بدون تایید محتوا و ادعاهای مطرح شده در این گزارش، ترجمه آن را صرفا جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ها هرگز مورد تأیید اشراف نمی‌باشد.
■ کاهش قیمت نفت و تأثیر آن بر اوضاع ایران ■
بهای جهانی نفت طی شش ماه گذشته در پی میزان بیش‌ازحد عرضه نسبت به تقاضا افت چشمگیری داشته است. این سقوط قیمت‌ها ضربه دیگری به ایران و روسیه که هر دو تحت تحریم‌های اقتصادی قرار دارند، وارد کرده است. ایران عربستان سعودی را به راه انداختن جنگ نفتی متهم ساخته و تهدید کرده که به این جنگ پاسخ خواهد داد. این تهدیدها خطر برنامه هسته‌ای ایران را، به طور اخص برای ثبات کشورهای حوزه خلیج‌فارس و به طور اعم برای بازار جهانی انرژی، برجسته می‌کند. با این حال، فشار اقتصادی بر ایران می‌تواند این فرصت را در اختیار غرب قرار دهد که شروط و مفاد توافق بر سر مسئله هسته‌ای را بهبود بخشند.
■ نرخ کم‌ترین و بیشترین بهای جهانی نفت در سال‌های اخیر ■
قیمت‌های جهانی نفت از اواسط سال 2014 میلادی کاهش چشمگیری داشته است. قیمت هر بشکه نفت خام دبلیو. تی. آی آمریکا در اواخر ماه ژوئن 2014 میلادی 105 دلار بوده که در اواخر ژانویه سال 2015 میلادی به 44 دلار رسیده است. کم‌ترین میزان قیمت نفت قبل از این تاریخ به اواسط فوریه سال 2009 میلادی برمی‌گردد که در آن زمان بهای هر بشکه 34 دلار بوده است. بالاترین رقم برای هر بشکه به میزان 140 دلار مربوط به اواخر ژوئن 2008 میلادی است و کم‌ترین بهای هر بشکه نفت به اواسط نوامبر سال 2001 میلادی و رقم 18 دلار برمی‌گردد. قیمت کنونی در روزهای اخیر با بهبود نسبی مواجه شده است (در ششم فوریه 2015 میلادی، قیمت هر بشکه نفت 53 دلار محاسبه شده است) اما آنچه مسلم است، بهای نفت در شرایط متغیر و غیرقابل‌پیش‌بینی قرار دارد.
■ عرضه بیش‌ازحد نفت، عامل اصلی نوسان بهای آن در بازارهای جهانی ■
دلیل اصلی نوسان قیمت نفت، میزان بیش‌ازحد عرضه نسبت به تقاضاست. در طی پنج سال گذشته، اروپا در راه خروج از بحران اقتصادی به مشکلات بسیاری برخورد کرده و سرعت رشد اقتصادی چین نیز با کاهش روبرو بوده است (این دو عامل به کاهش تقاضای جهانی نفت منجر شده است). تولید جهانی نفت در همین بازه زمانی نسبت به میزان مصرف آن رشد بسیار بیشتری داشته است. افزایش شدید تولید نفت آمریکا به تولید نفت شیل برمی‌گردد. افزایش جهانی تولید نفت، جبرانی است برای کاهش تولید نفت توسط کشورهای نظیر لیبی که اوضاع داخلی نابسامانی دارد، و همچنین ایران که با تحریم‌های اعمال‌شده از سوی غرب دست‌وپنجه نرم می‌کند.
■ تغییرات تولید نفت خام در کشورهای خاورمیانه ■
طبق آمار و ارقام رسمی اوپک در ژانویه 2015 میلادی و بر اساس منابع گوناگون، تولید نفت خام ایران طی سال‌های 2009 تا 2014 از 3.75 میلیون بشکه در روز به 2.76 میلیون بشکه در روز سقوط کرده است. این در حالی است که تولید نفت خام عراق (علی‌رغم شرایط دشوار داخلی این کشور) از 2.42 میلیون بشکه در روز به 3.66 میلیون بشکه در روز رسیده است. تولید نفت در عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی نیز افزایش شدیدی داشته است. تولید نفت در لیبی از 1.56 میلیون بشکه در روز به رقم 0.44 میلیون بشکه در روز سقوط کرده است. ارزش بالای دلار آمریکا هم، که قیمت نفت به آن وابسته است، در کاهش بهای نفت تأثیرگذار بوده است.
