آیت‌الله جوادی آملی: گفتمان کریمانه علوم انسانی را زنده می‌کند/ حدادعادل: گروه‌هایی در مسیر تحول علوم انسانی به دنبال جنجال آفرینی هستند/ رییس دفتر تبلیغات: نباید با علوم انسانی غربی و اسلامی شعاری برخورد کرد
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، مراسم افتتاحیه طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی در سالن همایش غدیر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین احمد واعظی رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، غلامعلی حدادعادل رییس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی و حجت‌الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا از اساتید حوزه و دانشگاه برگزار شد.
به گفته مجری برنامه، حاضران در این مراسم، دانشجویان نخبه سراسر کشور در بحث علوم انسانی بودند که از میان 4 هزار نفر نخبه، پس از بررسی و آزمون‌های متعدد برای این همایش و اردو در شهر مقدس قم انتخاب شده‌اند.
همچنین حضرت آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، مفسر برجسته قرآن کریم در پیام تصویری به این همایش به بیان مطالبی درباره علوم انسانی اسلامی پرداخت و با تأکید بر این‌که علوم انسانی اسلامی بر اساس کرامت شکل می‌گیرد، اظهار کرد: انسان دارای کرامت، گرفتار فساد نمی‌شود.
وی افزود: عدم شناخت علوم انسانی و کیفیت بهره‌برداری و استفاده از علوم تجربی، سبب ایجاد فساد می‌شود. علوم انسانی درباره انسان شناسی و رفتار او صحبت می‌کند و وقتی فرد به فهم درستی از این مسائل برسد، گرفتار فساد نمی‌شود.
مفسر برجسته قرآن کریم ابراز کرد: انسان شناسی یکی از موضوعات علوم انسانی است. انسان شناسی مربوط به فعل خدا است. علوم انسانی علومی است که موضوع آن فعل انسان است.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی ساخت و استفاد از سلاح‌های کشتار جمعی را یکی از نتایج عدم فهم درست علوم انسانی و بهره‌برداری نادرست از علوم تجربی عنوان کرد و یادآور شد: قرآن کریم درباره داوود(ع) و سلیمان(ع) تأکید می‌کند هر چند این پیامبران از حکومت برخوردار بودند، ولی از آن‌ها در جهت ساخت سلاح کشتار جمعی استفاده نکردند.
انسان کریم سلاح کشتار جمعی نمی‌سازد
وی ادامه داد: آهن همانند موم در دست داوود(ع) نرم شده بود، ولی او از این موضوع برای ساخت سلاح کشتار جمعی بهره نبرد؛ بلکه آن را برای ساخت سلاح دفاعی به کار گرفت. از آن بهره صلح‌آمیز داشت و این به سبب دارا بودن داوود(ع) از کرامت بوده است. سلیمان(ع) نیز با دارا بودن حکومت بسیار مقتدر، هیچ‌گاه سلاح کشتار جمعی نساخت.
مفسر برجسته قرآن کریم همچنین کرامت را مدار ایجاد کننده صلح، صفا، عدل و... در جهان عنوان کرد.
البته آیت‌الله جوادی آملی در بخش دیگری از سخنان خود وجود علوم تجربی همانند پزشکی را لازمه زندگی بشری دانست و اظهار کرد: برای نمونه در بحث پزشکی لازم است که فرد از مسائل آزمایشگاهی استفاده کند، برای شناخت بهتر مسائل همایش برگزار کند و تمام این‌ها لازم است.
وی افزود: همان‌گونه که امروز برای شناخت مشترکات میان انسان و حیوان همایش و دیگر مسائل برگزار می‌شود، باید دانست که میان انسان و فرشته نیز مشترکاتی است و سوره آل عمران مهر، وفا، صمیمیت، صلح و دیگر مسائل را گفتمان مشترک میان انسان و فرشته بیان می‌کند. باید دانست که انسان تنها به این جسم محدود نمی‌شود.
گفتمان کریمانه علوم انسانی را زنده می‌کند
مفسر برجسته قرآن کریم انسان و فرشته را کریم و خداوند متعال را اکرم بیان کرد و اظهار داشت: گفتمان کریمانه علوم انسانی را زنده می‌کند و مشترک میان انسان و فرشته را تبیین می‌کند. درست است که علوم انسانی از جهاتی محدود هستند، ولی از جهات دیگر محدود نمی‌شوند.
