راهکارهای عملی اقتصاد مقاومتی از منظر آموزه‌های امام سجاد

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در بخش های پیشین مبانی نظری و اقدامی اقتصاد مقاومتی، راهکارهای تحقق اقتصاد مقاومتی مبتنی بر آموزه‌های امام سجاد(ع)، مؤلفه‌های اقدامی جهت رفع مفاسد اقتصادی و مؤلفه‌های اقدامی جهت ریشه‌کن کردن فقر و فاصله طبقاتی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در بخش پایانی ضمن بررسی مؤلفه‌های اقدامی جهت استقلال و اقتدار اقتصادی، به نتیجه گیری کلی پیرامون راهکارهای عملی اقتصاد مقاومتی از منظر آموزه‌های امام سجاد(ع) می پردازیم.

مؤلفه‌های اقدامی جهت استقلال و اقتدار اقتصادی

استقلال سیاسی یک کشور مرهون استقلال اقتصادی آن است، اگر جامعه‌ای استقلال سیاسی داشته باشد اما استقلال اقتصادی نداشته باشد روبه‌زوال می‌رود و دشمنان با تحمیل تحریم‌ها، استقلال سیاسی را نیز از آن کشور می‌گیرند؛ رسیدن به استقلال اقتصادی غایت اقتصاد مقاومتی است.

 استقلال اقتصادی تلاشی همه‌جانبه را می‌طلبد که با نهادینه‌سازی فرهنگ اتکا به تولید داخلی و حمایت از آن و مصرف‌گرائی داخلی و نهی از استفاده از کالاهای قاچاق ممکن می‌شود، همه راهکارهایی که در موارد پیشین بیان شد مرتبط با استقلال اقتصادی کشور است علاوه بر موارد پیش گفته، به برخی دیگر از این راهکارها اشاره می‌شود:‌

برنامه‌ریزی اقتصادی

‌ اقتصاد سالم، پویا و اسلامی می‌تواند جامعه را به رشد و تکامل دنیوی و اخروی برساند به این معنا که هم موجب رونق و شکوفایی اقتصاد کشور می‌شود هم باعث جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق و بیگانه به کشور می‌گردد. این مهم در پرتو برنامه‌ریزی درست اقتصادی برمی‌آید.

همچنان که در سوره یوسف نمودی از برنامه‌ریزی اقتصادی بیان گردیده است:«قالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنینَ دَأَباً فَما حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فی سُنْبُلِهِ إِلاَّ قَلیلاً مِمَّا تَأْکلُونَ»(یوسف/47) گفت: «هفت سال پی در پی می‌کارید و آنچه را درویدید- جز اندکی را که می‌خورید- در خوشه‌اش واگذارید».‌

اهل بیت (ع) به برنامه‌ریزی در زندگی و در رأس آن برنامه‌ریزی اقتصادی توجه ویژه‌ای داشته‌اند و برای آن اهمیت زیادی قائل شده‌اند. امام سجاد (ع) درباره برنامه‌ریزی صحیح اقتصادی این‌گونه از خداوند طلب خیر می‌نماید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ احْجُبْنِی عَنِ السَّرَفِ وَ الِازْدِیادِ، وَ قَوِّمْنِی بِالْبَذْلِ وَ الِاقْتِصَادِ، وَ عَلِّمْنِی حُسْنَ التَّقْدِیرِ، وَ اقْبِضْنِی بِلُطْفِک عَنِ التَّبْذِیرِ»(صحیفه سجادیه، 1393 ش، دعای 30، ص 178)

 این فراز دعا علاوه بر نهی از اسراف و زیاده‌خواهی از یک‌سو به اقتصاد نیکو و بهره‌گیری از نعمت‌ها به‌طور شایسته از سوی دیگر اشاره دارد به‌گونه‌ای که با اندازه‌گیری صحیح در امور، فقر و تنگدستی دچار انسان نشود. پیامبر اکرم (ص) در این باره می‌فرماید: هر کس برای گذرانِ زندگانی خویش به‌درستی برنامه‌ریزی کند، خدای ـ تبارک‌وتعالی ـ روزی‌اش می‌بخشد (متّقی هندی، 1409 ق، ج 7: 188)

