حجت‌الاسلام شمشیری:
بحران غیب‌باوری، جوان امروز را به دام عرفان‌های نوظهور می‌کشاند
پژوهشگر حوزه عرفان اسلامی با بیان اینکه یکی از آسیب‌های اعتقادی جدی در جامعه امروز، بحران غیب‌باوری است، اظهار کرد: همین بحران سبب شده بخشی از جوانان برای جبران خلأ معنوی خود به عرفان‌های نوظهور و جریان‌های غیر اصیل روی آورند.
به گزارش خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام امین شمشیری، پژوهشگر حوزه عرفان اسلامی، در «کارگاه روش‌های جذب فرقه‌های انحرافی» که با حضور اساتید و پژوهشگران حوزه علمیه برگزار شد، به تبیین ابعاد فکری، روانی و اجتماعی این جریان‌ها پرداخت و تأکید کرد: شناخت سازوکار جذب فرقه‌ها در جامعه امروز ضرورتی جدی است، چراکه این گروه‌ها با بهره‌گیری از ابزارهای فرهنگی و روان‌شناختی در پی انحراف فکری نسل جوان‌اند.
حجت‌الاسلام شمشیری تصریح کرد: امروز در سراسر جهان با پدیده فرقه‌گرایی مواجه‌ایم؛ به‌گونه‌ای که تنها در مسیحیت هزاران نحله وجود دارد و حتی بسیاری از آنها در کشورهای اروپایی اجازه فعالیت ندارند. برخلاف تصور عمومی، در ایران فضای برخورد با این گروه‌ها در مقایسه با کشورهای غربی بسیار آزادتر است.
وی یکی از مهم‌ترین روش‌های جذب فرقه‌ها را «بهره‌گیری از جاذبه‌های ماورایی و غیبی» دانست و گفت: جوان امروز به دنبال درک عالم غیب است؛ اما در عصر مدرن، غیب به‌شدت کمرنگ شده و انسان در جهان محسوسات گرفتار آمده است. فرقه‌ها از همین خلأ معنوی بهره می‌برند و با شعارهایی درباره «آگاهی، انرژی و شعور کائنات» ذهن جوانان را جذب می‌کنند.
این پژوهشگر حوزه عرفان اسلامی با اشاره به بحران آرامش در جوامع مدرن افزود: بشر امروز آسایش دارد اما آرامش ندارد؛ در حالی که رفاه ظاهری، فناوری‌های نو و امکانات زندگی افزایش یافته، اما اضطراب و پوچی نیز بیشتر شده است. فرقه‌ها دقیقاً روی همین نقطه دست گذاشته‌اند و مدعی‌اند که می‌توانند با راه‌های معنوی خاص، به انسان آرامش بدهند.
حجت‌الاسلام شمشیری در ادامه با بررسی پیشینه ورود مباحث شبه‌عرفانی به ایران یادآور شد: نخستین کسی که کوشید بین علم و دین آشتی برقرار کند، مهندس مهدی بازرگان بود. او مشکل اصلی جوانان را دوری از عالم غیب می‌دانست و سعی داشت از مسیر علوم تجربی، مفاهیم دینی را تبیین کند، اما این تلاش بعدها به‌واسطه انحرافات فکری، به جریان‌هایی مانند سازمان مجاهدین خلق منتهی شد.
وی با اشاره به نقش برخی گروه‌های نوظهور در ادامه همان خط فکری گفت: عرفان حلقه نیز با الهام از همین دیدگاه، در کنار ماده و انرژی، عنصر سومی به نام «آگاهی» را مطرح کرد و مدعی شد که جهان بر پایه سه عنصر ماده، انرژی و شعور بنا شده است؛ در حالی که این ادعا نه از لحاظ علمی و نه از لحاظ معنوی قابل اثبات نیست.
حجت‌الاسلام شمشیری تأکید کرد: مشکل اصلی این فرقه‌ها، ورود به حیطه دین با ابزارهای شبه‌علمی است. آنها در مرز میان علم و معنویت ایستاده‌اند، اما نه به قواعد علم پایبندند و نه به اصول دین.
وی با بیان اینکه «شبه‌علم» به دنبال تبیین پدیده‌هایی است که علم تجربی توان تفسیر آنها را ندارد، افزود: پدیده‌هایی نظیر قانون جذب که در قالب انرژی‌های مثبت و منفی تبلیغ می‌شوند، نه پشتوانه علمی دارند و نه مبنای دینی. این جریان‌ها، با سوءاستفاده از مفاهیم علمی مانند کوانتوم یا جاذبه، سعی دارند برای خرافات خود اعتبار علمی ایجاد کنند.
این پژوهشگر حوزه عرفان اسلامی تصریح کرد: قانون جذب در اساس بر دو رکن استوار است؛ نخست ذهن انسان که مدعی است بی‌نهایت می‌خواهد و حد یقفی ندارد، و دوم «کائنات» که گویی پاسخ‌دهنده خواسته‌های انسان است. این در حالی است که در منطق اسلامی، ذهن انسان محدود و وابسته به روح است و تنها «روح انسان کامل» می‌تواند به اذن الهی بر عوالم هستی سیطره یابد.
