یادداشت/ «پیری فکری» ویران کننده جامعه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، داشتن اقتصادی قوی از ارکان مهم قدرت هر کشور محسوب می شود. امروزه کشوری دارای توانایی در سطح بین المللی است که اقتصادی پویا، مبتکر و غیروابسته داشته باشد. تجربه برخی از کشورها نشان داده است کشورهایی که اقتصاد آنها به نوعی وابسته و خوداتکاء نیست، بعضاً دچار آسیب شده و اختیار تامی در تعیین سرنوشت اقتصادی و سیاسی خود ندارند از جمله این کشورها می­توان به برخی از کشورهای شرق آسیا و بعضی از کشورهای آمریکای جنوبی اشاره داشت. اقتصاد چین و انگلستان نمونه کشورهایی است که دارای اقتصادی خودبسنده در تولید ملی و حمایت از تولید کننده داخلی هستند.

انگلیس نمونه یک کشور خودبسنده اقتصادی

یکی از تصورات رایج درباره‌ی علت رشد اقتصادی در انگلستان و وقوع انقلاب صنعتی در این کشور، اجرای سیاست‌های تجاری مکتب لیبرالیسم اقتصادی با سرکردگی آدام اسمیت و ریکاردو است که اجرای قاعده‌ی لسه‌فر و تجارت آزاد و برداشتن موانع تجاری میان کشورها را تبلیغ می کند. اما مروری بر وضعیت تاریخی این کشور و صنعت نساجی بریتانیا به‌عنوان صنعت پیش‌رو که صنعت کلیدی دنیا تا اواخر قرن ۱۹ بود نشان می‌دهد که در کنار سیاست‌های استعمارگرایانه و سلطه‌طلبانه، حمایت از صنعت داخلی و حمایت مستمر از تولیدات داخلی با سیاست تعرفه‌ای و سیاست‌های دیگر اقتصاد عقب ‌مانده، بریتانیا را به قدرت اول صنعتی دنیا تبدیل کرد. انگلیس در قرن ۱۱ و ۱۲ اقتصادی ابتدایی و عقب‌مانده داشت که مبتنی بر پرورش خوک و گوسفند بود. در دوران پس از فئودالیسم و در قرون ۱۳ و ۱۴ میلادی نیز اقتصاد این کشور متکی بر تولید مقدار اندکی پشم و لباس‌های با ارزش افزوده‌ی اندک بود. این وضعیت تا سال‌های پایانی قرن ۱۶ ادامه داشت، اما در این سال‌ها، وضعیت به یک‌باره تغییر کرد. انگلیس با پی بردن به اینکه تولید پوشاک می ‌تواند سود مناسب‌تری را نسبت به صادرات پشم خام عایدش کند، در زمان ادوارد سوم، به ساخت و توسعه‌ کارخانه‌های کوچک و محلی تولید لباس ‌های پشمی اقدام کرد. او حتی برای حمایت از تولید داخل، اقدام به پوشیدن لباس‌های کم کیفیت انگلیسی در مقابل منسوجات با کیفیت خارجی کرد و تمرکز خود را بر تجارت پشم خام و ممنوع کردن واردات پوشاک قرار داد. همچنین  در دوران ملکه الیزابت نیز اقدامات دیگری در راستای گسترش صنعت نساجی انگلستان صورت گرفت، از جمله فرستادن نمایندگان سیاسی به کشورهای ایران، روسیه و مغولستان به‌منظور صادرات کالاها و سرمایه‌گذاری قابل توجه در صنایع کشتی‌سازی، به دست آوردن بازارهای جدید از طریق استعمار کشورها و بازارهایشان اقداماتی بود که در این راستا صورت گرفت. البته مهم‌ترین جزء سیاست‌های بریتانیا در این سال‌ها، حمایت‌های تعرفه‌ای بود. انگلیس در ادامه‌ی حمایت تعرفه‌ای خود از منسوجات که از قرن ۱۴ میلادی شکل گرفته بود، به‌منظور حمایت از صنایع داخلی، هرگونه واردات کالاهای با کیفیت از مستعمرات خود را ممنوع و در سال ۱۶۹۹ با تصویب قانونی، از صادرات صنایع پشمی مستعمرات خود جلوگیری کرد. بنابراین این کشور به سمت نوآوری حرکت کرد. حمایت از صنعت داخلی و شکل‌گیری صنایع موجب استفاده از مزیت‌های مقیاس شد و تلاش برای صادرات و افزایش تولید که نتیجه‌ی مستقیم معاهدات و راهنمایی‌های دولت به‌وسیله‌ی ناوگان قدرتمند دریایی بود، موجب شروع نوآوری‌ها شد. بدین ترتیب نوآوری هایی در زمینه‌ی شیوه‌ی تولید پارچه ‌های نخی ایجاد شد و دستگاه ریسندگی ماشینی جایگزین دستی شد و اثرات مثبت آن نیز موجب توسعه‌ی نوآوری‌ها و صنایع دیگری از قبیل نوآوری در زمینه‌ی رفع ناخالصی‌های آهن، به کارگیری زغال سنگ به جای زغال چوب، تولید آهن و در نهایت اختراع ماشین بخار شد( http://farsi.khamenei.ir، رمز رشد اقتصادی در انگلستان چه بود؟25/12/1395).