■ شرایط کنونی بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت دنیا ■
اختلاف منافع بین دو گروه تولیدکننده نفت در جهان، که بیشترین میزان تولید را به خود اختصاص داده‌اند، تأثیر بسزایی بر موقعیت کنونی بازار جهانی نفت داشته است. گروه اول شامل کشورهای عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی است که منابع گسترده نفت و ارز خارجی در اختیار دارند و وضعیت کلی خوبی دارند. برای مثال، عربستان سعودی 16 درصد از منابع شناخته‌شده نفت جهان را در اختیار دارد که با این میزان تولید دست‌کم تا 63 سال دیگر دوام خواهند داشت. منفعت کشورهای این گروه در این است که درآمد نفتی بلندمدت خود را به بیشترین میزان برسانند و به همین منظور خواهان قیمت متوسط نفت هستند تا مانع از ایجاد منابع جایگزین برای نفت تولیدی آنها شود. در سوی دیگر، دسته دوم تولیدکنندگان نفت ازجمله روسیه، عراق، ایران، و ونزوئلا قرار دارند که از مشکلات اقتصادی رنج می‌برند و به دنبال آن‌اند که بیشترین میزان از درآمد نفتی را در حال حاضر به دست آورند. این امر قیمت بالای نفت در بازار جهانی را می‌طلبد حتی اگر در بلندمدت به ایجاد منابع جایگزین منجر شود. تصمیم سازمان جهانی نفت (اوپک) در نوامبر سال 2014 میلادی مبنی بر عدم کاهش تولید نفت از سوی کشورهای عضو این سازمان، بازتابی از منافع عربستان سعودی و متحدان این کشور بود.
■ دلیل عربستان سعودی برای عدم کاهش میزان نفت تولیدی خود ■
«الولید بن طلال» شاهزاده عربستان سعودی در یازدهم ژانویه 2014 میلادی تصمیم این کشور مبنی بر عدم کاهش تولید نفت را به ملاحظات اقتصادی و همچنین نبود اعتماد در بین تولیدکنندگان نفت نسبت داد. وی اعلام کرد که اگر عربستان بخواهد میزان تولید خود را حتی به میزان یک تا دو بشکه در روز کاهش دهد، دیگر کشورها تولید خود را افزایش خواهند داد و این به ضرر عربستان تمام خواهد شد. بن طلال افزود اگر توافقی در زمینه کاهش تولید نفت صورت گیرد، برخی کشورها ارقام دروغی از میزان تولید خود عنوان خواهند کرد. وی پیش‌بینی کرد که قیمت 100 دلار برای هر بشکه نفت دیگر تکرار نخواهد شد. باید توجه داشت که مرگ ملک عبدالله، پادشاه عربستان در بیست‌وسوم ژانویه 2015 میلادی تأثیری بر صنعت جهانی نفت نداشت.
■ قیمت پایین نفت و تأثیرات مثبت آن بر کشورهای واردکننده انرژی ■
به طور کلی، از آنجایی که بسیاری از کشورها واردکننده انرژی هستند، قیمت پایین نفت تأثیر مثبتی بر رشد اقتصادی جهان داشته است. به خصوص برای اکثر کشورهای اروپایی و ژاپن که با مشکلات اقتصادی روبرو هستند و کشورهایی چون چین که ادامه رشد سریع اقتصادی از اهداف استراتژیک آنها محسوب می‌شود، کاهش قیمت نفت بسیار مفید و سودمند بوده است. در همین حین قیمت پایین نفت موجب افزایش تقاضا برای نفت می‌شود، توسعه انرژی‌های جایگزین را آهسته‌تر می‌کند و باعث کاهش سرمایه‌گذاری در بخش تولید نفت گران‌قیمت می‌شود (روندی که در حال حاضر آغاز شده است). بنابراین در آینده بهای نفت افزایش شدیدی خواهد یافت و در نهایت دوباره سقوط خواهد کرد و این روند تا زمانی ادامه خواهد یافت که گزینه‌های جایگزین ارزان‌قیمتی برای نفت در بلندمدت پیدا شود.
■ تأثیر منفی کاهش قیمت نفت بر میزان درآمد نیروهای کاری در خلیج‌فارس ■
مادامی که بهای پایین نفت به قوت خود باقی است، کشورهایی که معاملات تجاری بزرگی با کشورهای صادرکننده نفت دارند و نیروی کار برای آنها اعزام می‌کنند از این مسئله متضرر خواهند شد. برآوردها نشان می‌دهند که بیش از سه میلیون کارگر مصری، ششصد هزار اردنی، سیصد هزار فلسطینی از کرانه باختری رود اردن و نوار غزه و همچنین بسیاری از مردمان سوریه و لبنان در خلیج فارس مشغول به کار هستند. میزان نقل و انتقالات پولی که توسط این کارگران در سال 2012 میلادی صورت پذیرفته عبارت است از: 15 میلیارد دلار توسط کارگران مصری، 5 میلیارد دلار توسط کارگران اردنی و 350 میلیون دلار توسط کارگران نوار غزه.
■ اهمیت استراتژیک کاهش بهای نفت در منطقه خاورمیانه■
اهمیت استراتژیک
تا زمانی که بهای پایین نفت همچنان به قوت خود باقی بماند، تولیدکنندگان عمده نفت مجبور خواهند شد میزان هزینه‌های خود را با شرایط و وضعیت کنونی منطبق سازند. این روند بر ثبات داخلی کشورهای تولیدکننده‌ای که از مشکلات اقتصادی رنج می‌برند تأثیر منفی خواهد گذاشت. از طرف دیگر، ایران برای کمک به سازمان‌های تروریستی و اقدامات خرابکارانه در منطقه خاورمیانه منابع اقتصادی کمتری در دست خواهد داشت. با این حال، این فعالیت به احتمال زیاد متوقف نخواهد شد. این احتمال نیز می‌رود که اقدامات خرابکارانه ایران به منظور کسب نفوذ بیشتر در ازای صرف هزینه کمتر شدت بیشتری به خود بگیرد.