حجت‌الاسلام شمشیری با نقد این مبانی افزود: ذهن بشر نمی‌تواند به طور مستقل پدیده‌ای را در عالم ایجاد کند. ادعای اینکه «کائنات» در پاسخ به امواج ذهنی انسان خواسته‌های او را برآورده می‌کنند، نوعی جایگزین‌سازی خداوند و معصوم با مفهومی مبهم و غیرقابل سنجش است و به صراحت با آموزه‌های توحیدی تعارض دارد.
وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به انگیزه‌های اقتصادی مروجان این جریان‌ها خاطرنشان کرد: بسیاری از برگزارکنندگان کلاس‌های قانون جذب و موفقیت، از هر شرکت‌کننده مبالغ سنگینی دریافت می‌کنند و از این راه ثروت‌های کلانی به دست می‌آورند. این نشان می‌دهد که پشت ظاهر معنوی و علمی این فرقه‌ها، اهداف مادی و تجاری پنهان است.
حجت‌الاسلام شمشیری تأکید کرد: روان‌شناسان بزرگ مانند «مارتین سلیگمن» بنیان‌گذار روان‌شناسی مثبت‌نگر، خود از منتقدان جدی این جریان‌ها هستند و آن را «روان‌شناسی زرد» می‌نامند.
این پژوهشگر حوزه عرفان اسلامی با اشاره به پیوند برخی از این اندیشه‌ها با جریان‌های انحرافی عرفانی و حتی جریان‌های باطنی در هند، گفت: مرتاض‌ها نیز از طریق ریاضت‌های سخت جسمی گاهی به بخشی از عالم مثال راه می‌یابند، اما در آن عالم مستقر نمی‌شوند و بسیاری از آنان به انحرافات عقیدتی و پرستش موجودات طبیعی دچار می‌گردند.
حجت‌الاسلام شمشیری با تأکید بر اینکه «عرفان اسلامی» تنها بر پایه «عبودیت، تزکیه نفس و اتصال به منبع وحی» شکل می‌گیرد، تصریح کرد: انسان نمی‌تواند با ریاضت‌های خودسرانه یا تمرکز ذهنی به مراتب معنوی برسد. چنین ریاضت‌هایی نه‌تنها انسان را به خدا نزدیک نمی‌کند، بلکه گاه او را در دام شیطنت‌های نفسانی و شیاطین جنی گرفتار می‌سازد.
این پژوهشگر حوزه عرفان اسلامی با اشاره به اینکه برخی از این جریان‌ها در بستر سنتی و مذهبی جامعه نیز نفوذ کرده‌اند، گفت: در کنار عرفان‌های مدرن، گروه‌هایی نیز وجود دارند که با عنوان‌های مهدوی یا منسوب به شخصیت‌های آخرالزمانی چون «یمانی»، «شعیب صالح» یا «سید حسنی» فعالیت می‌کنند. این نحله‌ها در ظاهر از فضای علمی و فلسفی فاصله دارند، اما از حیث انحراف عقیدتی تفاوتی با عرفان‌های نوظهور ندارند.
وی تأکید کرد: یکی از شاخصه‌های اصلی فرقه‌های مدرن، طرح مباحثی چون «شعور ماده» و «ادراک اشیا» است. آنان می‌گویند حتی سیب، لیوان یا دیوار نیز شعور دارند و این ادعا را مبنای اعتقادی خود قرار داده‌اند؛ در حالی‌که در قرآن، شعور و ادراک اشیا به معنای «شعور تکوینی» است نه شعور ارادی یا آگاهانه، و هیچ ربطی به ادعاهای شبه‌علمی این فرقه‌ها ندارد.
حجت‌الاسلام شمشیری در ادامه با تبیین ریشه فکری این نحله‌ها تصریح کرد: مشکل اساسی جوان امروز، مسئله «غیب‌باوری» است. این جریان‌ها می‌کوشند غیب را با مفاهیم مادی تفسیر کنند و می‌گویند جهان غیب در امتداد ماده است. عرفان حلقه حتی فرشتگان را به «میدان‌های گرانشی» و «نیروهای فیزیکی» تعبیر می‌کند و نزول وحی را نوعی «ارتباط شعوری با کائنات» می‌داند. این تفسیرها تحریف آشکار معارف الهی و نفی عالم غیب است.
وی افزود: این گروه‌ها می‌گویند پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در واقع با «شعور اتم‌ها» و «نیروهای کیهانی» ارتباط داشته است، نه با فرشتگان؛ در حالی که قرآن صراحت دارد که وحی یا به‌صورت مستقیم از سوی خداوند نازل می‌شود، یا به‌واسطه ملک، یا از پس پرده، و هیچ‌یک از این‌ها به معنای نیروهای مادی و فیزیکی نیست.