طرح چند پرسش؟

با توجه به مقدمه بیان شده، در ارتباط با موضوع مورد نظر چند پرسش اساسی در اینجا مطرح می شود که عبارتند از این که  اقتصاد و  همچنین قدرت اقتصادی برای جمهوری اسلامی به چه اندازه ای مهم است که رهبر معظم انقلاب اسلامی بر آن تأکید دارد؟ توسعه و رشد اقتصادی در انقلاب اسلامی به چه میزان دارای اهمیت است؟ چرا رهبر انقلاب اسلامی در بسیاری از شعارهای سال بر مسائل اقتصادی و تولید داخلی توجه دارد؟ چرا به نظر برخی از کارشناسان، مسئله تولید ملی و اشتغال امری مهم محسوب می شود؟ اینها مهترین پرسش های است که در این مقاله به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

اقتصاد مقاومتی

ثروت، تولید، مالیات، قدرت، تجارت، پویایی در عرصه بین المللی، منابع انسانی، منابع مدنی، منابع طبیعی و ... مواردی است که با مسأله اقتصاد پیوندی عمیق دارند. به عبارتی هر چه کشوری، ثروت بیشتر، تولید متنوع و گسترده، پرداخت مالیاتی مشخص، موازنه تجاری مثبت، منابع انسانی متخصص و کارآمد، منابع مدنی وافر و... داشته باشد در عرصه های دیگر نیز موفق عمل خواهد کرد. البته همه این موارد بستگی به مسئولین دلسوز، متخصص، متعهد، آگاه و بصیر با روحیه جهادی و انقلابی دارد. امروزه دغدغه های اقتصادی کشور برای همه ملت ایران از مردم عادی تا مسئولین رده بالا قابل لمس است.

مقام معظم رهبری، هشت سال اخیر را با عناوین مختلف اقتصادی نامگذاری کرده اند بدین صورت که؛ سال 1388: حرکت به سمت اصلاح الگوی مصرف؛ 1389: همت مضاعف و کار مضاعف؛ سال 1390: جهاد اقتصادی؛ سال 1391: تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی؛ سال 1392: حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی؛1393: اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی؛ سال 1395: اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل و سال جاری (1396) نیز که سال اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال نامگذاری شده است(سایت تابناک، از کم کاری ها در مقاوم سازی اقتصاد تا ضرورت توجه بیشتر، 30 اسفند 1395).

جو گفتمان اقتصادی کشور به دو دلیل مهم  است. نخست؛ دغدغه مردم برای نیازهای اقتصادی که می تواند منشاء بسیاری از مشکلات باشد و در وهله بعد، حضور در عرصه بین المللی و نقش مؤثر در نظام بین الملل به منظور دست یابی به اهداف کشور که دارای اهمیت است.

