تحول در علوم انسانی بدون داشتن یک نقشه راه علمی ممکن نیست

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مهر، حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا خاکی قراملکی عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم در ارائه مقاله خود با عنوان آسیب شناسی گفتمان علمی حوزه و دانشگاه در تحول علوم انسانی (از منظرمقام معظم رهبری) در همایش چیستی و چگونگی تحول در علوم انسانی از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای که ۲۴ و ۲۵ آبان ماه در دانشگاه شیراز برگزار شد، گفت: تحول در علوم انسانی بدون داشتن یک نقشه راه علمی و مهندسی فرهنگ آن جامعه ممکن نمی گردد. تحقق آن نیز، بدون شناسائی مقدورات و موانع نرم افزاری و سخت افزاری گفتمان های علمی حوزه و دانشگاه ممکن نمی شود.

وی افزود: در حقیقت این غیریت ها و موانع را میتوان، در سه سطح طبقه بندی کرد. ۱ـ علوم و مفاهیم سنتی و مدرن که با نیازها و اهداف تکاملی و تمدنی جامعه انقلابی و اسلامی موجود سنخیت ندارد. ۲ـ ساختارها و نهادهای آموزشی و علمی و اجرائی سنتی و مدرن ۳ـ محصولات علمی و الگوها و مدلهای اجرائی و تکنولوژی مدرن.

این محقق در ادامه سخنانش گفت: اینک آسیب ها در این سه سطح مانع تفاهم علمی میان دو گفتمان حوزه و دانشگاه درموضوع تحول علوم گشته و تا زمانی که ظرفیت و توان علمی این دو نهاد علیه همدیگر عمل کند، ظرفیت مثبت و موازنه مثبت آن دو خنثی گشته و امکان تحول درعلوم انسانی میسر نخواهد شد و در نتیجه نمیتوانند گره های کارشناسی نظام اسلامی را حل کنند.

وی تأکید کرد: پژوهش حاضر تلاش می کند آسیب های تحول در علوم را از منظر اندیشه مقام معظم رهبری، مورد بررسی قرار دهد.

وی با اشاره به اینکه امروزه از جمله موضوعاتی که در گفتمان علمی حوزه و دانشگاه رایج است، مسأله تولید علم دینی و یا نهضت تولید نرم افزار اسلامی می باشد، که شخصیتها و نهادهای مختلف علمی هر یک از منظری به این مقوله پرداخته اند، افزود: با این وجود، هنوز آنچه انجام شده با وضعیت مطلوب و مورد انتظار ما تفاوت فاحش دارد، لذا تحقق جنبش نرم افزاری و تولید علم دینی و حل مسائل و چالشهای تمدنی و ارزشی که منوط به تولید علم دینی و استخراج نظریه‌های علمی از بطن آموزه‌های وحیانی می‌باشد، کار سخت و طاقت فرسایی است.

خاکی قراملکی تصریح کرد: به همین جهت برای خروج از این وضعیت انفعالی و قرار گرفتن درشرایط فعّال، بایستی ما طرز تلقی و وضعیت خود را نسبت به علوم مدرن دانشگاهی (یعنی تغییرتلقی و وضعیت انفعالی و پذیرش بدون نقد علم مدرن) و دین و شبکه معرفت های دینی؛ یعنی علوم حوزوی(تلقی و وضعیت حداقلی و نگاه واپس‌گرایانه و التقاطی) تغییر دهیم و ذهنیت خود را نسبت به معرفت علمی و معرفت دینی مجدداً مورد بازبینی قرار دهیم و بدانیم آنچه که غرب را بر ما مسلط کرده، از یک سو علوم و معادلات کاربردی است که با ظهورش در تکنولوژی پیچیده، به سلطه و تصرّف قهرآمیز دیگر تمدنها و فرهنگها منجرگشته است و از سوی دیگر عدم هماوردی و انفعال معرفت دینی حوزه در قبال آن می باشد.