سخنران دیگر این مراسم حجت‌الاسلام و المسلمین احمد واعظی، رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بود که به بررسی نقش علوم انسانی در پی‌ریزی تمدن اسلامی پرداخت.
وی در ابتدای مباحث خود مدرنیته را از جمله مسائل امروز جامعه بشری بیان کرد و یادآور شد: این مسأله در شکل‌های مختلف بروز می‌کند و تنها برای نخبگان نیست، بلکه جلوه‌های این تعامل در قشر و لایحه‌های مختلف جمعی بروز می‌کند.
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به برخورد برخی با سنت و برخی دیگر با مدرنیته، هر دو این رفتارها را نادرست عنوان کرد و اظهار داشت: بهترین راه انتخاب سنت و یا مدرنیته و یا دفاع کورکورانه از آن‌ها نیست. برخی مخالف سنت هستند و برخی دیگر می‌گویند که ما روزی تسلیم مدرنیته می‌شویم ولی باید در برابر آن سیاست تأخیری داشته باشیم.
وی ادامه داد: به عقیده بنده بهترین راه برخورد بی‌پروا و البته آرمان خواهانه با موضوع، به دنبال پی افکنی تمدن نوین اسلامی است. ولی این پی افکنی به معنای افتخار، بازخوانی و یا باز تولید تمدن پیشین اسلامی نیست و نمی‌خواهیم نسخه مشابهی همانند تمدن اسلامی سابق داشته باشیم.
علوم تجربی و انسانی دو رکن مهم تمدن غرب
حجت‌الاسلام و المسلمین واعظی با بیان این‌که مسلما هر تمدنی بر سر سفره تمدن قبل نشسته و آن را هضم می‌کند، خاطرنشان کرد: تمدن سازی اسلامی به معنای طرحی نو پی افکندن در زمان ما بر اساس اصول و ارزش‌های اسلامی است. این کلان طرح، سبب خروج از وضع موجود و رسیدن به وضع مطلوب می‌شود.
وی علوم انسانی غربی را یکی از ارکان اصلی تمدن معاصر غرب بیان کرد و گفت: برخی به اشتباه خیال می‌کنند که تنها آبشخور تمدن معاصر غرب تکنولوژی و علوم تجربی محض است. در حالی که علوم انسانی به اندازه علوم تجربی نقش آفرینی کرده‌اند.
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم رشد علوم تجربی و انسانی را دو رکن تمدن غرب دانست و خاطرنشان کرد: تصور خام است که فکر کنیم تمدن غرب تنها یک تمدن برخواسته از تکنولوژی، علوم تجربی و طبیعی است.
حجت‌الاسلام و المسلمین واعظی در بخش دیگری از سخنان خود شناخت «مدرنیته»، «مدرنیزه» و «مدرنیزیشن» را عاملی بر شناخت بهتر تمدن غرب برای تحلیل و بررسی عنوان کرد و اظهار داشت: مدرنیته عطش سیری‌ناپذیر به امور است که پس از قرون 15 در مقابل سنت به وجود آمد.
تمدن معاصر غرب تکرار نمی‌شود
وی افزود: پس از مدرنیته، اندیشه‌های نوظهور پدیدار شدند و این اندیشه‌ها تنها در بحث علوم تجربی نبود؛ بلکه در عرصه‌های مختلف حتی مقولات انسانی نیز وجود داشت. رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نتیجه صورت عینی پیدا کردن «مدرنیته» را «مدرنیزیشن» بیان کرد و گفت: در این موضوع نظریه‌های علمی در قالب حیات انسانی بیان شد.
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بر اساس گفته‌های پیشتر خود که تمدن نوین اسلامی به معنای طرحی نو افکندن در عرصه‌های مختلف حیات انسانی ولی برخواسته از اصول و آرمان و ارزش‌های اسلامی است، یکی از راه‌های رسیدن به این نوع تمدن را پی‌ریزی علوم انسانی اسلامی دانست.
حجت‌الاسلام و المسلمین واعظی با تأکید بر این‌که کلیت اتفاقاتی که در تمدن غرب رخ داده است در جوامع دیگر رخ نمی‌دهد، دو علت درونی و بیرونی را مهم‌ترین مسأله در تفاوت میان تمدن غرب با سایر تمدن‌ها عنوان کرد و گفت: البته نسبت به تمدن غرب مشابه سازی، همانند سازی و تقلید صورت می‌گیرد.