اگر به بعد اول و تأثیر اقتصادی در جامعه توجه داشته باشیم، مواردی از جمله؛ زمینه رشد اخلاقی افراد، تقویت امنیت، آرامش روحی و روانی افراد جامعه، افزایش مشارکت سیاسی و اجتماعی در جامعه، گسترش مشروعیت نظام و ...  مورد توجه قرار می گیرد در صورتی که این موضوعات حل شود افراد آرامش روحی و روانی بیشتر داشته باشند به مرور باعث تقویت امنیت و گسترش آن در حوزه های مختلف و هم باعث افزایش مشارکت های مردمی در جامعه می شود که نتیجه آن در عرصه بین الملل قابل توجه است. بنابراین آنچه در ادبیات رهبر انقلاب به کار می رود اقتصاد مقاومتی است که می توان از سخنان ایشان دو نوع برداشت را داشت؛ ابتدا تکیه به توان داخلی و دوم؛ ناکافی بودن تلاش ها برای اهداف در عرصه داخلی و خارجی.

اقتصاد مقاومتی در واقع راه حل برون رفت از مشکلات با تکیه بر توان داخلی به منظور عبور از بحران های داخلی و بین المللی است. اقتصادی مقاومتی بر علوم دانش بنیان، اقتصاد بدون نفت، اقتصادی عاری از رانتیر، تکیه بر توان داخلی، اعتماد بر جوانان، پویایی فکری، حرکات جهادی و انقلابی به خصوص برای مسئولان کشور متکی است. همچنین از دیگر ویژگی های اقتصاد مقاومتی باید به افزایش کارایی مسئولان، اصلاح نظام مالیاتی، توزیع عادلانه درآمد، شفاف سازی خرج کردها، کارایی سازمان ها، مدنظر قرار دادن نظام تشویق و تنبیه در پُست های دولتی، مسؤولیت­‌پذیری مدیران اشاره کرد.

 آنچه در پیشبرد اهداف اقتصاد مقاومتی باید به آن توجه نمود تقویت فرهنگ تعهد و تخصص در امورات است؛ زیرا تعهد و تخصص لازمه پیشرفت در هر کاری است. در این میان باید به این نکته هم توجه داشته که اگر تعهد باشد و فردی تخصص نداشته باشد و مسئولیتی را بپذیرید این خود مصداق بی تعهدی است، همچنین اگر فردی متخصص باشد و تعهدی به کار، فرهنگ و نظام نداشته باشد، این نیز به نوبه خود سهمی ناچیز هم برای جامعه و هم برای خود شخص است، بنابراین تعهد و تخصص دو روی یک سکه هستند و باید به هر دو توجه کرد.

مسئله تولید و اشتغال

تولید و اشتغال دو بعُد مهم در عرصه اقتصاد بوده که در واقع با نبود "تولید" فعالیتی اقتصادی شکل نخواهد گرفت. در واقع تولید را به نوعی می توان الفبای اقتصاد دانست چرا که با تولید است که اقتصاد رونق می گیرد و اگر اقتصادی رونق خوبی داشته باشد، امور دیگر در عرصه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی پر رونق تر جلوه می نماید. لذا اگر کشوری تولید و نیروهای تولیدی متخصص و متعهد داشته باشد، می توان چنین کشوری نمونه یک اقتصاد پویا به شمار آورد. ایران با توجه به ظرفیت های مادی و همچنین معنوی که دارد، پتانسیل این را دارد که در عرصه های تولیدی رشد و توسعه چشمگیری داشته باشد. ایران دارای عناصر مدنی بسیاری است که استفاده درست و به جا از این عناصر از عوامل قدرت یابی در نظام بین الملل است.  البته تولید مؤلفه های بسیاری دارد که علاوه بر تشریح این ظرفیت­ها توسط متخصصین در این امر برای مسئولین، خود نیز لازمه فرهنگ سازی بسیار دقیق برای عموم مردم است. در واقع مسئله تولید، دو طرفه است، از یک جهت تولید توسط شخص و یا شرکتی صورت می­ گیرد و از سویی دیگر نیاز به مصرف این تولید هست. به عبارتی تولید در هر زمینه ای عرضه و تقاضایی دارد. در اینجا مراد تولید اقتصادی است. بنابراین اگر نیاز هست که تولید در ایران صورت گیرد ، لذا نیاز به حمایت از سوی داخل است که این حمایت شامل حمایت های عموم مردم و حمایت های بخش های دولتی و سازمانی است.

