یعنی زنانشان، زنان عریان، برهنه یا کم‌لباس نبوده‌اند. لباس‌های بلندی می‌پوشیده‌اند و از لباس‌های مناسب استفاده می‌کرده‌اند. هم مردان و هم زنان حریم‌های خاصی داشته‌اند و دارای احترام بوده و افراد به خود اجازه نمی‌داده‌اند به راحتی با زنان حشر و نشر داشته باشند. یک حریمهایی حفظ شده بود و بعد از اسلام این رونق بیشتری پیدا کرد و به خاطر تعالیم متعالی اسلام، قوی‌تر شد. اما، با چنین ابزاری، عملا علاوه بر آداب و رسوم دینی خودمان، آداب و رسوم ملی وآن سرشت و پاکی ایرانی هم مورد هدف خودمان قرار می‌گیرد.
سؤال: برخی افراد برای رایتل ثمرات و محسناتی برمی‌شمرند؛ مثلا اینکه ناشنوایان ـ که از اپراتور نسل اول و دوم نمی‌توانند استفاده کنند ـ از رایتل استفاده کرده و نیازهایشان را رفع می‌کنند؛ یا این که فرض بفرمایید پدری از فرزندش دور است مثلا خارج از کشور است، می‌تواند چهره فرزندش را ببیند و از این طریق آن عاطفة پدر و فرزندیش ارضا بشود. آیا چنین محسناتی را می‌توان مجوزی برای راه‌اندازی رایتل دانست؟
طبیعتا هر امکانی که برای تکنولوژی ها ایجاد می‌شود، یک محسناتی هم دارد. ما نمی‌توانیم بگوییم که ایجاد یک امکان جدید، همه چیز آن آسیب است؛ طبیعتا یک محسناتی دارد. فرض بفرمایید من مورد دیگری مثال می‌زنم می‌زنم که اگر کسی کربلا باشد آنجا به صورت آنلاین دوربین بگیرد سمت حرم ابی‌عبدالله و اینجا من به عنوان یک فرد متدین ببینم و یک حس معنوی پیدا کنم. طبعا، این امکانات وجود دارد. اما چند نکته است که من در عرایضم گفتم:
1. آیا این ارتباط تصویری، ضروری است یا خیر؟؛ 2. آیا آسیب هایی که دارد بر محسناتش ترجیح دارد یا محسناتش کمتر است؟ در جامعه ما چند درصد افراد جامعه ناشنوا هستند. خوب برای اینها می‌شود امکانات خاصی قائل شد. چند درصد از خانواده‌های ما فرزندانشان دریک جای بسیار دوری هستند. در این موارد، فرد می تواند از طریق اینترنت و چت تصویری فرزندش را با webcam ببیند. ما نباید بخاطر 5 یا 10 درصد فایده، آسیبهای 90 و 95 درصدی را نادیده بگیریم. در هر جامعه‌ای وقتی یک شیء جدید می‌خواهد وارد آن جامعه بشود، بررسی می‌کنند که آیا فایده این وسیله از عیبش بیشتر است یا کمتر؟ اگرمحسناتش بر معایبش بچربد، آنرا می‌پذیرند، اما اگر معایبش بر محسناتش بچربد و عیبهایش بیش از اندازه باشد، عملا استفاده از آن به هیچ وجه عقلانی نیست.
