مدل‌های فرهنگی برگرفته از قرآن کریم بررسی شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا پژوهشگر قرآن در دومین نشست تخصصی نظام سازی قرآن بنیان با عنوان «مدل های فرهنگی برگرفته از قرآن کریم» که عصر امروز چهارشنبه در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، گفت: باید این سوال مطرح شود که چرا مطالعات قرآن نمی تواند با فرهنگ جامعه کنونی ارتباط برقرار کند درصورتی که این ارتباط اساس قرآن است.

وی افزود: قرآن نازل شده تا با جوامع مختلف بشری ارتباط و با آن عینیت پیدا کند، مشکل در این باره کجاست؟ یک مساله ضعفی است که در مطالعات قرآنی مشاهده می شود، اگر مخاطب قرآن انسانی باشد که درون فرهنگ زندگی می کند، نگاه ما به قرآن تغییر می کند. انسان پیشین خارج از فرهنگ بوده و انسان پسین داخل فرهنگ ها زندگی می کند.

استاد دانشگاه ادامه داد: مخاطب قرآن باید انسانی باشد که درون جامعه زندگی می کند، اینکه مطالعات قرآنی به انسان پیشین برگردد برخی از حقایق قرآن را نادیده گرفته است، پیامبران با فرهنگ های مختلف مواجه بودند، اگر با داستان های مختلف انبیا در قرآن مواجه می شویم به خاطر فرهنگ هایی است که پیامبران با آنان مواجه می شدند.
 
وی، گفت: می خواهیم یک قرائت فرهنگی از قرآن ارائه کنیم که در درون فرهنگ زندگی می کند و این ادعای ما است، اگر اینطور باشد می توانیم آن را با فرهنگ امروزی ارتباط دهیم، باید چهره هایی که با فرهنگ ها ارتباط دارند روشن شود.

حجت الاسلام قائمی نیا تصریح کرد: در چنین مواردی چون می خواهیم زمان یک کتاب مقدس را نسبت به یک انسانی که در فرهنگ خاص زندگی می کند بشناسم باید بدانیم علومی مانند انسان شناسی می تواند به این موضوع کمک کند، کار اصلی این علم بررسی انسان پسین است زیرا انسان شناسی های گذشته بیشتر جنبه فلسفی دارد و فلسفه ای که از زمان ارسطو بیان می شود. انسان به معنای حیوان ناطق بیان شده که خارج از فرهنگ است.

وی افزود: ظهور انسان شناسی به معنای این است که انسان را باید مطالعه کرد که داخل فرهنگ ها زندگی می کند، هر کدام از شاخه های انسان شناسی گونه ای از شناخت انسان مانند تحولات سیاسی یا فرهنگی را بررسی می کند، خود انسان شناسی در این دو قرن اخیر دچار تغیر شده است. ما می خواهیم تحولات زبانی انسان را در دیدگاه اسلام بررسی کنیم تا به قرائت قرآن در این زمینه برسیم. روشی که به نحو ترکیبی بنده انتخاب می کنم انسان شناسی شناختی است، تا کنون انسان شناسی که وجود دارد به مطالعات قرآنی نگاهی ندارد و انسان را به لحاظ پیشین بررسی کرده است.

وی ادامه داد: انسان شناسی شناختی از این جهت که رابطه فرهنگ و زبان را بررسی می کند برای این قرائت سودمند است، مهم‌ترین موضوعی که در این رابطه وجود دارد مدل های فرهنگی است، چرا فلسفه ما با وجود دستاوردهای بزرگی که دارد نمی تواند با جامعه مأنوس شود به خاطر این مساله است که نگاه پیشین در آن وجود دارد، به قدری مساله انتزاعی مطرح شده که نمی تواند آن را کاربردی کرد.

حجت الاسلام قائمی نیا در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: در قرائت فرهنگی قرآن و در برنامه ریزی تحقق بخشیدن به اهداف قرآنی از جمله نتایج این قرائت از قرآن است، مطالعات فرهنگی در بسیاری از مناطق دنیا کمک می کند تا اهداف مسؤولان محقق شود.

وی ادامه داد: مدل های فرهنگی چیست؟ انسان شناسان متوجه شدند در فرهنگ های گوناگون چیزی مهم تر از فرهنگ وجود دارد و در داخل انسان است و به سبک و رفتار انسان جهت می دهد و از لحاظ فلسفی معلول و نامش «مدل های فرهنگی» است، افرادی که در فرهنگ های گوناگون زندگی می کنند افکارشان به شکل متفاوتی شکل می گیرد، هر فرهنگی به واسطه آن مدل ها فرهنگ می شود.

پژوهشگر قرآنی ادامه داد: معرفت فرهنگی نظام مند می تواند تعریف این مدل های فرهنگی باشد، آن اطلاعاتی که با فرهنگ و زندگی اجتماعی وجود دارد در اذهان انسان ها حضور نظام مند دارد که سبب می شود افراد گوناگون در مسائل مختلف به شکل مختلف عمل کنند، به طور مثال برگزاری مراسم خاکسپاری در ذهن یک فرد مسلمان مشخص است ولی اگر به شخص انگلیسی زبان این مطلب گفته شود به شکل دیگری در ذهنش حضور می یابد.