■ کاهش شدید بهای نفت و افزایش تنش میان ایران و عربستان ■
کاهش شدید بهای نفت تنش‌های میان ایران و عربستان سعودی را تشدید کرده است. ایران ریاض را به راه‌اندازی جنگ نفتی علیه این کشور متهم کرده و تهدید کرده است که به این اقدام عربستان پاسخ خواهد داد. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران در دهم دسامبر سال 2014 میلادی در سخنرانی خود به عربستان سعودی اشاره نمود و عنوان کرد: «مردم ایران این خیانت را فراموش نخواهند کرد و به آن پاسخ خواهند داد». وب‌سایت مرتبط با سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران نیز در یادداشتی عنوان کرد که عربستان سعودی تلاش می‌کند ایران را به قبول یک توافق هسته‌ای بد وادار سازد، همچنین روسیه و ایران را تحت فشار قرار دهد تا از مواضع خود نسبت به سوریه کناره‌گیری کنند تا در نهایت بتواند بازار جهانی نفت را همچنان تحت کنترل خود نگه دارد.
■ تلاش ایران برای مقابله با اقدامات عربستان ■
تنش‌های میان ایران و عربستان سعودی می‌تواند به درگیری خشونت‌آمیزی تبدیل شود، هرچند در حال حاضر به نفع ایران است که دست‌کم تا زمانی که توافق رضایت‌بخشی در مورد مسئله هسته‌ای حاصل نشده است، از اقداماتی که تصویر بدی از این کشور می‌سازند خودداری کند. بنابراین به نظر می‌رسد که اصلی‌ترین ابزار ایران علیه عربستان سعودی براندازی و اقدامات خرابکارانه از جمله از طرف یمن باشد، کشوری که در مجاورت عربستان قرار دارد و حیاط خلوت آن محسوب می‌شود. این احتمال وجود دارد که سایر تولیدکنندگان نفت خلیج‌فارس نیز هدف اقدامات خرابکارانه ایران قرار گیرند.
■ تحولات بازار نفت با موضوع هسته‌ای ایران ارتباط تنگاتنگی دارند ■
تحولات بازار نفت با نتیجه نهایی بحران هسته‌ای ایران ارتباط دارند. تهدیدات ایران علیه عربستان سعودی و مشارکت ایران در براندازی و اقدامات خرابکارانه در خلیج‌فارس باعث می‌شود خطری که از ناحیه ایران ثبات منطقه را تهدید می‌کند بیش‌ازپیش برجسته شود؛ منطقه‌ای که انرژی اصلی جهان از آنجا تأمین می‌شود. دستیابی ایران به توان تولید تسلیحات هسته‌ای باعث ایجاد نیروی بازدارندگی برای این کشور خواهد شد؛ در نتیجه ایران می‌تواند تعیین‌کننده قیمت‌های جهانی نفت باشد. «صدام حسین»، حاکم پیشین عراق نیز تلاش کرده بود قبل از دستیابی به تسلیحات هسته‌ای بر قیمت جهانی نفت کنترل داشته باشد. ایران با کنترل بازارهای جهانی نفت می‌تواند از نفوذ خود بر بسیاری از کشورهای شرق و غرب که به واردات نفت از خلیج‌فارس وابسته هستند سوءاستفاده کند.
■ عربستان ممکن است برای مقابله با ایران به فکر دستیابی به تسلیحات هسته‌ای بیفتد ■
عربستان سعودی، نظر به تهدیدات صورت‌گرفته از سوی ایران در حوزه نفت (که منبع قدرت عربستان است)، ممکن است خود به فکر دستیابی به قابلیت تسلیحات هسته‌ای بیفتد تا از این طریق از سلطه ایران جلوگیری نماید. بدین ترتیب در خلیج‌فارس که محل بزرگ‌ترین منابع نفتی دنیاست، “چترهای هسته‌ای” به وجود خواهد آمد. ایالات‌متحده آمریکا در مسیر استقلال در حوزه انرژی حرکت می‌کند اما اگر این تحول در خصوص عربستان سعودی رخ دهد تأثیر منفی بر موقعیت آمریکا به عنوان ابرقدرت خواهد داشت زیرا از نفوذ آمریکا بر کشورهایی که خریدار نفت خلیج‌فارس هستند خواهد کاست.
■ بحران اقتصادی ایران، فرصتی برای اعمال فشار در خصوص مفاد توافق هسته‌ای ■
بحران شدید اقتصادی در ایران بر فشارهای داخلی در این کشور افزوده است. این امر می‌تواند به قدرت‌های مذاکره‌کننده با ایران کمک کند که ایران را تحت فشار قرار داده و وادارش کنند تا به پذیرفتن شروطی تن دهد که فاصله آن با رسیدن به بمب هسته‌ای را به بیشترین حد ممکن برساند./921/د101/ح
منبع :اشراف