وی ادامه داد: اگر با مدرنیته غرب مشکل داریم و می‌خواهیم تمدن سازی جدیدی داشته باشیم، باید الزاماتی را نیز داشته باشیم. راه نجات از وضعیت کنونی و رسیدن به وضعیت مطلوب پی‌ریزی برای تمدن سازی اسلامی است که این یک کلان پروژه اجتماعی است.
نباید با علوم انسانی غربی و اسلامی شعارگونه برخورد کرد
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تحقق پروژه کلان اجتماعی تمدن سازی اسلامی را نیازمند یک مهندسی اجتماعی دانست و پی‌ریزی در عرصه‌های مختلف این پروژه را بدون رسیدن به علوم انسانی اسلامی میسر ندانست و گفت: چگونه در عرصه‌های مختلف زندگی همانند اقتصاد، سیاست، فرهنگ، آموزش و غیره به تمدن اسلامی بدون رسیدن به یک شکوفایی در علوم انسانی اسلامی می‌توان رسید؟!
وی افزود: البته راه پر فراز و نشیبی است که احتیاج دارد چند گام اساسی برداریم. گام نخست، فراغت از تقلید و انفعال و وادادگی در برابر علوم غربی است که شاید بزرگترین مانع نیز همین باشد؛ چرا که این علوم متناسب با مسائل غرب است.
حجت‌الاسلام و المسلمین واعظی خودباوری و تلقی روشن داشتن از واژه علوم انسانی را گام بعدی در رسیدن به تمدن نوین اسلامی بیان کرد و یادآور شد: برخی با یک ساده انگاری خیال می‌کنند با یک مراجعه مستقیم به منابع نقلی و به روش صرفا استنباط فقهی تمام مایحتاج ما در علوم انسانی اسلامی حاصل می‌شود.
انحصار علوم انسانی اسلامی به روش استنباط فقهی نادرست است
وی افزود: بعضی نگاهشان به علوم انسانی اسلامی یک نگاه فقه‌گونه است؛ یعنی گویی یگانه منبع تولید علوم انسانی اسلامی نقل، کتاب و سنت است و اگر به این‌ها مراجعه کنیم، تمام درون مایه علوم انسانی اسلامی ما تحصیل می‌شود. این‌ها خطاست. البته نمی‌خواهم بگویم منابع نقلی نقش ندارند، بلکه بسیار هم نقش دارند؛ ولی انحصار علوم انسانی اسلامی به روش استنباط فقهی نادرست است. علوم انسانی معادل فقه اسلامی نیست؛ علوم انسانی به معنای حقوق اسلامی نیست. وجه فقهی دارد، ولی در آن خلاصه نمی‌شود و تمام این مسائل نیاز به بحث دارد.
مطالعه و بررسی دقیق و نقادانه علوم انسانی غربی از دیدگاه رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم سومین گام برای رسیدن به علوم انسانی اسلامی است و وی در توضیح این موضوع اظهار کرد: نباید با این علوم شعارگونه برخورد کرد؛ بلکه باید آن را هضم کرد. خوب بخوانیم و نقادانه بخوانیم. تسلیم‌گونه و انفعالی علوم انسانی غربی را نخوانیم.
وی اظهار کرد: علوم انسانی غربی با شعار از میدان به در نمی‌رود؛ با تفکر انتقادی از میدان به در می‌رود. از خام خیالی، برخورد ساده‌انگارانه و شعارزده در برابر علوم انسانی غربی باید پرهیز کرد. همچنین نباید با علوم انسانی اسلامی نیز شعارگونه برخورد کرد و نسبت به تحقق آن ساده‌لوحانه برخورد کرد.
سرنوشت انقلاب از سرنوشت دانشگاه جدا نیست
غلامعلی حداد عادل، رییس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی سومین سخنران این مراسم بود که ضمن تقدیر و تشکر از دانشجویانی که رشته علوم انسانی را انتخاب کرده‌اند، گفت: بنده می‌دانم که شما می‌توانستید رشته‌های دیگر را انتخاب کنید، ولی بدانید که انتخابتان درست است.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در ادامه با تأکید بر این‌که کشور به دست فارغ التحصیلان دانشگاه اداره می‌شود، نمایندگان مجلس، دولتمردان، استانداران و دیگر کارکنان را شاهد مثال خود بیان کرد و گفت: سرنوشت انقلاب از سرنوشت دانشگاه جدا نیست.