در حمایت از تولید داخلی توسط مردم که بیشترین سهم را دارد، فرهنگ سازی امری بسیار مهم هست. فرهنگ سازی در این زمینه باید دقیق، شفاف و عادلانه باشد که این خود نیز بستگی به تولید داخلی دارد. لذا بی انصافی است اگر جنس ایرانی با کیفیت پایین تولید شود و انتظار رود که مردم از آن استقبال کنند، لذا در اینجا  هم تولید کننده باید منصف باشد و هم مصرف کننده. و همچنین نقش دولت و سازمان های مرتبط هم، بسیار حائز اهمیت است. در ابتدا برای فرهنگ سازی نیاز است که مسئولین با توجه به شعارهایی که می دهند عمل کنند و در وهله بعد نیازمند به نظارت، دقت منظم و منصفانه مسئولین از تولیدات داخلی است. هرچند در اینجا محل بحث ما نیست، اما ذکر چند نکته ضروری به نظر می آید؛ ابتدا اینکه نظارت دستگاه های نظارتی از جمله گمرک بسیار باید قوی ، دقیق و بی پرده باشد. یعنی به گونه ای نباشد که "خرده قاچاقچیان" در گرداب های مهلک بمانند و "کلان قاچاقچیان" با پرستیژ دست به جیب در محافل حضور داشته باشند و در پی افراد صاحب نفوذ باشند. همچنین حمایت از تولید داخلی توسط دولت نیز حائز اهمیت است. ایران  شرکت ها و کارخانه هایی کم ندارد که توان سه شیفت کار کردن را داشته باشند. همچنین شناسایی تولیداتی داخلی که ظرفیت صاداتی بالایی دارند نیز برای دولت امری خطیر است.

در این رابطه رهبر معظم انقلاب اسلامی با تأکید بر ضرورت حل همه‌ی مشکلات کشور در سایه‌ی «مدیریت‌های متدین، انقلابی، کارآمد و پرانگیزه»، می گویند: تمرکز مسئولان بر تولید داخلی، و مطالبه‌گری ملت در این زمینه موجب حل مشکلات فراوان به‌ویژه «بیکاری جوانان» خواهد شد و ملت عزیز ایران در سال جدید در تحقق خواست اصلی و مهم اینجانب یعنی حضور پرشور همه‌ی واجدان شرایط در انتخابات، بر عزت و اقتدار و آبروی ایران خواهد افزود و با درخشش واقعی در انتخابات، شکوه خود را به رخ دشمنان خواهد کشید( http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=36080، حضور و سخنرانی رهبر انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، 1/1/1396).

بنابراین ، همانطور که در قبل اشاره ای کوتاه به رابطه اقتصاد و امنیت شد، رهبر معظم انقلاب می گویند: دشمن نادان و بی‌ایمان، در طول سال‌های طولانی به‌دنبال جدا کردن ملت از نظام اسلامی بوده است اما تاکنون موفق نشده و پس از این نیز موفق نخواهد شد. دشمن در تبلیغات وسیع خود به‌دنبال نسبت دادن کمبودهای معیشتی و اقتصادی به نظام جمهوری اسلامی است تا این‌گونه وانمود کند که نظام اسلامی قادر به حل مشکلات و گره‌گشایی از زندگی مردم نیست. لذا هرچه برای مردم خلوص مسئولین در کارها و مدیریت ها قابل لمس تر باشد، مشروعیت نظام بالاتر می رود، به گونه ای که رهبر انقلاب در این زمینه می فرمایند: نظام اسلامی توانسته است با وجود فشار همه‌جانبه‌ی اقتصادی و تحریم دشمنان، خدمات بزرگ و ارزشمندی را تقدیم مردم کند.

