تحول در حوزه و حلقۀ مفقودۀ آن

اشاره: 27 مهرماه سالگرد سفر پر برکت رهبر معظم انقلاب به شهر مقدّس قم در سال 1389 است. سفری که ده سال پیش انجام شد و ایشان در خلال دیدارهای متعدد با اقشار مختلف حوزوی مباحث بسیار خاص و نابی مطرح کردند. مباحثی که عمدتا به مسائل درون حوزوی، مطالباتی بنیادین از حوزه و تبیین مفاهیمی انحرافی و خطرناک پرداخته شد.

خبرگزاری رسا، در سلسله یادداشت ها و مطالبی با عنوان #پس_از_ده_سال به بازخوانی و پیگیری این مطالبات خواهد پرداخت.

امام خامنه ای(حفظه الله):

«این تحول یعنی چه؟ حوزه می خواهد چه کار کند که اسمش تحول باشد؟ اگر تحول را به معنای تغییر خطوط اصلی حوزه‌ها بدانیم ـ مثل تغییر متد اجتهاد ـ قطعاً این یک انحراف است. تحول است، اما تحول به سمت سقوط.

معنای اساسی تحول این است: حرکت نوبه‌نوی محتوائی.

تحول به معنای رها کردن شیوه‌های سنتىِ بسیار کارآمد حوزه در تعلیم و تعلم و تبدیل این شیوه‌ها به شیوه‌های رائج دانشگاهىِ امروز نیست؛ اینچنین تحول و تغییر و دگرگونی‌ها غلط اندر غلط است؛ این عقب‌گرد است.

ما در حوزه‌ علمیه شیوه‌های بسیار خوبی رائج داریم، از قدیم معمول بوده؛ شیوه‌ انتخاب آزادانه‌ استاد به وسیله‌ طلبه. طلبه وارد حوزه که می شد و می شود، می گردد استاد مورد قبول و مورد علاقه‌ خودش را پیدا می کند، به درس او می رود. اساس کار طلبگی، فکر کردن و دقت کردن و مطالعه کردن است، نه حفظ کردن. حفظ‌ محوری، همان چیزی است که امروز بلای تعلیم و تربیت جدید ما است و ما مدت‌هاست که داریم با آن مقابله و مبارزه می‌کنیم و هنوز هم روبه‌راه نشده است.

یکی از چیزهائی که در تحول مثبت حتماً لازم است، این است که ما خودمان را و تلاش و فعالیت علمی خودمان را با نیازها منطبق کنیم. یک چیزهائی هست که مردم ما به آنها احتیاج دارند، پاسخش را از ما می خواهند؛ ما باید آنها را فراهم کنیم. یک چیزهائی هم هست که مردم احتیاجی به آنها ندارند؛ زیاد کار شده، زیاد تلاش شده؛ خودمان را سرگرم آنها نکنیم. اینها خیلی مسائل اساسی و مهمی است.

یک مسأله، مسأله‌ درس فلسفه و رشته‌ فلسفه است. توجه بکنید؛ اهمیت فقه و عظمت فقه نباید ما را غافل کند از اهمیت درس فلسفه و رشته‌ فلسفه و علم فلسفه؛ هر کدام از اینها مسؤولیتی دارند.»

دیدار با طلاب، فضلاء و اساتید حوزه علمیه قم - 29 مهر 1389

درنگی کوتاه؛

در مباحث تحولی سازمان ها، روزآمد ‌سازی سیاست ‌ها، برنامه‌ ها، نظام‌ نامه‌ ها و ساختارها در اولویت قرار دارد بنابراین حوزه علمیه نیز در نخستین گام باید اسناد بالادستی و سیاست های کلان خود را تدوین و تهیه کند.

تدوین سند چشم انداز از جمله اسناد بالادستی حوزه علمیه به شمار می رود که به تبیین رسالت های حوزه علمیه، چشم اندازه حوزه علمیه در افق 1404 و مأموریت های حوزه های علمیه می پردازد و براساس این سند، حوزه علمیه در سال 1404 نهادی متعالی، مرجع نهادهای همسو، مؤثرترين اسوه برای مخاطبان، فراگير در سطح ملی، پاسخگو و نقش‌آفرين در سطح بين‌الملل و پيشرو در ارائه جامع، متقن و فاخر دين و مكتب اهل بيت (ع) خواهد بود.