در جای دیگر می‌فرماید: نشان ژرف‌اندیشی هر فرد این است که گذران زندگی‌اش را به سامان آورد. این‌که در جست‌وجوی سامان زندگی‌ات باشی، دنیادوستی شمرده نمی‌شود (همان، ج 3:50) و در نهی از بی برنامه‌ریزی می‌فرماید: بر امّت خویش، نه از فقر که از برنامه‌ریزی نادرست بیم دارم. (احسائی،1403 ق، ج 4: 39)‌

اگر برنامه‌ریزی درست اقتصادی شود و در خانواده‌ها و در بین همه اقشار اجرائی شود، نتیجه آن این می‌شود که روی آوردن به اقتصاد ناسالم و غیر پویا و غیر اسلامی که همان قاچاق کالا و روی آوردن به کالاهای بیگانگان و کسب روزی حرام است کم‌رنگ و حتی ریشه‌کن می‌شود.

اقتصاد صحیح و پویا، امکانات وسیعی برای رشد سایر استعدادهای انسانی فراهم می‌سازد و نداشتن نظام اقتصادی درست و عدم کارایی آن باعث اختلال در امکانات رشد و شکوفایی دیگر بخش‌های زندگی انسان می‌شود.

در جهان پیشرفته امروز، وجود قوانین و تصمیم‌های صحیح اقتصادی، می‌تواند سرنوشت و آیندهٔ یک جامعه را تحت تأثیر قرار دهد تا جایی که گسترش تکامل معنوی یک جامعه و فراهم نمودن زمینه‌های اندیشه توحیدی و دفاع از کیان جامعه اسلامی و مبارزه با مفاسد اخلاقی و تأمین بهداشت همگانی منوط بر اقتصاد سالم است.‌

تشویق بر استقلال و اقتدار اقتصادی

اقتدار یک جامعه منوط بر استقلال اقتصادی هر کشوراست. قرآن کریم در آیات مختلف با تشویق بر این امر اقتدار و استقلال جامعه اسلامی را متذکر شده است:«وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَی‌ءٍ فی سَبیلِ اللَّهِ یوَفَّ إِلَیکمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُون»(انفال/60) و هر چه در توان دارید از نیرو و اسب‌های آماده بسیج کنید تا با این [تدارکات]، دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] دیگری را جز ایشان- که شما نمی‌شناسیدشان و خدا آنان را می‌شناسد- بترسانید؛ و هر چیزی در راه خدا خرج کنید پاداشش به خود شما بازگردانیده می‌شود و بر شما ستم نخواهد رفت.‌

‌«الَّذینَ یتَرَبَّصُونَ بِکمْ فَإِنْ کانَ لَکمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قالُوا أَ لَمْ نَکنْ مَعَکمْ وَ إِنْ کانَ لِلْکافِرینَ نَصیبٌ قالُوا أَ لَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیکمْ وَ نَمْنَعْکمْ مِنَ الْمُؤْمِنینَ فَاللَّهُ یحْکمُ بَینَکمْ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ لَنْ یجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ سَبیلا»(نساء/141)‌

همانان که مترصّد شمایند پس اگر از جانب خدا به شما فتحی برسد، می‌گویند: «مگر ما با شما نبودیم؟» و اگر برای کافران نصیبی باشد، می‌گویند: «مگر ما بر شما تسلّط نداشتیم و شما را از [ورود در جمعِ] مؤمنان بازنمی‌داشتیم؟» پس خداوند، روز قیامت میان شما داوری می‌کند و خداوند هرگز بر [زیانِ] مؤمنان، برای کافران راه [تسلّطی] قرار نداده است. ‌