آماری که رهبر انقلاب در زمینه های مختلف ارائه می دهد نیز به نوعی نشان از تولید و اشتغال دارد. همانطور که بیان شد، جمهوری اسلامی ایران این ظرفیت را دارد که تولید و هم اشتغال پویای را داشته باشد. در یک مقایسه ای که رهبر انقلاب قبل و بعد از انقلاب داشته، اشاره می کند که، راه های کشور افزایشی 6 برابری داشته است، سدهای مخزنی 30 برابر شده، تولید برق نسبت به قبل از انقلاب 14 برابر افزایش یافته، محصولات پتروشیمی 30 برابر شده و محصولات فولاد 15 برابر شده است. همه این آمارها اگر نسبت جمعیت را قبل و بعد از انقلاب مورد توجه قرار گیرد نشان از تولید و اشتغال بیشتر را داشته است.

اما مسئله ای که این روزها جامعه ما با آن مواجه است، رشد تحصیلکردگان جامعه و نبود شغل و یا نامناسب و غیر تخصصی بودن اشتغال افراد است. این موضوعی است که اگر مسئولین به آن بی توجه شوند نه تنها "پیری فکری"  و افسردگی در جامعه را افزایش می دهد، بلکه از نظر روانشناسی نوعی ناتوانی روانی را به بار خواهد آورد که در طی چند سال، افراد جامعه را افسارگسیخته، نامتعادل و منزوی یا به خشونت روی می آورند. لذا با توجه به تولید و اشتغال برای جوانان که رهبر معظم انقلاب اسلامی به آن توجه دارند، مسئولین باید در این زمینه وارد عمل شده و کاری جدی را شروع کنند، چرا که  قشر جوان جامعه مهمترین سرمایه هر کشوری به حساب می­آیند و اگر این قشر به انزوا و خشونت روی آورند در آن حالت نه تنها جوانان آسیب می بینند، بلکه مشروعیت نظام زیر سوال رفته و دشمن از این حربه، به آسانی کنترل افکار ملت را در دست خواهد گرفت. لذا اشتغال به ویژه برای نسل جوان و تحصیل کرده امنیت شغلی و سعادت جوانان را رقم خواهد زد. متاسفانه در جامعه کنونی شاهد حضور افراد جوان در مدیریت­ها نیستیم و یا اگر باشد ، بسیار ناچیز است. آیا در حال حاضر جوانان نمی توانند در عرصه های مدیریتی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی وارد کارزار باشند و خوش به درخشند؟ در اینجا شاید برخی از صاحبنظران تجربه را ملاک مدیران قرار دهند! باید گفت که برای توسعه و رشد هر کاری دو مؤلفه مد نظر هست؛ ابتدا حوزه نظر(علم) و دوم عرصه عمل(تجربه) که در اینجا استعداد جوانی که تحصیلات عالی دارد از یک طرف باید مد نظر قرار داد و از سوی دیگر هوش، ذکاوت، استعداد، نوآوری جوانان را نسبت به کهنسالان مورد توجه قرار گیرد. بنابراین صرف تجربه شاید کارایی بسیاری نیز داشته باشد اما مهمتر از داشتن تجربه، توانایی به کار گیری تجربه است.

اشتغال جوانان، تبعات منفی فرهنگی و اجتماعی را در جامعه کاهش خواهد داد، به عبارتی هر چه اشتغال در جامعه افزایش یابد، جوانان فرصت بهتری برای استعدادیابی خود، به‌کار خواهند گرفت و هر چه موج بیکاری در جامعه افزایش یابد تبعاتی جز، اعتیاد، افزایش طلاق، بی بندوباری، دزدی، به بار نخواهد آورد. لذا در اقتصاد مقاومتی که تکیه بر توان داخلی و ملی دارد، با مشکلات بیان شده می توان مقابله کرد و با توجه به اینکه ایران از نظر اقتصادی جزو کشورهای کم توسعه است، لذا توجه دولت به واحدهای تولیدی کوچک نیز برای اشتغال سریع جوانان امری مهم است که البته این عمل نباید با شتاب‌زدگی صورت گیرد و نیازمند پیگیری، نظارت و استمرار است.