نکتهای که در پایان و به عنوان جمع‌بندی بحث، لازم می‌دانم ذکر کنم، این است که: ببینید بسیاری از محصولات جدیدی که وارد یک جامعه می‌شود، بخشی از سبک زندگی انسانها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شما سبک زندگی 70سال پیش ما را در نظر بگیرید. آن موقع که افراد از چهارپایان برای حمل و نقل استفاده می‌کردند، به محض ورود اتومبیلهای نسل اول که سرعت آنها 40 کیلومتر در هر ساعت بود، خیلی معادلات تغییر پیدا کرد؛ مثلا یک مسیر 120کیلومتری را ماشین‌ها سه ساعته می‌رفتند. الان همین مسیر 120کیلومتری بین تهران قم را یک ساعت و ربع می‌روند؛ پس در سبک زندگی افراد، امکانات جدید تأثیرات قابل توجهی دارد. خوب حالا این سبک زندگی بعضی از وقتها امکاناتش ما را از سبک زندگی اصیل و سالم و پویای خودمان دور می‌کند. و بعضی وقتها در خدمت سبک زندگی سالم ما قرار می‌گیرد، که طبیعتا باید از آنها استفاده بشود. در بسیاری از امکاناتی که در تکنولوژی ها وجود دارد، در دستگاهایی که اختراع می‌شود، برای مبارزه با بیماریها، سی‌تی‌اسکنها و انواع وسایلی که در فضای پزشکی و صنعتی استفاده می‌شود، این موارد به سبک زندگی بشر می‌تواند کمک بکند، هرچند که آسیبهایی هم می‌تواند داشته باشد.
بعضی وقتها می‌بینیم هم آسیب دارد و هم حسن دارد ولی خوب ببینیم به خاطر محسناتی که دارد از آسیبهایش سعی کنیم چشم‌پوشی کنیم یا آسیبها را به حداقل برسانیم؛ به عنوان نمونه آن دستگاه MRI که اشعه به بدن می‌تاباند تا عکس استخوان را نشان بدهد ضررهایی هم برای بدن دارد، اما متخصص لازم دارد که بداند استخوانهای فرد شکسته یا نشکسته. اما وقتی یک تکنولوژی، بسیاری از بنیان‌ها و پایه های سبک زندگی سالم را مورد هجوم قرار می دهد، دیگر نمی‌تواند مطلوب باشد. وقتی این رایتل و امکاناتی که دارد سبک زندگی خانواده‌محور جامعه ما را تحت‌الشعاع خودش قرار می‌دهد، نباید به آن اجازه ورود بدهیم.
در بسیاری از جوامع غربی، خانواده انسجام کافی ندارد، فرزندان با یک دیگر بیگانه‌اند، فرزندان با پدر و مادر بعد از مدتی بیگانه می‌شوند، آن عواطفی که لازم است، وجود ندارد. الان در غرب تعریف خانواده به جایی رسیده که قبلا می‌گفتند یک مرد و یک زن، بعد در بعضی از جاها شد دو مرد یا دو زن، اما الان، بعضی از تعاریف خانواده را نگاه کنید، یک فرد به همراه حیوان دست آموزش را نیز به عنوان خانواده پذیرفته‌اند؛ یعنی آنقدر عواطف از هم پاشیده که یک انسان نمی‌تواند با هم نوع‌های خودش زندگی کند.
در واقع با یک بشر هم نوع خود سازگاری ندارد و نمی‌توانند زیر یک سقف زندگی کنند. مجبور است با یک موجودی غیر از انسان اُنس بگیرد . فرد با طوطی‌اش، یک مرد و سنجابش، یک زن وگربه‌اش. وقتی فضا به این جا رسیده است که خانواده مفهوم چندانی ندارد، آیا درست است که ما نیز همان راه را برویم و از امکاناتی مثل رایتل که خانواده را تهدید می کند استفاده کنیم؟ در جامعه ما که علاوه بر اسلامی بودنش، جامعه‌ای شرقی به شمار می‌رود، خانواده جایگاه بسیار اصیلی دارد. این خانواده کیانش و سبک زندگیش و انسجامش (خود غربیها میگویند: چسپندگی خانواده) در اثر امکاناتی مثل رایتل می‌تواند از هم بپاشد و عملا بنیان خانوادگی از هم بگسلد و در نتیجه اجتماع از هم بپاشد. چرا که در واقع سلولهای اجتماع، خانواده‌ها هستند. این سلولها وقتی تک تک مضمحل بشوند و از هم پاشیده بشوند، ما به سمت اضمحلال کل اجتماع پیش خواهیم رفت.
باتشکر از اینکه وقتتان را در اختیار ما گذاشتید./924/گ502/ج