در آموزه‌های دعایی امام سجاد (ع) بر استقلال اقتصادی چه از لحاظ فردی و اجتماعی تأکید شده است، از درخواست‌های امام سجاد (ع) از خداوند متعال دور شدن فقر و نبودن کفاف زندگی و محتاج شدن به دیگران است که این مطلب سرزنش دشمنان را به همراه دارد ایشان در این باره این‌گونه دعا می‌فرمایند:«وَنَعُوذُ بِک مِنْ تَناوُلِ الإسْرافِ وَمِنْ فِقْدانِ الکفافِ وَنَعُوذُ بِک مِنْ شَماتَةِ الأعْدآءِ. وَمِنَ الفَقْرِ إلی الأکفآءِ. وَمِنْ مَعیشَةٍ فی شِدَّةٍ»(صحیفه سجادیه، 1393 ش: دعای هشتم، ص 70) به تو پناه می‌بریم از اسراف کردن و نیافتن روزی به مقدار نیاز؛ به تو پناه می‌بریم از سرزنش دشمنان و نیازمندی به همانندان خود و زندگی در سختی.‌

این فراز دعا به استقلال اقتصادی در سطح فردی و اجتماعی اشاره دارد، نبود برنامه‌ریزی در زندگی و فقدان بودجه مالی به خودی خود نیازمندی به دیگران را به همراه دارد و این نیازمندی می‌تواند آثار بدی به همراه داشته باشد؛ در زندگی فردی تمسک به ربا و آسیب‌های اقتصادی متضمّن آن خواهد بود و در سطح اجتماعی هرچند استقلال سیاسی باشد اما با نبود استقلال اقتصادی سرزنش دشمنان و غلبه آنان بر کشور و تضعیف استقلال سیاسی را نیز به همراه دارد.

بنابراین با توجه به آموزه‌های امام سجاد (ع) در این باره و مضامین دینی از مهم‌ترین اصول اقدامی جهت اقتصاد مقاومتی، تلاش همگانی برای تقویت استقلال اقتصادی است که تلاش در تولید علم و فناوری، توسعه صادرات غیرنفتی، تقلیل وابستگی به کشورهای خارجی و تولید و توسعه داخلی می‌توانند در این استقلال اقتصادی دخیل باشند.‌

نتیجه

بر اساس مطالب پیش گفته برآیند نهائی مقاله را می‌توان در موارد زیر فهرست نمود:‌

‌1-‌ آموزه‌های امام سجاد (ع) در ذیل روایات منقول از ایشان و ادعیه صحیفه سجادیه، سرشار از معارف والا می‌باشند که در ابعاد مختلف اعتقادی، عبادی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... مطالب والا و کاربردی بیان داشته‌اند. ادعیه امام سجاد (ع) خود ترسیمی از نمونه کامل از سبک زندگی می‌باشند که در ابعاد مختلف زندگی شیوه الهی زندگی کردن را از خداوند طلب می‌کنند. ‌

‌2-‌ ازجمله مباحثی که در سیره علمی و عملی امام سجاد (ع) به آن توجه شده بحث اقتصاد و مطالب مرتبط با آن است.

اقتصاد سالم و اسلامی از مهم‌ترین شاخصه‌های زندگی اسلامی است بر همین اساس در فرهنگ دینی اصل اقتصاد اسلامی در سطح خرد و کلان آن بیان شده است و شاخصه‌ها و مؤلفه‌های مهمی جهت رسیدن به اقتصاد سالم و شایسته بیان گردیده است که سیره امام سجاد (ع) نیز بیان‌کننده و ترسیم‌کننده همین فرهنگ دینی است.

راهکارهای اجرائی اقتصاد مقاومتی در دو حیطه فردی و اجتماعی نمایان است به‌گونه‌ای که در سطح جزئی شاخصه‌های اقتصاد اسلامی و راه‌های کسب رزق و روزی حلال پیش روی انسان قرار گرفته و در سطح کلان با ارائه راهکارهای کلی تأکید بر حفظ استقلال اقتصادی و اقتصاد سالم و پویا شده است.‌