وی افزود: نمی‌توان گفت که انقلاب پیروز شده و دیگر کار تمام است، بلکه هنوز در آغاز راه هستیم.
حدادعادل شعار مطرح شده از سوی امام راحل(ره) درباره «وحدت حوزه و دانشگاه» را از جمله شعارهایی دانست که با گذشت زمان کم رنگ نمی‌شود و اظهار کرد: فاصله گرفتن از این شعار به معنای حرکت به سوی سکولاریسم است.
وی تأکید کرد: برخی گروه‌های سیاسی که انحراف تفکر سکولار را دارند، هیچ عنایتی به شعار «وحدت حوزه و دانشگاه» ندارند و در برابر آن سکوت می‌کنند.
برخی تحول در علوم انسانی را دلنگ دلنگ کردن می‌دانند!
رییس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی همچنین اداره جامعه را بر اساس حل مشکلات انسانی اجتماعی با شیوه علمی و منطقی امکان‌پذیر دانست و گفت: در اداره کشور تنها به دکتر و مهندس نیاز نداریم، بلکه در درجه نخست به متخصصان علوم انسانی احتیاج داریم. دکتر و مهندس را می‌توان از کشورهای دیگر استخدام کرد، ولی آیا در مسائل فرهنگی نیز می‌توانیم از کشورهای دیگر افراد و مستشار بیاوریم؟!
این نماینده مجلس با تأکید بر این‌که علوم انسانی برای افراد «فن سالار» و «تکنوکرات» که هر چیزی را به چشم مهندسی، اقتصاد، پول و شیوه‌های غربی می‌بینند، اهمیت چندانی ندارد، اظهار کرد: فکر می‌کنند یک عده‌ای دور هم زیر یک درخت بید و در کنار جوی آب روانی نشسته‌اند و دلنگ دلنگ می‌کنند و برای خود گل و بلبل ترسیم می‌کنند. برای این‌ها علوم انسانی یعنی این.
وی بررسی مباحثی همانند تمدن، فرهنگ، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، سبک زندگی اسلامی، اقتصاد مقاومتی، مسائل اجتماعی، توجه به تاریخ و شعارهای سال را نیازمند داشتن کارشناسان علوم انسانی برشمرد.
حدادعادل گفت: علوم انسانی موجود ما در دانشگاه‌ها از غرب آمده و این یک امر بدیعی است؛ چرا که دانشگاه‌های ما از غرب آمده است. این‌ها واقعیت است و نظر شخصی بنده نیست.
مقام معظم رهبری قله تمدن نوین اسلامی را نشان دادند
رییس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی هدف نهایی انقلاب اسلامی را رسیدن به تمدن نوین اسلامی بیان کرد و با اشاره به فرمایشات رهبر معظم انقلاب، تمدن نوین اسلامی را قله‌ای دور بیان کرد که معظم له با بیان مراحل آن را نشان داده‌اند.
وی افزود: امروز وقتی بحث از تمدن نوین اسلامی می‌شود، اذهان غربی‌ها به تمدن اسلامی گذشته باز می‌گردد، نه تمدنی که ساخته می‌شود.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با بیان این‌که امروز چیزی به نام تمدن اسلامی وجود ندارد، برای اثبات سخن خود، وضعیت کشور بوسنی و هرزگوین را مثال زد و اظهار داشت: اکثریت این کشور مسلمان هستند، ولی جهان اسلام هیچ کاری به نفع آن‌ها انجام نداد. جمهوری اسلامی ایران نیز در حد خود کمک کرد. ولی اجازه ندادند در اروپا یک کشور اسلامی به وجود آید.
وی تأکید کرد: اکنون در کدام مسأله جهانی مسلمانان و کشورهای اسلامی أثرگذار هستند؟! تا افراد به تمدن نوین اسلامی نرسند، فرودست و مستضعف خواهند ماند.
آیا می‌توان به تمدن نوین اسلامی با علوم انسانی غربی رسید؟!