حجت‌الاسلام شمشیری با تأکید بر ضرورت تبیین صحیح معارف وحیانی گفت: متأسفانه ما در حوزه علم کلام، آموزه‌های مرتبط با «وحی، ملائکه و عوالم مثال» را به‌درستی برای نسل جدید توضیح نداده‌ایم؛ از همین خلأ معرفتی، جریان‌های انحرافی سوءاستفاده می‌کنند و مفاهیم متعالی دینی را در قالب انرژی، ماده یا شعور تفسیر می‌نمایند.
این پژوهشگر حوزه عرفان اسلامی با اشاره به تلاش‌های برخی جریان‌ها برای نفوذ در عرصه فرهنگی و رسانه‌ای افزود: برخی از این اندیشه‌ها حتی در قالب فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی نیز ترویج شده‌اند. در پشت تولید آثاری با مضمون ماورایی، گاهی افرادی حضور دارند که آگاهانه مفاهیم انحرافی را در ساختار روایی اثر جاسازی می‌کنند.
حجت‌الاسلام شمشیری در تبیین دیدگاه اسلامی درباره رابطه خدا و جهان گفت: در معارف قرآنی، عالم با «اسماءالله» اداره می‌شود و «انسان کامل» مجرای فیض الهی است. همان‌گونه که ترانس، برق کارخانه را برای لوازم خانگی تنظیم می‌کند، انسان کامل نیز جریان فیض الهی را تنظیم می‌نماید تا هستی از هم نپاشد.
وی افزود: خداوند از طریق اسماء و اسباب در عالم تجلی می‌کند؛ بنابراین دید توحیدی آن است که مؤمن، در همه اسباب دست خدا را ببیند.
حجت‌الاسلام شمشیری با اشاره به ادعاهای درمانگری در عرفان‌های نوظهور گفت: در حالی‌که برخی از پیروان عرفان حلقه مدعی درمان بیماری‌ها با انرژی کیهانی یا شعور جهانی‌اند، تحقیقات نشان داده این روش‌ها در بهترین حالت تنها پنج درصد تأثیر آرامش‌بخش یا روانی دارند و هیچ مستند علمی درباره درمان قطعی وجود ندارد.
این پژوهشگر حوزه عرفان اسلامی تصریح کرد: انرژی‌درمانی به‌عنوان پدیده‌ای روانی ممکن است در حد القای آرامش مؤثر باشد، اما اتصال آن به شبکه‌های شعوری یا نیروهای ماورایی ادعایی باطل و غیرقابل اثبات است. این روش‌ها حتی اگر ظاهراً موجب بهبود شوند، اغلب بر اثر تلقین یا تخلیه روانی موقت است نه درمان واقعی.
حجت‌الاسلام شمشیری با ابراز تأسف از آنکه برخی مبلغان، اساتید و حتی فعالان قرآنی ناخواسته مروج این جریان‌ها هستند، گفت: این گروه‌ها معمولاً نه عرفان اسلامی و فلسفه اسلامی را می‌شناسند و نه علم جدید را؛ از همین‌رو، ترکیبی ناقص و التقاطی از مفاهیم علمی و عرفانی را ارائه می‌دهند.
وی دومین شاخصه این جریان‌ها را دعوت به خود دانست و توضیح داد: در نظام توحیدی، انسان مالک هیچ کمالی نیست و همه کمالات به ذات مقدس الهی تعلق دارد؛ در مقابل، نحله‌های نوظهور، انسان را محور قدرت و کمال می‌دانند و می‌گویند «تو می‌توانی»، «تو خالقی» و «تو منبع انرژی هستی»، در حالی‌که در منطق عرفان اسلامی، انسان تنها آیینه‌ای است که صفات الهی را منعکس می‌کند.
این پژوهشگر حوزه عرفان اسلامی با اشاره به آثار تربیتی توحید تصریح کرد: اگر انسان باور کند که همه کمالات از خداست، ریشه حسادت و اضطراب از وجودش قطع می‌شود. در فضای علمی یا اجتماعی، وقتی فردی موفق می‌شود، انسان موحد خوشحال می‌شود، چون آن علم و موفقیت را تجلی الهی می‌داند، نه امتیاز شخصی دیگری.
حجت‌الاسلام شمشیری ادامه داد: در نگاه توحیدی، انسان تنها نقش اسبابی دارد و هر حرکت و کمالی از جانب خداست. حتی اعمال عبادی و تبلیغی ما اگر برای غیر خدا انجام شود، بی‌ثمر خواهد بود. در روایات آمده است که در قیامت، انسان‌هایی که کار دینی انجام داده‌اند ولی برای دیده‌شدن تلاش کرده‌اند، از پاداش الهی محروم خواهند شد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: برای مقابله با نفوذ این اندیشه‌ها، باید معارف عمیق توحیدی و مفاهیم غیب در قرآن و سنت به زبان روز تبیین شود تا جوانان بدانند که عرفان اسلامی نه انکار ماده است و نه امتداد آن، بلکه پیوند آگاهانه میان عبد و رب در پرتو هدایت وحی است.
ارسال نظرات