‌3-‌ برخی از راهکارهای اجرائی اقتصاد مقاومتی در جهت رفع بیکاری و پیامدهای ناشی از آن در جامعه است در این راهکارها تلاش جهت فعال کردن تمام اقشار جامعه برای کسب روزی حلال است؛ توسعه فرهنگ تلاش و کوشش و توجه و حمایت از تولید ازجمله این راهکارها هستند. برخی دیگر از راهکارها غالباً در جهت آسیب‌شناسی اقتصاد مقاومتی بیان شده‌اند، این راهکارها مواردی را که به‌عنوان آفت اقتصاد سالم می‌باشند بیان می‌دارند و جهت جلوگیری و ورود آن‌ها به اقتصاد خرد و کلان کشور برنامه‌ریزی می‌کنند؛ انضباط اقتصادی، نهی استفاده از کالاهای قاچاق و اخلاق اقتصادی، ازجمله این راهکارها می‌باشند.

در آموزه‌های دینی برخی از راهکارهای اقتصاد مقاومتی در راستای رفع فقر و فاصله طبقاتی از جامعه و آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی آن، بیان شده‌اند ازجمله قرض‌الحسنه، عدالت اقتصادی و حمایت اقتصادی از اقشار آسیب‌پذیر در قالب انفاق واجب و مستحب. ‌

راهکارهای اقتصاد مقاومتی به جنبه کلی اقتصاد کشور نیز توجه داشته و غایت آن‌ها استقلال و اقتدار اقتصادی کشور می‌باشند ازجمله این راهکارها می‌توان به تشویق به استقلال و اقتدار اقتصادی در سطح جامعه و برنامه‌ریزی صحیح اقتصادی اشاره نمود.‌

‌4-‌ هدف اقتصاد مقاومتی تأمین آسایش عمومی، رفع فقر و عدالت اقتصادی از یک‌سو و استقلال اقتصادی از سوی دیگر است و غایت آن وسیله‌ای برای رسیدن به خداوند و تحقق بخشیدن به آرمان‌های حکومت اسلامی است. دو عنصر تبیین صحیح راهکارهای اقتصاد مقاومتی در آموزه‌های دینی و راهکارهای اجرائی و ضامن تحقق آن زمینه‌ساز مهمی برای به نتیجه رسیدن اهداف اقتصاد مقاومتی هستند./9314/ی703/س

اصغر طهماسبی بلداجی

منابع

‌1.‌        قرآن کریم (1415 ق)، ترجمه: فولادوند، محمد مهدی، چاپ اول، تهران: دارالقرآن الکریم.‌

‌2.‌        نهج‌البلاغه، (1370 ش)، ترجمه سید جعفر شهیدی؛ چاپ دوم، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.‌

‌3.‌        صحیفه سجادیه (1393 ش)، امام زین‌العابدین (ع)، ترجمه محمدمهدی رضایی، قم: دفتر نشر معارف.‌

‌4.‌        آمدی (1379 ش)، غررالحکم و درالکلم، چاپ اول، قم: انتشارات محدث.‌

‌5.‌        آهنگران، محمد رسول (1396)، همگونی اقتصاد مقاومتی با فقه و فرهنگ اسلامی و زمینه‌ساز بودن آن برای ظهور مهدی موعود، مجله پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره 26.‌

‌6.‌        ابن شهر آشوب (1376 ق)، مناقب آل ابی‌طالب (ع)، نجف: المطبعه الحیدریه.‌

‌7.‌        احسائی، ابن ابی جمهور (1403 ق)، عوالی اللئالی، تحقیق، مجتبی عراقی، قم: مطبعه سید الشهداء.‌

‌8.‌        اصغری، محمود (1395)، اقتصاد مقاومتی، گفتمان راهبرد تولید ثروت در بستر نظام دینی از منظر رهبری، فصلنامه پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، سال بیست و دوم، شماره 4.‌

‌9.‌        ایروانی، جواد (1384 ش)، اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلای رضوی.‌

‌10.‌      برقی، ابی جعفر احمد بن محمد (1416 ق)، المحاسن، تحقیق: سید مهدی رجائی، قم: الجمع العالمی لاهل البیت علیهم‌السلام.‌