وی با تأکید بر اینکه بالطبع ما نیز برای فائق آمدن براین فضای سلطه و استیلاء گفتمان تجدد، و وضعیت تجدد زدگی، بایستی نرم افزار و سخت افزار لازم را درجهت ایجاد تعادل و موازنه معقول و عادلانه در سطح معادلات و مناسبات تمدنی و جهانی و درنتیجه تحقق جامعه آرمانی دینی، تولید و عرضه کنیم، بیان کرد: به همین جهت این مقاله نیز به دنبال حرکت وجنبشی که در دهه های اخیرآغاز شده است، تلاش می کند در این فضای موجود، مسأله آسیب شناسی تحول علوم انسانی را در دو گفتمان علمی حوزه و دانشگاه، از منظر اندیشه های مقام معظم رهبری دنبال کند.

وی افزود: در حقیقت تحقق تحول در علوم انسانی در عصر حاضر در جامعه اسلامی ایران، با دو مانع و آسیب جدی ازسوی دو نهاد علمی و فرهنگی که یکی داعیه فرهنگ تخصصی و علوم مدرن، و دیگری داعیه فرهنگ دینی و میراث سنتی را دارد مواجه شده است. از این رو شناخت آسیب ها و موانع گفتمانی موجود در هر دو نهاد، و شناخت موانع و غیریت تئوریکی و علمی آن دو، امری است که بایستی صورت گیرد و تبعاً با شناخت این غیریّت هویت علمی علوم غرب و هویت علمی علوم سنتی، می توان میزان کارآمدی و سقف پاسخگویی علوم و فن‌آوری غربی و ظرفیت معرفت دینی موجود را نسبت به نیازهای فرهنگی و ارزشی خود شناخت و در نتیجه به فکر چاره اندیشی برای حل بحرانهای تمدنی و فرهنگی خود بود و در این بستر و زمینه است که مسأله تحول علوم انسانی جایگاه واقعی خود را می یابد. چرا که در منظومه فکری مقام معظم رهبری تحول در علوم انسانی، روح حاکم بر تحول همه علوم و جهتگیری فرهنگ جامعه است. (حسینی خامنه ای،۱۳/۰۷/۱۳۹۰)

عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی اظهارداشت: به نظرمی رسد، بخشی از تلاشها در جا انداختن ضرورت انقلاب فرهنگی و تحول علوم انسانی، در نگاه مقام معظم رهبری، معطوف به نقد و آسیب هایی است که نسبت به فرهنگ تخصصی دانشگاه ها و حوزه ها و ساختارهای آموزشی و پژوهشی آنها ارائه شده است. بی شک عبور از دانش و علوم سکولار غربی و نیز تکامل ظرفیت شبکه معرفت دینی، ملازم با تشکیک و شکستن جزمیت های حاکم برگفتمان علمی حاکم در دو نهاد علمی مذکور میباشد، چرا که بسیاری ازمفاهیم حقوقی، اجتماعی و سیاسی در شکل و قالب غربی اش، در نظر بعضی مثل وحی مُنزَل است و اجازه نمی دهند درباره اش اندکی تشکیک کرد. (حسینی خامنه ای، ۹/۱۲/۱۳۷۹٫)

وی بیان کرد: البته درارتباط با موضوع آسیب شناسی گفتمان علمی  حوزه و دانشگاه، منابع محدودی میتوان یافت. کمتر پژوهشی دیده شده است که مساله تحول در علوم انسانی را از منظرآسیب های گفتمانی مورد تحلیل قرار دهد.از این رو از پییشینه ای قابل توجهی برخوردار نیست. روش به کار گرفته در این تحقیق یک روش توصیفی و تحلیلی است که با استناد به بیانات رهبری تلاش می کند، از متن داده های گفتاری مقام معظم رهبری ،تحلیلی آسیب شناختی، درتحول علوم انسانی ارائه کند./۱۳۲۵//۱۰۳/خ