در راستای تدوین سند چشم انداز حوزه های علمیه، طرح آمایش واحدهای حوزوی که سند توسعه کیفی، کمی متناسب و همچنین تخصیص بهتر منابع با توجه به ویژگی‌های محیطی و مزیت‌های نسبی ( تراکم جمعیتی، توانمندی‌ها و شرایط محلی و منطقه‌ای) از طریق تأسیس و گسترش و ارتقا واحدهای حوزوی است، اجرا شد.

دستیابی به افق‌های مرتبط با سند چشم‌انداز حوزه، ساماندهی امر تأسیس و توسعه واحدهای حوزوی، بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌ها و منابع موجود در استان‌ها، توسعه متناسب واحدهای حوزوی و دستیابی به راهبردهای مورد نیاز در عرصه تأسیس و توسعه واحدهای حوزوی از اهداف این آمایش به شمار می روند.

از موارد تحولی دیگر در اسناد بالادستی حوزه علمیه تدوین 16 عنوان برای حوزه در تراز دنیای امروز در قالب منشور چشم انداز پنج ساله حوزه های علمیه است که کار ویژه های روحانیت و حوزه در چهار حوزه نظام اسلامی، بین الملل، جامعه و نیازهای خود حوزه، مورد بازنگری قرار گرفته و بیش از 200 عنوان برای آن جمع آوری شده است.

همچنین درخت‌واره رشته‌های تخصصی در 19 حوزه دانشی با 300 رشته و گرایش طراحی شده و درخت‌واره آموزش های کاربردی و مهارتی نیز در حال طراحی است.

علاوه بر تدوین و تهیه اسناد بالادستی یا زیرساختی، تحولاتی در مسائل آموزشی و ساختاری نیز شکل گرفته که دفتر فقه معاصر از آن موارد است.

دفتر فقه معاصر در راستای تحقق خواست رهبر معظم انقلاب، مراجع تقلید، اساتید و عموم طلاب حوزه‌های علمیه بر تحول صحیح، دقیق و اجتهادی حوزه و در راستای اجرای بند اول، دوم، سوم و هشتم اهداف کلان «سند چشم انداز حوزه‌های علمیه» و راهبردهای کلان آن، در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۵ کار خود را آغاز کرد که راه اندازی ۱۵ درس خارج فقه معاصر و تهیه کتاب الفائق فی الاصول از جمله فعالیت های این دفتر به شمار می رود.

همچنین برای نخستین بار در حوزه علمیه درس خارج مهدویت به عنوان درس رسمی غیر خارج فقه و اصول در سال تحصیلی 400-99 مورد تأیید قرار گرفت.

مراکز تخصصی نیز که نقش مهمی در تناسب دروس حوزی با نیازهای جامعه و پاسخ گویی به آنها را ایفا می کنند، امروزه نزدیک به 29 مرکز در بیش از 40 رشته و گرایش در مقاطع، 2،3 و 4 در حال آموزش طلاب هستند.

ایجاد مرکز مطالعات راهبردی حوزه و روحانیت، امضای تفاهم نامه با 40 سازمان و نهاد همانند آموزش و پرورش و صداوسیما، تغییرات در امتحانات شفاهی و واسپاری امور به مدیریت‌های استانی از فعالیت های صورت گرفته در حوزه است.

اما با وجود تمام فعالیت های صورت گرفته چند سؤال باقی است:

خروجی تدوین اسناد بالادستی و سیاست های کلان حوزه چیست و طلاب و جامعه چه زمانی این تغییرات را حس خواهند کرد؟

چرا طلاب پس از ورود به مراکز تخصصی باز هم باید در درس های عمومی حوزه علمیه شرکت کنند؟ آیا چنین کاری با تخصصی کردن رشته ها تناقض ندارد؟

چرا هنوز برنامه آموزشی حوزه مبتنی بر استعداد یابی دقیق ورودی های حوزه نیست و همه طلاب حداقل 6 سال باید متون و دروس یکسانی را بخوانند؟

چرا هنوز شاهد یک نظام آموزشی واحد و رویّه های واحد در مدارس علمیۀ کشور نیستیم؟

چرا هنوز برخی از مدارس از پذیرفتن و تدریس کتاب های تازه تالیف شده و استاندارد سر باز می زنند؟

و ده ها چرای دیگر که همگی ناشی از عدم هماهنگی طرح ها و برنامه های زیبای تدوین شده و مقام عمل است. امیدواریم مرکز مدیریت حوزه های علمیه و مخصوصا معاونت آموزش محترم این ابهامات را تبیین کنند./ی702/ف

مصطفی رستمی طلبه درس خارج حوزه علمیه قم