‌11.‌      بروجردی، حسین (1418 ق-1376 ش)، جامع الاحادیث، قم: مطبعه العلمیه.‌

‌12.‌      بنیانیان، حسن (1395)، الزامات فرهنگی اقتصاد مقاومتی، نشریه راهبرد توسعه، شماره 47.‌

‌13.‌      جوادی آملی (1388 ش)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، چاپ دوم، قم: مرکز نشر اسراء.‌

‌14.‌      جوادی آملی، عبدالله (1387 ش)، انتظار بشر از دین، چاپ پنجم، قم: مرکز نشر اسراء.‌

‌15.‌      حر عاملی، شیخ محمّدحسن (1383 ق)، وسائل الشیعه، تهران: مکتبه الاسلامیه.‌

‌16.‌      حسین پور، داوود، محمدی سیاهبومی، حمیدرضا (1395)، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی برای برون‌رفت از بحران، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، سال چهارم، شماره 16.‌

‌17.‌      خالقیان میمند، علی، واعظ برزانی، محمد، طغیانی، مهدی (1396)، سیاست‌های مالی تحت راهبرد اقتصاد مقاومتی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 66.‌

‌18.‌      خرمشاهی، بهاءالدین (1377 ش)، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران: انتشارات سمت.‌

‌19.‌      زارع، محمدحسن (1395)، مدیریت اقتصادی خانواده (راهکارهایی جهت مدیریت بهتر اقتصاد خانواده)، فصلنامه مدیریت در اسلام (نخل شهداد)، شماره 30.‌

‌20.‌      سلیمانی، یاسر، حسین زاده یزدی، سید سعید، سمیعی نسب، مصطفی (1395)، مؤلفه‌های الگوی توانمندسازی مقاومتی نیروی کار در چارچوب سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، شماره 73.‌

‌21.‌      صدوق، محمدبن علی بابویه (1376 ق)، من لایحضره الفقیه، تهران: مطبعه الآفتاب.‌

‌22.‌      طباطبائی، محمدحسین (1367 ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.‌

‌23.‌      العروسی الحویزی، الشیح عبدعلی بن جمعه (بی تا)، تفسیرنورالثقلین، قم: مطبعه العلمیه.‌

‌24.‌      غضنفری، علی، محمدی، باب الله (1390 ش)، «توسعه اقتصادی از منظر قرآن کریم»، فصلنامه آفاق دین، سال دوم، شماره 7، صفحات 127-103.‌

‌25.‌      غفاری ساروی، حسین (1375 ش)، آئین بندگی و نیایش، قم: بنیاد معارف اسلامی.‌

‌26.‌      قرائتی، محسن (1384 ش)، تفسیر نور، چاپ یازدهم، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.‌

‌27.‌      قرشی، سید علی‌اکبر (1377 ش)، احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.‌

‌28.‌      کلینی، محمّدبن یعقوب (1364 ش)، اصول کافی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.‌

‌29.‌      متّقی هندی، علاء الدین (1409 ق)، کنز العمّال، بیروت: مؤسسه الرساله.‌

‌30.‌      مجلسی، محمدباقر (1403 ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.‌

‌31.‌      مطهری، مرتضی (1383 ش)، احیای تفکر اسلامی، چاپ بیست و یکم، تهران: انتشارات صدرا.‌

‌32.‌      مطهری، مرتضی (1378 ش)، سیری در نهج‌البلاغه، چاپ نوزدهم، تهران: انتشارات صدرا. ‌

‌33.‌      مفید (1413 ق)، الارشاد، قم: کنگره شیخ مفید.‌

‌34.‌      مکارم شیرازی، ناصر (1372 ش)، تفسیر نمونه، چاپ سی‌ام، تهران: انتشارات درالکتب الاسلامیه.‌

‌35.‌      نادعلی، فاطمه (1391 ش)، «تشویق به کار و تلاش از منظر قرآن و روایات»، فصلنامه کوثر، ش 42، صفحات 105-95.‌

‌36.‌      نجفی خمینی، محمدجواد (1398 م)، تفسیر آسان، چاپ اول، تهران: انتشارات اسلامیه.‌

‌37.‌      نوری طبرسی، میرزاحسین (1407 ق)، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث.‌