همچنین باید در نظر داشت که با توجه به تحریم های اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران، بهترین راهکار برای پیشبرد اهداف داخلی و خارجی خود تکیه بر توان داخلی است که در اقتصاد بیشترین رنگ را می تواند به خود گیرد. حل مشکلات اقتصادی در واقع با توان داخلی میسر است چرا که همانطور که بررسی شد، انگلستان نمونه بسیار موفق در این زمینه است و یا حتی چین که درهای خود را به لحاظ  خودکفایی اقتصادی به روی دیگر کشورها بسته و امروزه شاهد هستیم که رشد اقتصادی آن در حال عبور از رشد ابر اقتصاد دنیا یعنی آمریکاست.

نتیجه

با توجه به بحران های اقتصادی در دنیا و همچنین فراز و فرودهای اقتصادی بین المللی، کشوری موفق‌ عمل می کند که اقتصادی مقاوم و دانش بنیان داشته باشد. هر کشوری آزاد است جهت­گیری های سیاسی و اقتصادی خود را در نظام بین الملل ادامه دهد در عرصه جهانی از اقتصادهای پیشرفته لیبرال می توان به آمریکا، آلمان و انگلیس اشاره کرد و از اقتصادهای غیر لیبرال نیز می توان به چین اشاره نمود. در این میان نظام جمهوری اسلامی ایران در برهه ای از زمان ظهور کرد که می تواند از این دو رویه اقتصادی بهره جوید و همچنین خود نیز صاحب سبکی باشد که با فرهنگ و تمدن این سرزمین سازگاری داشته باشد.

بنابراین اقتصاد مقاوم علاوه بر تولید ملی و داخلی باید در درجه اول بی نیاز به شرق و غرب باشد و لازمه آن توجه به علم و عملگرایی است و برای محقق شدن این موضوعات باید به تولید ملی، نیروی انسانی، سرمایه انسانی، سرمایه گذاری  و توجه کرد. در واقع تولید ملی کلید واژه ای است که رهبر انقلاب بر آن تأکید دارد و اگر تولید افزایش یابد، اشتغال نیز خود به خود افزایش خواهد یافت و نیروی نسل جوان جامعه  شروع به رشد کرده و استعدادهای آنها شکوفا خواهد شد و در این میان تمدن نوین اسلامی محرکی نه برای جهان اسلام، بلکه برای بشریت خواهد شد. در واقع ایران پتانسیل هایی دارد که بی توجهی به آنها، نتیجه خوبی در برنخواهد داشت. نکته ای که  مسئولین  در حوزه اقتصادی واقعا باید آن را جدی بگیرند، قرار دادن تعرفه های بسیار سنگین برای "کالای لوکس" است. همچنین نکته کلیدی دیگری که در امر اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال حائز اهمیت است، همراهی "تعهد و تخصص" برای مسئولین است نه صرف تعهد یا تخصص.

اگر تعهد و تخصص واقعی در جامعه باشد، چرا 33 میلیون جوان جویای کار باید وجود داشته باشد؟ چرا باید هنوز بعد از حدود چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی، نیروی متخصص وارد کشور کنیم و با هزینه های گزاف پذیرای آنان باشیم؟ چرا باید نیروی متخصصی که در بهترین دانشگاه های ایران درس خوانده است، بیکار باشد و یا اینکه جذب بازار و موسسات دولتی و خصوصی کشورهای صعنتی شود؟ به راستی چرا نباید بپذیریم که همه در برابر اعمالمان مسئول هستیم./۹۱۸/ی۷۰۲/س

منابع

1. از کم کاری ها در مقاوم سازی اقتصاد تا ضرورت توجه بیشتر، سایت تابناک، تاریخ درج: 30 اسفند 1395.
2. حضور و سخنرانی رهبر انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، آدرس:http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=36080، تاریخ درج: 1/1/1396.
3. رمز رشد اقتصادی در انگلستان چه بود؟ آدرس سایت:http://farsi.khamenei.ir/others-note?id=36000، تاریخ درج: 25/12/1395.