حدادعادل فرهنگ را نرم افزار رسیدن به تمدن نوین اسلامی دانسته و ضمن تأکید بر این موضوع که فرهنگ اسلامی ـ قرآنی، ما را به این تمدن می‌رساند، بیان کرد: قرآن سند هویت ما است. آیا می‌شود با علوم انسانی وارد شده از غرب به تمدن نوین اسلامی رسید؟!
وی با نقد تمدن غرب، دور شدن از دین و ایمان را از ویژگی‌های این تمدن دانست و خاطرنشان کرد: غربی‌ها قرون وسطی را قرن حاکمیت دین و کلیسا می‌دانند و پس از رنسانس از دین و ایمان جدا شدند که جامعه‌شان به سکولاریسم رسید.
رییس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی با بیان این‌که پس از رنسانس در دیدگاه غرب تعارض میان خدا و انسان مطرح شد، گفت: ناسازگاری علوم انسانی غربی با فرهنگ دینی ما یک عناد کورکورانه و یا از سر قدرت و شعارهای سطحی نیست؛ بلکه یک بحث منطقی است.
وی خاطرنشان کرد: در چند قرن اخیر در غرب، فیلسوفان جانشین پیامبران شده‌اند. ما حق داریم حداقل ناسازگاری میان علوم انسانی غربی با فرهنگ دینی خودمان را نقد کنیم و کسی حق ندارد این نقد را از ما بگیرد.
حدادعادل ادامه داد: کسی نمی‌تواند ما را مجبور کند که همانند غربی‌ها فکر کنیم؛ انتقاد از علوم انسانی غربی حق ما است. آیا نقد و انتقاد از علوم انسانی غربی نیاز به هو کردن یا بر چسب زدن به افراد دارد؟! آیا نپذیرفتن مسائل به صورت کورکورانه تحقیر دارد؟!
تلاش گروه‌هایی برای جنجال آفرینی در مسیر تحول علوم انسانی
این نماینده مجلس در بخش دیگری از سخنان خود به تشریح عملکرد شورای تحول و ارتقای علوم انسانی پرداخت و از برگزاری بیش از 100 جلسه از سوی این شورا و قرار گرفتن 15 رشته در اولویت تحول خبر داد و گفت: تاکنون بیش از 25 طرح به تصویب رسیده است. ما به 7 هزار عنوان کتاب نیاز داریم.
وی خاطرنشان کرد: همچنین 16 کارگروه با حضور 200 استاد حوزه و دانشگاه داریم که در زمینه تحول در علوم انسانی تلاش می‌کنند و این کارگروه‌ها تاکنون بیش از 2 هزار جلسه برگزار کرده‌اند. در تلاش برای تألیف کتاب‌های «انسان شناسی اسلامی» و «انسان شناسی غربی» هستیم.
حدادعادل همچون گذشته از سنگ‌اندازی و ایجاد چالش از سوی برخی در مسیر تحول علوم انسانی گلایه کرد و بیان داشت: گروه‌هایی هستند که موافق انقلاب نیستند، ضد انقلاب هستند؛ ولی بیشتر از نیروهای انقلاب اهمیت تحول علوم انسانی را درک می‌کنند. ذره‌بین گذاشته‌اند تا یک کلمه، جمله، اقدامی و حرفی را از یک جایی در بیاورند و جنجال به پا کنند. مجله، کتاب و وبلاگ در داخل و خارج دارند؛ در خارج برای خود انجمن و گروه دارند. چرا که نسبت به نتایج کار آگاه هستند.
اسلامی کردن علوم انسانی بدون حوزه امکان‌پذیر نیست
وی ضمن تأکید بر تلاش برای تحول در علوم انسانی خاطرنشان کرد: حداقل باید به اندازه مجاهدان صدر اسلام برای تمدن نوین اسلامی تلاش کنیم. مراد ما از تحول در علوم انسانی مردود دانستن همه مطالب بیان شده در علوم انسانی غربی نیست. حرکت در مسیر علوم انسانی سبب رسیدن به شعار «استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی» می‌شود.
رییس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی همچنین گفت: در شورای تحول علوم انسانی، خود را جدای از حوزه نمی‌دانیم. اسلامی کردن علوم بدون حوزه میسر نمی‌شود.
پس از پایان سخنان حدادعادل، حجت‌الاسلام حمید پارسانیا از اساتید حوزه و دانشگاه ضمن تشریح برنامه‌های این اردو، به بیان اهمیت علم آموزی پرداخت.
/993/501/ر