وی افزود: تفاوت ذهن انسان با هوش مصنوعی یکسری فرهنگ ها و معارف نظام مند است که در انسان وجود دارد و در روبات وجود ندارد، محققان متوجه شدند که هر فردی برداشت مختلفی براساس این مدل ها در ذهن خویش دارند. افراد با مدل های فرهنگی زندگی کرده و خواب می بینند، مدل فرهنگی یک وجود گسترده دارد، البته این ادعا را نداریم که انسان ها زندانی این مدل ها هستند.

استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: ایمان و کفر در قرآن بیشتر به عنوان دو فرهنگ تعریف شده اند، باید توجه شود سه سطح دین در آیان قرآنی دیده می شود، گاهی در قرآن ایمان به اعتقاد تعبیر شده و در مقام بعدی به معنای فرهنگ در قرآن آمده است، گاهی ایمان در سطح سوم به عنوان چارچوبی است که در رفتار تاثیر می گذارد(یا ایها الذین امَنو، امِنو) این مساله در تحلیل آیات تاثیر می گذارد که برای دین نیز این سه سطح را در نظر می گیرم، «دین عند الله الاسلام» به معنای اعتقاد نیست، یعنی انسان باید در تمام صحنه های زندگی خداوند را مدنظر خویش قرار دهد.

وی ادامه داد: «لا اکراه فی دین» در قرآن وجود دارد، برخی می گویند دین حالت قلبی است و نمی تواند جبری باشد بلکه باید قلبی باشد و دین نشان از اراده انسان دارد، آیا این ایه این مساله بدیهی را مد نظر دارد؟ در کلمات بعد کلمه طاغوت به میان می آید که کلمه اجتماعی است، وقتی دین به مرحله مدل رسید آنجا رشد پیدا می شود، کلمه «الرشد» نیز کلمه ای اجتماعی است.
 
حجت الاسلام قائمی نیا گفت: در برخی آیات قرآن به دنبال این است که به زینت دنیا رفتن را نهی کند و مساله اصلی این است. جامعه دینی حقیقی جامعه ای است که در آن مدل های فرهنگی دینی وجود دارد و در سطح اعتقادات نمی توان جامعه دینی را تعریف کرد. «قاعده لاضرر» که در اسلام است به نظر می رسد یک قائده فرهنگی است که پیامبر(ص) مطرح کردند، این قائده یعنی در جامعه اسلامی فرهنگی نباید به دیگران ضرر رساند.

پژوهشگر قرآنی ادامه داد: مهم ترین که باید مطالعات قرآنی آن را دنبال کند کشف مدل های فرهنگی و تحقق بخشی در جامعه است، در جامعه ما مدل های فرهنگی با مدل های فرهنگی کتاب و سنت تناقض دارد، مدل های قرآن با دیگر منابع متفاوت هستند و مدل های قرآنی معیار هستند.

وی افزود: آن فرهنگی که بیشتر مد نظر است به معنای مجموعه ای از امور بوده که باورها را در بر دارد، معرفت فرهنگی معرفتی است که اعضای فرهنگ از آن جهت که عضو آن هستند، دارند، بنده مدعی هستم در کتاب و سنت با مدل های فرهنگی مواجه هستیم و نمی گویم می توان یک نظام فرهنگی از کتاب و سنت استخراج کرد.

حجت الاسلام قائمی نیا تصریح کرد: بحث پیرامون شاکله هایی است که از سوی قرآن مطرح می شود، هر مدلی در درونش می تواند با وضعیت موجود مقایسه شود، گاهی قرآن در مورد مدل های ایده ال نیز سخن دارد، مدل ها در درون خویش حالت تجویز نیز دارند.

وی ادامه داد: کلمه فرهنگ لغت جدیدی است که البته مورد توجه بنده نیست، مساله اینجا است که آیا وقتی انسان ها زندگی جمعی دارند چیزی وجود دارد که آنان را به هم پیوند می دهد یا خیر؟ انسان ها با فرهنگ زندگی کرده اند، فرهنگ به معنای امری جمعی براساس رفتارهای مشخص در تاریخ بوده است، وقتی پیامبران آمدند با چه انسانی مواجه بودند، با انسانی که در فرهنگ های مختلف هستند یا خیر؟ همانطور که حضرت ابراهیم با مردمانی ستاره پرست مواجه بود.

حجت الاسلام قائمی نیا در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: باید به این نکته توجه داشته باشیم که منظور قرآن از دین چیست؟ به نظر بنده مخاطب قرآن و پیامبران انسان های پسین هستند و این تغییر فرهنگی را مدنظر دارند. فرهنگ امری تاریخی نیز می تواند باشد اما قرآن می گوید در طول تاریخ دو فرهنگ وجود دارد، یا اراده دنیا حاکم است در یک جامعه یا اینطور نیست./201/811/ب1